Phía sau 'thủy chiến' Biển Đen giữa Nga - Ukraine

Xung đột Nga - Ukraine đã bước sang tháng thứ 26 trong bối cảnh tin tức từ tiền tuyến ngày càng ảm đạm với Kiev. Sau thất bại của chiến dịch phản công mùa hè năm ngoái, Ukraine hiện đã chuyển sang thế phòng thủ tích cực và nỗ lực chặn bước tiến mới của Nga nhưng nhiệm vụ này ngày càng trở nên phức tạp do sự chậm trễ trong viện trợ quân sự của phương Tây.

Trong tình cảnh u ám này, thành công đáng chú ý ở Biển Đen đã đóng vai trò là nguồn cảm hứng cho quân đội Ukraine.

Hàng loạt chiến tích trên Biển Đen

Đầu tháng này, Bộ Quốc phòng Ukraine đã tuyên bố rằng Hạm đội Biển Đen của Nga vừa trải qua một “tháng 3 tồi tệ” sau hàng loạt vụ tấn công của Kiev vào các tàu thuyền thuộc hạm đội này. Bộ Quốc phòng Ukraine cũng nói rằng lực lượng vũ trang nước này đã làm tê liệt 1/3 số tàu chiến của Hạm đội Biển Đen kể từ đầu chiến sự, theo tờ The Guardian.

Cuộc chiến giữa Moscow và Kiev trên Biển Đen không phải là diễn biến mới mà đã bắt đầu từ trước khi Nga phát động chiến dịch quân sự đặc biệt tại Ukraine. Một tuần trước ngày 24-2-2022, Tổng thống Nga Vladimir Putin đã ra lệnh cho Hải quân Nga phong tỏa các cảng của Ukraine trên Biển Đen. Khi đó, số lượng nhỏ tàu của Hải quân Ukraine đã bị áp đảo một cách vô vọng trước sức mạnh của Hạm đội Biển Đen Nga nhưng không lâu sau đó, mọi thứ đã đảo chiều.

Chiến thắng đầu tiên của Ukraine là vụ đánh chìm soái hạm ​​Moskva của Hạm đội Biển Đen vào tháng 4-2022 bằng hàng loạt tên lửa chống hạm. Hai tháng sau, Ukraine đã thành công giải phóng đảo Rắn - một hòn đảo nhỏ có tầm quan trọng chiến lược ở Biển Đen. Cuối mùa hè năm 2022, Kiev bắt đầu tấn công bằng máy bay không người lái (UAV) vào trụ sở Hạm đội Biển Đen và các cơ sở khác của Hải quân Nga ở bán đảo Crimea.

Bước sang năm 2023, khả năng tấn công của Ukraine được bổ sung nhờ sự phát triển của Hạm đội UAV cùng các tên lửa hành trình do Anh và Pháp cung cấp. Trong năm vừa qua, Ukraine đạt được nhiều thành tựu mang tính bước ngoặt bao gồm vụ tấn công bằng UAV tầm xa vào một tàu chiến gần cảng Novorossiysk của Nga và vụ phá hủy một tàu ngầm và một tàu chiến Nga ở TP Sevastopol, nơi đặt trụ sở của Hạm đội Biển Đen.

Thành quả gần đây nhất của lực lượng Ukraine là vào ngày 24-3 khi Kiev tuyên bố đã đánh chìm hai tàu hải quân, một trung tâm liên lạc và một số cơ sở khác thuộc Hạm đội Biển Đen tại Sevastopol. Ông Mikail Razvozhayev, Thị trưởng Sevastopol, đã xác nhận vụ tấn công, đài CNN đưa tin.

“Moscow muốn biến Biển Đen thành sân nhà nhưng Ukraine đã đảo ngược điều đó. Tàu Nga ngày nay gần như không dám tiến vào phía Tây Bắc Biển Đen” - ông Volodymyr Dubovyk, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu quốc tế tại ĐH Quốc gia Odessa Mechnikov (Ukraine), nói với tờ Newsweek hôm 2-4.

Về phía Nga, mặc dù Bộ Quốc phòng Nga hầu như không bình luận về thiệt hại từ các vụ tấn công của Ukraine nhưng Moscow được cho là đã âm thầm đưa ra những biện pháp ứng phó với các vụ tấn công này.

Hồi tháng 3, truyền thông phương Tây đưa tin Nga đã cách chức Tư lệnh Hải quân - Đô đốc Nikolai Yevmenov sau hàng loạt vụ tàu của Hạm đội Biển Đen bị đánh chìm. Điện Kremlin khi đó từ chối bình luận về thông tin. Tuy nhiên, đầu tuần này, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Sergey Shoigu cho biết Hải quân Nga đã cải tổ nhân sự cấp cao với Đô đốc Aleksandr Moiseev đảm nhận chức vụ tư lệnh Hải quân thay ông Yevmenov. Đợt cải tổ này còn có một số thay đổi khác, bao gồm việc bổ nhiệm tư lệnh Hạm đội phương Bắc và tư lệnh Hạm đội Biển Đen.

Ngoài ra, Viện Nghiên cứu chiến tranh (ISW, trụ sở tại Mỹ) đưa tin Hải quân Nga đã dời một số tàu từ các cảng ở bán đảo Crimea về TP Novorossiysk (gần với đất liền Nga hơn) để các tàu được bảo vệ tốt hơn.

Nhắm vào Biển Đen để củng cố tiền tuyến?

Việc Ukraine tăng cường tấn công vào Biển Đen thay vì dồn sức cho mặt trận trên bộ đặt ra câu hỏi rằng mục đích của Kiev là gì và liệu rằng một cuộc tấn công như vậy có đủ sức tác động đến Nga hay không.

Về mặt tâm lý chiến, tờ The National Interest cho rằng các hành động gần đây của Ukraine đã buộc Nga phải đánh giá lại chiến lược hải quân của mình trong khu vực và thách thức quyền kiểm soát trước đây của Moscow ở Biển Đen.

Bên cạnh đó, theo Tổ chức nghiên cứu Atlantic Council (Mỹ), dù việc đánh chìm tàu ​​chiến Nga không mang tính quyết định đối với cuộc chiến trên bộ nhưng thành công của Ukraine trong trận chiến Biển Đen sẽ giúp định hình tiến trình của một cuộc chiến rộng lớn hơn.

Cụ thể, các đợt tấn công của Kiev buộc Moscow phải rút phần lớn hạm đội khỏi Crimea về các cảng ở bờ biển Nga. Điều này sẽ cản trở khả năng Nga ném bom Ukraine từ các tàu chiến mang tên lửa của Hạm đội Biển Đen, đồng thời làm gián đoạn hoạt động hậu cần của quân đội Nga ở Crimea và miền Nam Ukraine.

Điều quan trọng hơn là việc đánh chìm các tàu chiến Nga đã giúp Ukraine phá vỡ thế phong tỏa mà Moscow đặt ra với các cảng của Kiev trên Biển Đen, cho phép Ukraine tiếp tục xuất khẩu hàng hóa ra thị trường toàn cầu. Theo chuyên san Foreign Policy, sau các hoạt động ở Biển Đen, Ukraine đã giành quyền kiểm soát ba cảng ở tỉnh Odessa (Ukraine) để xuất khẩu ngũ cốc.

Bộ Kinh tế Ukraine cho biết xuất khẩu của nước này trong tháng 1 đã đạt 12 triệu tấn, đánh dấu tổng lượng hàng theo tháng cao nhất kể từ khi xung đột Nga - Ukraine bùng phát và chỉ thấp hơn 2 triệu tấn so với mức trước chiến tranh.

Các chuyên gia cho rằng việc mở lại tuyến đường vận chuyển cho sản phẩm nông nghiệp là một cứu cánh cho tài chính Ukraine - quốc gia đang phải vật lộn để duy trì nền kinh tế bị tàn phá và tài trợ cho hoạt động quân sự.

Đồng quan điểm, ông Patrick Bury, nhà phân tích quốc phòng và an ninh tại ĐH Bath (Anh), cho rằng cuộc tấn công trên Biển Đen sẽ không có tác động chiến lược đến chiến trường Ukraine. Tuy nhiên, vị chuyên gia lưu ý: “Bằng cách đẩy Hạm đội Biển Đen của Nga lùi xa hơn về phía đông và ra khỏi Biển Đen, Ukraine có thể xuất khẩu nhiều ngũ cốc hơn, điều này rất quan trọng đối với nền kinh tế chiến tranh của nước này”.•