Hệ thống S-400 của Nga được coi là một trong những hệ thống phòng không tiên tiến nhất thế giới. Tuy nhiên, trong chiến dịch quân sự đặc biệt của Nga tại Ukraine, nhiều đơn vị S-400 đã bị một số vũ khí cũ hơn do phương Tây viện trợ cho Ukraine phá hủy.
Trang Business Insider dẫn đánh giá của giới chuyên gia rằng hệ thống S-400 rõ ràng rất uy lực nhưng cũng tồn tại một số điểm yếu mà Ukraine có thể khai thác.
Ông Fredrik Mertens – nhà phân tích tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược Hague (Hà Lan) - nói rằng: “Chúng ta đều biết các tên lửa của Ukraine đang lọt qua với tốc độ có thể đặt ra vấn đề cho người Nga”.
Hệ thống phòng không tinh vi nhất thế giới
S-400 Triumf của Nga là hệ thống tên lửa đất đối không tầm xa và là hệ thống kế nhiệm hệ thống S-300. Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) định danh hệ thống này là SA-21 Growler).
S-400 được thiết kế để tấn công tên lửa và máy bay, nhưng cũng có thể được sử dụng cho các cuộc tấn công đất đối đất. Nga đã sử dụng hệ thống này để tấn công các thành phố của Ukraine.
Viện Nghiên cứu chiến lược quốc tế (IISS) đã gọi hệ thống S-400 là một trong những hệ thống phòng không tinh vi nhất thế giới.
S-400 đi vào hoạt động lần đầu vào năm 2007 và được đánh giá là đối thủ của hệ thống phòng không Patriot của Mỹ.
Dù tổn thất hệ thống này tương đối hiếm, đặc biệt là so với các hệ thống khác của Nga như xe tăng hay xe bọc thép, nhưng S-400 không phải lúc nào cũng đáp ứng được kỳ vọng.
Ukraine nhiều lần phá hủy S-400
“Tôi cho rằng Không quân Ukraine coi S-400 là mối đe dọa đáng kể. Nhưng Ukraine cũng đã tìm ra cách chế ngự hệ thống này và thậm chí đã phá hủy chúng” – ông John Hoehn, nhà nghiên cứu tại RAND Corporation (tổ chức nghiên cứu phi lợi nhuận trụ sở tại Mỹ) nói.
Tháng 9-2023, Ukraine tuyên bố đã phá hủy 2 khẩu đội S-400 tại bán đảo Crimea. Ukraine cũng công bố video cho thấy quá trình phá hủy.
Theo tạp chí Forbes, trước khi Nga tiến hành chiến dịch quân sự đặc biệt tại nước láng giềng Ukraine, chỉ có 5 tổ hợp S-400 được bố trí tại Crimea.
Phía Ukraine cho hay họ đã sử dụng tên lửa diệt hạm Neptune được sửa đổi và một tên lửa do Ukraine sản xuất, vốn được hoán cải từ một tên lửa cũ hơn thời Liên Xô, để phá hủy S-400.
Tình báo Ukraine cũng nói rằng một hệ thống S-400 bị hư hại bên trong biên giới Nga trong một cuộc tấn công bằng máy bay không người lái (UAV) hồi tháng 9-2023. Tháng 4 năm nay, phía Ukraine tuyên bố đã phá hủy hoặc làm hư hại ít nhất 4 hệ thống S-400 tại Crimea.
Trong bản cập nhật tình báo hồi tháng 11-2023, Bộ Quốc phòng Anh cho hay Ukraine có thể đã phá hủy ít nhất 4 hệ thống S-400 trong 1 tuần. Trong khi đó, truyền thông Nga cho biết 3 trong số những hệ thống này nằm tại vùng Luhansk (Ukraine).
Kênh telegram VChK-OGPU dẫn các nguồn tin cảnh sát và quân đội Nga cho hay các tên lửa ATACMS đã được sử dụng trong cuộc tấn công này.
ATACMS là tên lửa đạn đạo chiến thuật do Mỹ phát triển, được đưa vào biên chế từ năm 1986.
Chuyên gia Mertens nói rằng S-400 dường như gặp khó khăn trong việc đánh chặn các mục tiêu là tên lửa đạn đạo.
Một video công bố hồi tháng 2 cho thấy một tên lửa Storm Shadow (còn gọi là SCALP) bay qua một tổ hợp S-400 ở Crimea mà không bị cản trở. Chuyên gia Hoehn cho rằng có thể hệ thống S-400 chưa được thiết lập nên radar của nó không hoạt động đúng chức năng hoặc có thể Ukraine đã sử dụng tác chiến điện tử để đối phó.
Ông Rajan Menon - Giám đốc chương trình Chiến lược lớn tại viện chính sách Defense Priorities (Mỹ) - mô tả S-400 là hệ thống phòng không hàng đầu của Nga. Tuy nhiên, theo ông này, cho dù như vậy thì người Ukraine cũng đã có thể hạ gục một số hệ thống S-400.
Cách Ukraine hạ gục S-400
Ông Mick Ryan - Tướng lục quân Úc đã về hưu và là chiến lược gia quân sự - nói rằng để hạ gục những hệ thống uy lực như S-400 thì cần phải dựa vào cách tiếp cận những hệ thống đó.
“Đó không chỉ là phóng một vũ khí vào nó mà phải loại bỏ tất cả những thứ bảo vệ nó, dù là thiết bị cảm biến hoặc các vũ khí khác hay những hệ thống phòng thủ tên lửa, phòng không và chống UAV”- chuyên gia Ryan nói.
Cũng theo ông Ryan, làm được điều này rất khó khăn, đắt đỏ và là thách thức lớn.
Ông Ryan nói thêm rằng với sự hỗ trợ từ các nước NATO và học thuyết nhắm mục tiêu chung của liên minh quân sự này, Ukraine đã trở nên tinh vi và bài bản hơn rất nhiều trong việc đối phó những hệ thống lợi hại của Nga.
Cũng theo ông Ryan, Ukraine đã biết cách bảo vệ hệ thống tên lửa của mình tốt hơn Nga.
“Họ đã sử dụng chiến thuật đánh lừa, di chuyển chúng thường xuyên, sử dụng hình nộm. Có rất nhiều phương thức vận hành liên quan việc bật và tắt cảm biến. Và người Nga chưa làm tốt việc này” – ông Ryan nói.
Các hệ thống phòng không thường hoạt động như một phần của mạng lưới đa tầng thay vì hoạt động đơn lẻ. Theo đó, các hệ thống phối hợp với nhau để phát hiện một cuộc tấn công sắp xảy ra và vô hiệu hóa nó, cũng như bảo vệ các hệ thống có giá trị nhất trong mạng lưới, chẳng hạn như S-400.
Trong khi đó, chuyên gia Hoehn nói rằng Ukraine có thể tấn công một số tổ hợp S-400 có lẽ là do những lỗ hổng trong mạng lưới của Nga hoặc có thể là do hệ thống này không được thiết lập đúng cách, tạo ra khoảng trống, vì một số hệ thống khác như hệ thống tên lửa Pantsir không đủ khả năng bảo vệ và hỗ trợ S-400.
Cũng theo chuyên gia Hoehn, Ukraine có thể đã áp dụng một số chiến thuật sáng tạo để có thể tấn công và phá hủy những hệ thống tinh vi này của Nga.
Ông Ryan cho rằng việc Ukraine hạ gục thành công một số tổ hợp S-400 giúp các đồng minh phương Tây và NATO biết cách đánh bại hệ thống này trong tương lai. Theo ông này, đây là cơ hội lớn để các tổ chức quân sự và tình báo phương Tây thu thập được năng lực quân sự của Nga về mọi mặt.
S-400 vẫn là mối đe dọa với Ukraine
Ông Mattias Eken - chuyên gia phòng thủ tên lửa tại RAND Corporation - cho rằng S-400 là hệ thống tiên tiến nhưng không thích hợp để tấn công chúng. Ông Eken nói rằng lực lượng không quân Ukraine vẫn thận trọng và duy trì một khoảng cách an toàn với tiền tuyến do mối đe dọa từ S-400 cũng như các hệ thống phòng thủ tên lửa đất đối không khác của Nga.
Tuy nhiên, Ukraine đang cạn kiệt tên lửa Patriot và các tên lửa phòng không khác cũng như tên lửa tầm xa mà nước này sử dụng để tấn công S-400, sau khi Mỹ tạm dừng viện trợ trong 6 tháng.
Ông Hoehn cho rằng bất kỳ tiêm kích F-16 nào mà Ukraine dự kiến nhận được từ các đồng minh vào mùa hè này nằm trong tầm bắn của S-400, đều sẽ trở thành mục tiêu.
Việc phá hủy các hệ thống phòng không của Nga có thể là ưu tiên của các phi công Ukraine lái F-16, song đối phó S-400 vẫn sẽ là thách thức lớn vì hệ thống này là mối đe dọa đáng kể nhất với các chiến cơ này.
