Ngày 1-4, tòa nhà lãnh sự bên trong Đại sứ quán Iran tại TP Damascus (thủ đô của Syria) đã bị tấn công khiến ít nhất bảy người thiệt mạng, theo tờ Tehran Times.
Trong số những người thiệt mạng có tướng Mohammad Reza Zahedi, Chỉ huy cấp cao lực lượng Quds thuộc Quân đoàn Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran (IRGC).
Các chuyên gia cho rằng cuộc tấn công này là một sự leo thang căng thẳng lớn ở Trung Đông vì nó nhắm vào khu ĐSQ và giết chết 1 chỉ huy hàng đầu của IRGC. Iran coi đây là một cuộc tấn công vào lãnh thổ chủ quyền của họ theo luật pháp quốc tế.
Iran cáo buộc Israel đứng sau vụ việc.
Israel không nhận trách nhiệm về vụ tấn công nhưng lập luận rằng mục tiêu là “tòa nhà quân sự của lực lượng Quds”.
Chia sẻ với đài CNN, phát ngôn của Lực lượng Phòng vệ Israel - Chuẩn đô đốc Daniel Hagari nói rằng tòa nhà bị tấn công “không phải là lãnh sự quán và cũng không phải đại sứ quán”.
Sau sự việc, giới quan sát đang đặt ra nhiều kịch bản Iran có thể thực hiện để trả đũa Israel.
Iran sẽ không tấn công trực tiếp mà huy động lực lượng ủy nhiệm chống lại Israel
Giới chuyên gia cho rằng các đòn trả đũa của Iran sẽ khó diễn ra dưới hình thức tấn công trực tiếp vào Israel, vì điều này sẽ tạo cơ hội cho đối phương tấn công đáp trả trực diện vào lãnh thổ Iran.
Thay vào đó Iran sẽ huy động các lực lượng uỷ nhiệm. Lực lượng ủy nhiệm có năng lực nhất mà Iran hậu thuẫn trong cuộc chiến chống Israel là Hezbollah của Lebanon. Lực lượng này có khoảng 150.000 tên lửa và đạn dược dẫn đường chính xác, và đã chứng minh khả năng tấn công sâu vào lãnh thổ Israel.
Tuy nhiên, Israel đã chuẩn bị cho cuộc chiến với Hezbollah trong nhiều tháng qua, sau khi sơ tán hơn 40 cộng đồng ở phía bắc đất nước. Hai bên đã giao tranh gần như mỗi ngày quanh biên giới Israel-Lebanon.
Hezbollah cũng từng tuyên bố kẻ đứng sau cuộc tập kích vào ĐSQ Iran sẽ phải chịu trừng phạt, nhưng các chuyên gia không chắc rằng nhóm này có muốn mở thêm một mặt trận mới với Israel hay không.
Iran cũng có thể huy động các lực lượng dân quân đồng minh khác trong khu vực, nhưng sẽ ít khả năng gây tổn hại cho Tel Aviv do các nhóm đó cách quá xa Israel.
Theo CNN, Lực lượng Houthis ở Yemen đã làm gián đoạn tuyến thương mại của Israel và toàn cầu qua Biển Đỏ, đồng thời đã phóng tên lửa về phía Israel nhưng hầu như đều bị đánh chặn.
Lực lượng dân quân Iraq (ở gần Israel hơn so với Houthis) cũng đã nhiều lần cố tập kích Israel nhưng gần như không gây thiệt hại gì cho đối phương.
Bà Sanam Vakil - GĐ chương trình Trung Đông và Bắc Phi tại tổ chức tư vấn Chatham House (Anh) - nhận định rằng Iran có thể sẽ kết hợp sử dụng lực lượng ủy nhiệm và thực hiện các nỗ lực ngoại giao để cô lập Israel, song tình hình sẽ không leo thang đáng kể.
Theo bà, các nhóm dân quân thân Iran sẽ không có khả trả đũa bằng một đòn tấn công tổng lực, mà thay vào đó là chuỗi “phản ứng kéo dài".
Tấn công lợi ích của Israel ở nước ngoài
Đăng trên X, một nghị sĩ Iran có tên là Jalal Rashidi Kochi đã gợi ý rằng Iran nên trả đũa bằng cách tấn công đại sứ quán Israel ở Azerbaijan.
Theo CNN, sau các cuộc tấn công trước đây nhằm vào Iran, Israel thường lường trước được khả năng Tehran sẽ trả đũa bằng cách nhắm vào các lợi ích của Tel Aviv ở nước ngoài, và từ đó tăng cường an ninh tại các ĐSQ.
Nhắm vào tài sản của Mỹ ở Trung Đông
Theo CNN, Iran dường như báo hiệu đang có lựa chọn khác khi Ngoại trưởng Iran - ông Hossein Amir-Abdollahian cáo buộc Mỹ chịu trách nhiệm về vụ tấn công.
Đại biện lâm thời Thụy Sĩ ở Tehran, cũng là người đại diện cho lợi ích của Mỹ ở Iran, đã bị Bộ Ngoại giao Iran triệu tập vào sáng sớm 2-4.
“Một thông điệp trịnh trọng đã được chuyển tới chính quyền Mỹ - quốc gia ủng hộ Israel. Washington phải chịu trách nhiệm” - ông Amir-Abdollahian viết trên X (trước đây là Twitter).
Phó chủ tịch điều hành Viện Quản lý Nhà nước Có trách nhiệm Quincy (Mỹ) - ông Trita Parsi nói rằng có vẻ như Iran đang cố liên kết Mỹ với những gì (mà họ cho là) Israel đã làm. “Điều này tương tự việc Mỹ buộc Iran phải chịu trách nhiệm về những gì lực lượng dân quân Iraq làm” - ông Parsi nói.
Ngày 28-1, một căn cứ Mỹ ở Jordan đã bị tấn công khiến 3 binh sĩ Mỹ thiệt mạng và hơn 30 người bị thương. Lực lượng Kháng chiến Hồi giáo ở Iraq (IRI), một liên minh các nhóm dân quân được Iran hậu thuẫn trong khu vực, đã nhận trách nhiệm về vụ tấn công, tuyên bố rằng đó là phản ứng trước việc Mỹ ủng hộ Israel trong cuộc chiến ở Gaza, theo hãng tin Al Jazeera.
Mỹ sau đó đáp trả bằng cách không kích hơn 85 mục tiêu ở Iraq và Syria có liên quan Lực lượng Vệ binh cách mạng Hồi giáo Iran (IRGC) và các nhóm liên kết Iran.
Nhóm IRI sau đó tuyên bố ngưng tất cả các hoạt động quân sự đối kháng với Mỹ. Quyết định được đưa ra sau khi ông Esmail Qaani (chỉ huy lực lượng tinh nhuệ Quds thuộc IRGC) đến Iraq gặp đại diện của nhóm dân quân này để thuyết phục họ không làm căng thẳng hơn tình hình, theo hãng tin Reuters.
Thực tế cho thấy căng thẳng giữa Mỹ và Iran đã được hạ nhiệt kể từ đó. Tuy nhiên, theo ông Parsi, những tuyên bố của phía Iran từ sau vụ ĐSQ bị tấn công đã đặt dấu chấm hết cho giai đoạn "hoà hoãn" trên.
“Điều đó có nghĩa là cuộc tấn công của Israel vào Iran có thể khiến quân đội Mỹ ở Trung Đông bị nhắm mục tiêu" - ông Parsi nhận định.
Tuy nhiên, giới quan sát cho rằng nếu Iran nhắm mục tiêu vào các cơ sở của Mỹ ở Trung Đông để trả đũa hành động của Israel, thì rõ ràng là Tel Aviv không bị ảnh hưởng gì cả. Trong khi đó, Tehran lại đang kéo Washington vào một cuộc đối đầu trực tiếp, điều mà giới phân tích cho rằng cả hai đều không muốn xảy ra.
Không thực hiện bất kỳ hành động quân sự trực tiếp nào
Theo giới quan sát, nếu Iran và Israel thực sự bùng nổ chiến tranh thì các nước phương Tây nhiều khả năng sẽ đứng về phía Israel, dù nước này hiện ngày càng bị cô lập trên thế giới do cuộc chiến ở Dải Gaza.
“Bóng đang nằm trong sân Iran. Israel đang khiêu khích Iran phản ứng, nhưng có lẽ Tehran đang chờ đợi thời cơ” - ông Vali Nasr, cựu cố vấn của Bộ Ngoại giao Mỹ và là một học giả về Trung Đông, viết trên X.
Trong khi đó, bà Vakil cho rằng thay vì đáp trả bằng một cuộc tấn công quân sự trực tiếp, Iran có thể sẽ “dựa vào đà lên án quốc tế đối với Israel liên quan cuộc chiến ở Gaza”, từ đó làm dấy lên lo ngại về một cuộc chiến tranh khu vực rộng lớn hơn và cô lập Israel hơn nữa.
Theo bà, Iran biết rằng Mỹ và Israel đều không muốn xung động lan rộng, do đó Tehran sẽ cố gắng sử dụng những động lực này để câu giờ và lôi kéo ủng hộ.
Bà Vakil nói rằng có thể “Iran sẽ chơi nhiều quân bài cùng một lúc”, bao gồm các cuộc tấn công mạng, đối đầu quân sự cấp thấp thông qua lực lượng ủy nhiệm và các cuộc tấn công ngoại giao.
