Xóa bỏ hiểu lầm về kinh tế Việt Nam - Bài cuối: Kỳ vọng Mỹ đồng thuận với Việt Nam vào tháng 7 tới

Trả lời Pháp Luật TP.HCM liên quan đến phiên điều trần tại Quốc hội Mỹ về việc xem xét công nhận Việt Nam (VN) đảm bảo các quy chế về kinh tế thị trường, bà Trương Thùy Linh, Phó Cục trưởng Cục Phòng vệ thương mại (Bộ Công Thương), cho biết phía VN đã chủ động chuẩn bị thông tin, minh chứng để cung cấp cho phía Mỹ và cho thấy mức độ mở cửa của nền kinh tế, chính sách thương mại, chính sách tiền tệ, đầu tư nước ngoài và những tiến bộ trong công tác hội nhập của VN đều đáp ứng các tiêu chí về kinh tế thị trường mà phía Mỹ quy định.

VN - Mỹ trải qua hàng chục cuộc đối thoại

. Phóng viên: Nhiều người thắc mắc vì sao có đến 72 nền kinh tế đã công nhận VN là nền kinh tế thị trường, thế nhưng có những quốc gia khác lại chưa làm điều ấy, điển hình như trường hợp đang tạo ra sự chú ý trong dư luận là Mỹ?

+ Bà Trương Thùy Linh: Khi đàm phán gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), VN đã cam kết để các nước thành viên WTO đối xử với VN như một quốc gia có nền kinh tế phi thị trường trong các vụ việc điều tra chống bán phá giá (CBPG)/chống trợ cấp trong vòng 12 năm (đến hết ngày 31-12-2018). Tuy nhiên, qua thời hạn này, một số nước không tự công nhận quy chế kinh tế thị trường cho VN. Trong khi đó, việc xem xét công nhận một nền kinh tế thị trường dựa theo các tiêu chí do luật pháp nước đó quy định.

“Việt Nam và Mỹ đã tổ chức 10 phiên họp kỹ thuật để trao đổi thông tin, giúp Mỹ cập nhật về tình hình kinh tế thị trường của Việt Nam, tạo tiền đề cho Mỹ có cơ sở nhìn nhận và xem xét lại vấn đề kinh tế thị trường của Việt Nam.”

Trong trường hợp của Mỹ, việc công nhận quy chế kinh tế thị trường được nước này xem xét dựa trên sáu tiêu chí theo pháp luật của họ, bao gồm: (i) Mức độ chuyển đổi của đồng tiền; (ii) Vấn đề đàm phán tiền lương, tiền công giữa người lao động và người sử dụng lao động; (iii) Mức độ đầu tư nước ngoài vào các hoạt động kinh tế; (iv) Vấn đề sở hữu nhà nước, sở hữu tư nhân; (v) Mức độ kiểm soát của chính phủ với một số nguồn lực và giá cả; (vi) Các yếu tố khác.

. VN và Mỹ đã trải qua giai đoạn trao đổi như thế nào trước khi đến với phiên điều trần tại Quốc hội Mỹ hôm 8-5 vừa qua?

+ Sau khi VN chính thức gia nhập WTO, năm 2008, VN và Mỹ đã thành lập Nhóm công tác song phương về vấn đề kinh tế thị trường (SIWG), đầu mối là Bộ Công Thương VN và Bộ Thương mại Mỹ (DOC). Từ đó đến trước thời điểm VN chính thức nộp hồ sơ đề nghị DOC khởi xướng rà soát thay đổi hoàn cảnh để công nhận VN là nền kinh tế thị trường, VN và Mỹ đã tổ chức 10 phiên họp kỹ thuật để trao đổi thông tin, giúp Mỹ cập nhật về tình hình kinh tế thị trường của VN, tạo tiền đề cho Mỹ có cơ sở nhìn nhận và xem xét lại vấn đề kinh tế thị trường của VN.

Tuy nhiên, trao đổi trong khuôn khổ Nhóm công tác SIWG không thay thế cho quy trình DOC rà soát chính thức để công nhận quy chế kinh tế thị trường cho VN theo luật pháp của Mỹ mà chỉ là bước chuẩn bị cho quy trình này.

Nỗ lực của VN trong suốt 20 năm

. Vấn đề CBPG được nhiều chuyên gia cho rằng là điểm “mấu chốt” khiến các hiệp hội doanh nghiệp về tôm, cá da trơn, mật ong… nhìn nhận VN chưa đạt quy chế kinh tế thị trường. VN trên thực tế đã hành động thế nào sau khi bị Mỹ điều tra CBPG?

+ Trong hơn 20 năm qua kể từ khi vụ việc CBPG đầu tiên mà Mỹ điều tra đối với hàng hóa VN năm 2002, kinh tế VN đã có những phát triển đáng kể. Pháp luật VN cũng được hoàn thiện phù hợp với các cam kết quốc tế và sự phát triển của đất nước.

VN cũng đã hội nhập tích cực vào nền kinh tế toàn cầu thông qua các hiệp định thương mại tự do (FTA) song phương cũng như đa phương. Tính đến nay, VN đã ký hơn 90 hiệp định thương mại song phương, khoảng 60 hiệp định khuyến khích và bảo hộ đầu tư. VN đã là thành viên của 16 FTA, trong đó có nhiều FTA thế hệ mới như Hiệp định Đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), Hiệp định thương mại tự do Liên minh châu Âu - VN (EVFTA). Điều đó có nghĩa là VN đã đáp ứng các tiêu chuẩn cao về những lĩnh vực truyền thống như thương mại hàng hóa và dịch vụ, những lĩnh vực mới như lao động, môi trường, mua sắm chính phủ, minh bạch hóa, cơ chế giải quyết tranh chấp đầu tư, doanh nghiệp nhà nước. Chúng ta cũng đang đàm phán ba FTA khác.

Về mặt tổng thể, tính đến nay đã có 72 nước công nhận VN là nền kinh tế thị trường, trong đó có những nền kinh tế lớn như Vương quốc Anh, Canada, Úc, Nhật Bản, Hàn Quốc…

. Liên quan đến việc đề nghị Mỹ công nhận VN là nền kinh tế thị trường, Chính phủ VN đã triển khai các hoạt động gì để thúc đẩy quá trình công nhận?

+ Ngay từ khi Mỹ khởi xướng vụ việc rà soát thay đổi hoàn cảnh nhằm xem xét vấn đề kinh tế thị trường của VN, Bộ Công Thương (cụ thể là Cục Phòng vệ thương mại) đã phối hợp chặt chẽ với các bộ, ngành, cơ quan liên quan, các hiệp hội, cộng đồng doanh nghiệp trong và ngoài nước để phân tích, tổng hợp thông tin về sự thay đổi tích cực của nền kinh tế VN, trong đó nhấn mạnh đến mức độ mở cửa của nền kinh tế, chính sách thương mại, chính sách tiền tệ, đầu tư nước ngoài và những tiến bộ trong công tác hội nhập đáp ứng sáu tiêu chí về kinh tế thị trường theo luật định của Mỹ. Đồng thời, nhấn mạnh việc nền kinh tế VN thậm chí còn phát triển vượt bậc hơn so với nhiều nền kinh tế đã được Mỹ công nhận quy chế kinh tế thị trường trong thập niên qua.

Cho đến nay, Chính phủ VN đã tham gia đầy đủ quy trình tố tụng trong vụ việc theo quy định của Mỹ. Hiện nay Mỹ đang xem xét lập luận, thông tin của các bên liên quan đối với vấn đề kinh tế thị trường của VN và dự kiến ban hành kết luận vào tháng 7-2024.

Ý nghĩa của việc công nhận kinh tế thị trường

. Việc công nhận VN là nền kinh tế thị trường có ý nghĩa như thế nào?

+ Việc công nhận quy chế kinh tế thị trường có ý nghĩa đặc biệt quan trọng đối với các vụ việc phòng vệ thương mại. Bởi hàng xuất khẩu của VN bị điều tra CBPG khi nước ta vẫn bị coi là nền kinh tế phi thị trường sẽ dẫn đến việc các nguyên tắc tính toán giá thông thường không được sử dụng. Nước điều tra sẽ sử dụng một nước thứ ba để tính toán giá thay thế khi tính biên độ phá giá, khiến cho biên độ phá giá thường rất cao, không phản ánh đúng thực tiễn sản xuất của VN. Điều này tạo ra bất lợi rất lớn đối với hàng hóa xuất khẩu của VN khi không thể cạnh tranh với các hàng hóa xuất khẩu từ quốc gia khác.

Đối với các vụ việc Mỹ điều tra chống lẩn tránh thuế, chống trợ cấp đối với hàng xuất khẩu của VN, nước này cũng sẽ áp dụng phương pháp dành cho các quốc gia có nền kinh tế phi thị trường khi tính chi phí sản xuất tại VN nhằm xác định quá trình lắp ráp hoặc hoàn thiện tại VN có đáng kể hay không.

Bên cạnh đó, việc coi VN là nền kinh tế phi thị trường cho phép DOC áp dụng thuế suất toàn quốc. Thuế suất toàn quốc thường được DOC tính toán dựa trên dữ liệu sẵn có nên thường bị đẩy lên rất cao, tương đương lệnh cấm và được duy trì trong tất cả đợt rà soát, gây cản trở cho việc xem xét dỡ bỏ lệnh áp thuế của DOC.

Thêm nữa, việc thay đổi quốc gia làm giá trị thay thế cho VN cũng sẽ khiến doanh nghiệp không chủ động, kiểm soát được mức thuế CBPG và thường nhận mức thuế cao. Điển hình như các vụ việc liên quan sản phẩm cá tra, cá basa hay tôm, Mỹ đã sử dụng giá trị thông thường của một số quốc gia như Bangladesh, Indonesia, Ấn Độ, Philippines làm giá trị thay thế khi tính biên độ bán phá giá cho VN. Với việc thường xuyên thay đổi quốc gia thay thế trong các đợt rà soát, doanh nghiệp cá tra, cá basa và tôm VN nhiều lần bị nhận mức thuế cao.

Ví dụ, trong đợt rà soát hành chính các lần thứ chín, 10 và 11 đối với cá tra, cá basa, do DOC sử dụng Indonesia làm quốc gia thay thế, thay vì Bangladesh như các đợt rà soát trước đó, khiến cho mức thuế chính thức đã tăng gần gấp đôi so với mức thuế sơ bộ (trong khi Bangladesh là quốc gia có chi phí sản xuất và trình độ phát triển kinh tế tương đương với VN, có đủ dữ liệu tin cậy để DOC sử dụng hơn là Indonesia).

Đặc biệt, trong vụ việc gần đây, Mỹ điều tra CBPG đối với sản phẩm mật ong của VN, vấn đề giá trị thay thế và nước thay thế tiếp tục là nguyên nhân chính dẫn tới biên độ phá giá cao cho các doanh nghiệp VN (mức thuế sơ bộ lên đến hơn 410%).

Do đó, việc được công nhận vấn đề kinh tế thị trường có ý nghĩa rất lớn cho các ngành sản xuất, xuất khẩu của nước ta, tạo ra lợi thế cạnh tranh bình đẳng giữa hàng hóa của nước ta đối với hàng hóa xuất khẩu của các quốc gia khác khi mức thuế phòng vệ thương mại phản ánh đúng thực tiễn sản xuất tại VN, nhất là trong bối cảnh xuất khẩu của VN vào Mỹ tăng trưởng mạnh, kèm theo đó là các vụ việc điều tra CBPG, chống trợ cấp mà Mỹ áp dụng đối với hàng hóa xuất khẩu của VN ngày càng gia tăng (hiện Mỹ đã điều tra 62 vụ việc phòng vệ thương mại, là nước điều tra số vụ việc phòng vệ thương mại nhiều nhất).

Việc Mỹ sớm công nhận quy chế kinh tế thị trường của VN cũng sẽ góp phần cụ thể hóa cam kết của lãnh đạo cấp cao hai nước trong việc tăng cường quan hệ Đối tác chiến lược toàn diện VN - Mỹ. Từ đó thúc đẩy hợp tác kinh tế thương mại, đầu tư song phương, mang lại lợi ích thiết thực cho doanh nghiệp và nhân dân hai nước.

. Xin cảm ơn bà.•