Mỹ hiện vẫn đang là nước có dịch COVID-19 nghiêm trọng nhất thế giới và chưa có dấu hiệu sẽ giảm.
Tới lúc này COVID-19 đã gây gián đoạn rất nhiều cho tiến trình tranh cử tổng thống năm 2020. Hàng loạt bang phải hoãn các cuộc bầu cử sơ bộ, nhiều bang có ý định cho bỏ phiếu vắng mặt. Tuần này, đảng Dân chủ hủy cuộc bầu cử sơ bộ ở bang New York - một quyết định chưa có tiền lệ.
Nếu đại dịch cứ tiếp tục lúc giảm lúc lại tăng cho đến khi có được vaccine ngừa - như nhiều chuyên gia dự đoán, rất có khả năng nước Mỹ sẽ một lần nữa phải trong tình trạng đóng cửa thời điểm tháng 11 tới.
Phát biểu trong một sự kiện gây quỹ trực tuyến ngày 23-4, ông Joe Biden - ứng viên giành đề cử bên đảng Dân chủ và có khả năng sẽ giành được đề cử - nói ông lo ngại có thể chính phủ hiện tại sẽ cố gắng hoãn cuộc bầu cử.
Liệu điều này có thể không? Điều gì xảy ra nếu đến ngày bầu cử tổng thống vào tháng 11 năm nay mà Mỹ vẫn chưa thoát khỏi dịch COVID-19? Liệu đại dịch COVID-19 có khiến Mỹ phải hoãn ngày bầu cử tổng thống hay không?
Giáo sư khoa học chính trị Rogers Smith tại đại học Pennsylvania (Mỹ) - chuyên nghiên cứu về luật Hiến pháp, tư tưởng chính trị của Mỹ, lý thuyết chính trị và luật pháp hiện đại - giải thích về tiến trình Hiến pháp liên quan việc hoãn bầu cử tổng thống.
Giáo sư khoa học chính trị Rogers Smith tại đại học Pennsylvania (Mỹ). Ảnh: PENN TODAY
Nhật báo Government Executive (Mỹ) - tờ báo được các lãnh đạo cấp cao trong các cơ quan chính phủ liên bang Mỹ tham khảo - đã đưa lại cuộc phỏng vấn này.
. Trong lịch sử đã có khi nào một cuộc bầu cử tổng thống bị hoãn hay hủy không?
+ GS Roger Smith: Không. Chúng ta tổ chức các cuộc bầu cử tổng thống trong thời kỳ nội chiến và trong chiến tranh thế giới thứ nhất, dù tình hình cực kỳ phức tạp, vì vậy chưa từng có tiền lệ cho việc này. Tuy nhiên từng có chuyện hoãn bầu cử ở một số bang và bầu cử địa phương.
Hiến pháp phân chia quyền lực về các cuộc bầu cử quốc gia giữa nhà nước và Quốc hội, và Điều 2 Hiến pháp quy định Quốc hội có quyền thiết lập một ngày bầu cử khác nếu cần phải làm vậy.
Nếu Quốc hội hoãn bầu cử, nghĩa là sẽ không có tổng thống mới khi nhiệm kỳ tổng thống hiện tại hết nhiệm thời gian. Quốc hội cũng không có quyền chọn tổng thống. Tuy nhiên Quốc hội có quyền chọn ngày tổ chức bầu cử thay ngày bị hoãn và thậm chí có quyền hành động thay thế tổng thống nếu không có cuộc bầu cử nào được tổ chức trước tháng 1 kế đó.
Một vấn đề nữa là Hiến pháp không nhắc gì đến bất cứ quyền nào của tổng thống được ảnh hưởng đến thời gian hay cách thức tổ chức một cuộc bầu cử quốc gia. Có thể hiểu được chuyện ông Biden lo ngại ông Trump có thể tìm cách trì hoãn cuộc bầu cử nhưng đó là lo ngại không cần thiết vì Hiến pháp không có bất kỳ quy định nào để ông Trump có thể làm vậy.
Phó Tổng thống Joe Biden - ứng viên hàng đầu bên đảng Dân chủ (trái) đang lo đương kim Tổng thống Cộng hòa Donald Trump (phải) sẽ tìm cách trì hoãn cuộc bầu cử vì sợ dịch COVID-19 ảnh hưởng đến sự ủng hộ với mình. Ảnh: BOSTON GLOBE
Mặt khác, Hiến pháp rất rõ ràng - cả Điều 2 và cả Tu chính án thứ 20 - rằng Quốc hội có trách nhiệm chọn thời gian bầu cử và quyết định nên làm gì nếu một khi cuộc bầu cử không thể thực hiện được.
Cách thức thực hiện cuộc bầu cử tùy vào từng bang và các bang có thể thay đổi sang phương pháp bỏ phiếu bằng thư nếu tình hình cho thấy bỏ phiếu trực tiếp không thực hiện được. Tuy nhiên, các bang phải quyết định và bắt đầu chuẩn bị cho điều này không trễ hơn vào giữa mùa hè.
. Điều gì ông cho là ưu tiên hàng đầu lúc này để hướng tới cuộc bầu cử?
+ GS Roger Smith: Tôi nghĩ có thể là ý tốt để bắt đầu chuẩn bị cho hình thức bỏ phiếu bằng thư ở một số bang. Một số bang đã thực hiện điều này trong nhiều năm.
Ông Trump đã cho thấy ý của ông là không thích bỏ phiếu qua thư. Ông ấy nghĩ nó có nguy cơ dính tới gian dối theo hướng bất lợi cho đảng Cộng hòa, vì hình thức này khả năng sẽ đẩy lượng người tham gia bỏ phiếu cao hơn và điều này có thể có lợi cho đảng Dân chủ. Bản thân ông Trump từng bỏ phiếu qua thư nhưng ông ấy không muốn hình thức này trở thành một hoạt động quốc gia.
Quốc hội Mỹ là nơi có quyền chọn ngày tổ chức bầu cử thay ngày bị hoãn. Ảnh: AP
Từ cách nghĩ của ông Trump rằng bỏ phiếu qua thư có thể ảnh hưởng không tốt đến quyền lợi của đảng Cộng hòa, có thể thấy các bang do đảng Cộng hòa lãnh đạo sẽ không chọn hình thức này. Và điều này có thể không thông minh.
Không có bằng chứng chắc chắn nào cho thấy hình thức này có hại cho đảng Cộng hòa hay sẽ có vấn đề gian dối. Hình thức này có thể tạo điều kiện cho chúng ta thực hiện cuộc bầu cử một cách hiệu quả nhất nếu lại có một làn sóng đại dịch COVID-19 nữa trong khoảng thời gian bầu cử.
. Các bang nên làm gì?
+ GS Roger Smith: Hành động sớm luôn luôn tốt hơn. Nhưng lúc này các bang có rất nhiều chuyện phải lo. Nếu các bang bắt đầu chuẩn bị vào tháng 7 thì sẽ có nhiều thời gian để chuẩn bị cho hình thức bỏ phiếu bằng thư để có thể hoạt động suôn sẻ vào ngày bầu cử.
Tuy nhiên, việc các bang có nghĩ tới hay quyết định có làm điều này hay không sẽ chưa thể rõ ràng cho đến khi thấy rõ rằng cho đến ngày bầu cử đại dịch COVID-19 vẫn còn hoành hành. Và điều này sẽ chưa thể được xác định rõ cho đến mùa thu này.
Còn với trường hợp chuẩn bị không kịp thời, đợi tới khi quá trễ, thì việc thực hiện sẽ không suôn sẻ.
. Khả năng cuộc bầu cử bị hoãn cao tới đâu?
+ GS Roger Smith: Tôi không thật sự lo lắng vào lúc này. Dĩ nhiên chuyện lo liệu có tổ chức hiệu quả được cuộc bầu cử dân chủ quan trọng nhất của chúng ta - bầu cử tổng thống 2020 - là điều hoàn toàn thích hợp nhưng có sự nỗ lực rất lớn để đạt được điều này trong hàng ngũ lãnh đạo quốc gia.
Tổng thống Donald Trump không có quyền hoãn bầu cử tổng thống. Ảnh: US NEWS
Việc thúc đẩy thực hiện bỏ phiếu qua thư có thể sẽ có tranh cãi. Khả năng chúng ta vẫn có thể tổ chức cuộc bầu cử theo cách thức bỏ phiếu thông thường, dù một số ít bang có thể chọn bỏ phiếu qua thư.
Điều quan trọng là phải hiểu khi đảng Dân chủ nắm Hạ viện và đảng Cộng hòa nắm Thượng viện, khả năng Quốc hội có được một thỏa thuận hoãn bầu cử là không cao. Sẽ cần phải có các điều kiện dữ dội lắm mới thuyết phục được Quốc hội đồng ý về điều này.
Khả năng lớn nhất là chúng ta sẽ có cuộc bầu cử đúng ngày, với cả hình thức bỏ phiếu trực tiếp và bỏ phiếu qua thư nhưng chúng ta sẽ có cuộc bầu cử thành công.
