Và ngày 6-7, cuộc đời người đàn bà đẹp nén những đau thương, buồn tủi để tiếng thơ cất lời ngọt lành bên những đắng cay ấy dừng lại ở tuổi 75...
Một lần đến Huế, vào khoảng đầu những năm 2000, tôi được ngồi với nhà thơ Lâm Thị Mỹ Dạ suốt một buổi chiều mùa hè. Nghe bà kể chuyện đời, chuyện thơ, nghe đọc thơ bằng giọng ấm và mộc trong căn nhà nhỏ. Và sau bao nhiêu năm, ánh mắt thật hiền, giọng nói dịu ngọt ấy vẫn còn mãi không chỉ với tôi, mà tin rằng với cả những ai biết về bà, nhà thơ của Khoảng trời, hố bom, Truyện cổ nước mình…
Một hồn thơ nhân hậu, ấm áp
Cuộc đời Lâm Thị Mỹ Dạ đi qua những nỗi đau, nỗi buồn. Từ tuổi thơ bất hạnh của một cô bé lỡ sinh ra trong gia đình có lý lịch bất ổn bị bạn bè ghẻ lạnh: “Mẹ sinh em ngày này/ Mưa dột bầm mái tóc/ Gió tê buốt hai tay/ Mẹ không có cửa nhà/ Em - đứa trẻ vắng cha/ Như mầm cây trên đá/ Biết khi nào nở hoa...” đến nỗi đau hoang lạnh thời thiếu nữ: “Em có nỗi buồn như tro/ Hoang lạnh cả một thời thiếu nữ” (Anh đã nhìn thấy em)...
Năm 1971, ở tuổi 20, Lâm Thị Mỹ Dạ đoạt giải nhất báo Văn nghệ với chùm thơ, trong đó có bài Khoảng trời, hố bom được giảng dạy hàng chục năm qua trong chương trình phổ thông. Cạnh đó, tác phẩm Truyện cổ nước mình cũng được đưa vào chương trình giảng dạy ở bậc tiểu học.
Ở tuổi xế bóng, bà chăm sóc chồng (nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường) bị bệnh tai biến nhiều năm ròng ở Huế. Cho đến khi về già, sống trong cảnh nhớ nhớ quên quên vì chứng bệnh Alzheimer ngày càng trở nặng, bà ở bên chồng và con, sinh sống và qua đời tại TP.HCM.
Vượt qua những lạnh lẽo, buồn tủi đường đời, có một Lâm Thị Mỹ Dạ nhân hậu và ấm áp vô cùng trong thơ ca Việt Nam (VN). Bà đã dựng nên tượng đài cô gái mở đường trong thi ca và trong lòng người với những hình ảnh không thể nào đẹp hơn: “Cái chết em xanh khoảng trời con gái/ Tôi soi lòng mình trong cuộc sống của em” (Khoảng trời, hố bom). Nhưng độc đáo hơn nữa, bằng trái tim đa cảm, độ lượng, khi viết về cái chết của người lính Mỹ trên chiến trường VN, bà vẫn có ánh nhìn đầy nhân văn: “Rồi có lúc cuối đường tôi gục ngã/ Viên đạn ai găm khuôn ngực máu đầy/ Xin hãy giở dưới làn da chó sói / Trái tim nai đỏ thắm thơ ngây!” (Khuôn mặt ẩn kín).
 |
| Nhà thơ Lâm Thị Mỹ Dạ (1949-2023). Ảnh: Hội Nhà văn Việt Nam (Vanvn.vn) và bài thơ Truyện cổ nước mình (ảnh phải) của nhà thơ Lâm Thị Mỹ Dạ được in trong sách Tiếng Việt lớp 4 tập 1, Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam. |
Trước bức tường đen - nơi khắc tên 58.000 lính Mỹ tử trận hoặc mất tích trong chiến tranh VN, điều bà nhìn thấy là: “Tôi đưa tay/ Sờ lên từng cái tên/ Sao nghe lòng nhói buốt!/ Có phải/ Tôi đã đến đây bằng trái tim người mẹ/ Khóc cùng người mẹ Mỹ mất con” (Bức tường đen). Chỉ khi thơ được cất lời từ trái tim đập bởi những nhịp thương yêu, trái tim biết đau với những nỗi đau thân phận con người mới có những góc nhìn đẹp đến vậy.
Nói về thơ Lâm Thị Mỹ Dạ, không chỉ dừng ở những tâm tình, dịu dàng, sự sâu sắc, ấn tượng đến từ thơ của bà còn bởi tính khái quát cao và những chiều sâu suy ngẫm tác giả gửi gắm vào đó. Vẫn là bài thơ Khoảng trời, hố bom - một bài trong chùm thơ bà đoạt giải nhất báo Văn nghệ năm 1972-1973, đã được đưa vào giảng dạy trong trường phổ thông hàng chục năm qua, sức khái quát, chiều sâu được viết hết sức tự nhiên qua những hình ảnh, hình tượng:
“Tôi nhìn xuống hố bom đã giết em
Mưa đọng lại một khoảng trời nho nhỏ
Đất nước mình nhân hậu
Có nước trời xoa dịu vết thương đau”
Hay trong Truyện cổ nước mình - một trong những bài thơ hàng chục năm nay được học sinh tiểu học học thuộc lòng, luôn có mặt trong tuyển tập thơ hay dành cho thiếu nhi thì sức khái quát vẫn nhẹ nhàng, ẩn dụ trong từng câu chữ:
“Đời cha ông với đời tôi
Như con sông với chân trời đã xa
Chỉ còn truyện cổ thiết tha
Cho tôi nhận mặt ông cha của mình”…
Người rời đi, hồn thơ vọng mãi
Đọc thơ Lâm Thị Mỹ Dạ, nhìn lại cuộc đời bà đã đi qua, chúng ta càng tin rằng chỉ có thể là con người ấy, tâm hồn ấy mới viết nên những dòng thơ hồn hậu đến vậy. Như nhà thơ Nguyễn Quang Thiều, Chủ tịch Hội Nhà văn VN, chia sẻ trên Facebook của mình: “Từ mấy chục năm trước, tôi đã gọi chị là một thiên thần bay xuống trần gian bởi gương mặt chị đẹp và thánh thiện, bởi tâm hồn chị trong sáng vô ngần và bởi những câu thơ của chị luôn vang lên như những khúc ca của yêu thương, dịu dàng và mang một vẻ đẹp mong manh nhưng đầy lan tỏa.
Hình như chị xuống thế gian này chỉ để hiển hiện một gương mặt đẹp, một tâm hồn trong sáng và để vang lên những câu thơ của yêu thương và che chở”.
“Nếu được lạc cùng sông/ Xin lạc mãi/ Để hồn trôi êm ái khúc du ca” trong tác phẩm Đi cùng sông Hương, nhà thơ đã gắn bó phần lớn cuộc đời mình với TP bên dòng sông thơ này đã từng gửi ước muốn của mình được “hồn trôi êm ái khúc du ca”. Cuộc đời người đàn bà đẹp nén những đau thương, buồn tủi để tiếng thơ cất lời ngọt lành bên những đắng cay ấy dừng lại ở tuổi 75, giờ hồn người hẳn đã về đến sông Hương, hòa cùng sóng nước nhưng những hình tượng thi ca mà bà để lại sẽ còn mãi trong lòng người yêu thơ.
Nhà thơ Lâm Thị Mỹ Dạ (1949-2023), quê Quảng Bình, hội viên Hội Nhà văn VN từ năm 1978. Bà học Trường viết văn Nguyễn Du từ năm 1978 đến 1983. Bà từng làm PV, biên tập viên tạp chí Sông Hương, là ủy viên Ban chấp hành Hội Văn học nghệ thuật Thừa Thiên-Huế, hội viên Hội Nhà văn VN, ủy viên Ban chấp hành Hội Nhà văn VN khóa III, ủy viên Hội đồng thơ Hội Nhà văn VN khóa V.
Bà được trao giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật với chùm tác phẩm: Đề tặng một giấc mơ (tập thơ - 1988), Trái tim sinh nở (tập thơ - 1974), Bài thơ không năm tháng (tập thơ - 1983).
