Thị trường chứng khoán phái sinh (CKPS) của Việt Nam gần đây gây chú ý khi một công ty yến sào xuất hóa đơn cho loại hình giao dịch này với con số trên 34.500 tỉ đồng (tương đương gần 1,5 tỉ USD).
Sinh lời kể cả thị trường tuột dốc
Theo chuyên gia kinh tế Trần Thanh Hải, CKPS là công cụ tài chính dưới dạng hợp đồng, có giá trị phụ thuộc vào giá trị của tài sản cơ sở (hàng hóa, công cụ tài chính). Giá giao dịch sẽ được xác định ở thời điểm hiện tại nhưng thời điểm thực hiện sẽ ở một ngày cụ thể trong tương lai.
Tại thị trường CKPS Việt Nam hiện nay cho phép giao dịch hợp đồng tương lai đối với chỉ số cổ phiếu (tài sản cơ sở là chỉ số VN30) và trái phiếu chính phủ (tài sản cơ sở là trái phiếu chính phủ kỳ hạn 5 năm hoặc 10 năm).
 |
Đến nay, thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam có hơn 1,3 triệu tài khoản. Ảnh: P.MINH |
TS Đào Lê Trang Anh, ĐH RMIT Việt Nam, cho biết đến nay thị trường CKPS của Việt Nam đã đạt được những thành công nhất định và thu hút một lượng lớn nhà đầu tư tham gia. Bà Trang Anh chỉ ra ba lợi ích khiến thị trường này hấp dẫn nhà đầu tư.
Thị trường CKPS Việt Nam chính thức được ra đời vào năm 2017. Đến nay, toàn thị trường đã có trên 1,3 triệu tài khoản, gấp 546 lần so với thời điểm khai trương cách đây sáu năm.
Thứ nhất, kể cả khi thị trường chứng khoán cơ sở có nhiều biến động, nhà đầu tư có thể hưởng lợi khi sử dụng hợp đồng tương lai chỉ số VN30. Cụ thể, hợp đồng tương lai chỉ số VN30 cho phép nhà đầu tư phòng ngừa rủi ro liên quan đến biến động giá cả của thị trường cổ phiếu VN30. Nhà đầu tư có thể sử dụng hợp đồng này để bảo vệ danh mục đầu tư khỏi sự biến đổi đột ngột về giá của các cổ phiếu trong chỉ số VN30.
Thứ hai, cơ hội đầu tư và đa dạng hóa, nhà đầu tư có thể kỳ vọng mức lợi nhuận rất cao trong thời gian ngắn do đòn bẩy trên thị trường phái sinh cao hơn rất nhiều so với thị trường chứng khoán cơ sở.
Thứ ba, thị trường hợp đồng tương lai chỉ số VN30 thường có mức thanh khoản cao và có khả năng mua bán nhanh chóng trong ngày.
TS Trang Anh dẫn chứng câu chuyện công ty yến sào để thấy độ hấp dẫn của CKPS. Cụ thể, ngày 18-10-2022, công ty yến sào mở tài khoản giao dịch chứng khoán tại HSC. Tài khoản này được đóng vào ngày 16-6-2023. Từ ngày mở tài khoản đến ngày 31-3-2023, doanh nghiệp đã chuyển nhượng với số lượng hợp đồng “khủng” lên tới gần 340.000 hợp đồng CKPS với tổng giá trị bán hơn 34.500 tỉ đồng. Tổng giá trị mua tương ứng cũng gần 34.600 tỉ đồng.
Theo chuyên gia kinh tế Trần Thanh Hải, đối với thị trường CKPS, theo quy định, nhà đầu tư chỉ cần bỏ ra một khoản ký quỹ thấp (17% giá trị hợp đồng) để giao dịch các hợp đồng có giá trị lớn gấp nhiều lần. Đặc biệt, nhà đầu tư có thể lập lại giao dịch mua bán nhiều lần trong ngày. Công ty yến sào nói trên đã phải giao dịch gần 340.000 hợp đồng, cộng lại mới ra con số hơn 34.500 tỉ đồng.
Thua lỗ cũng rất lớn
Bên cạnh những lợi ích, TS Trang Anh cũng chỉ ra những rủi ro của thị trường CKPS. Nếu nhà đầu tư dự đoán sai xu hướng thị trường, họ có thể gánh lỗ lớn, thậm chí mất toàn bộ vốn đầu tư.
Nhà đầu tư có thể gặp rủi ro thanh khoản vì thanh khoản của thị trường hợp đồng tương lai chỉ số VN30 có thể thay đổi từ thời điểm này sang thời điểm khác.
TS Trang Anh cho rằng với giao dịch hợp đồng tương lai yêu cầu nhà đầu tư phải hiểu biết về thị trường phái sinh, quy tắc hoạt động và các yếu tố tác động. Nhà đầu tư không đủ hiểu biết có thể đưa ra quyết định không đúng hoặc không lường được mức độ rủi ro thực sự.
“Thị trường CKPS có thể bị ảnh hưởng bởi tác động của các yếu tố kinh tế, chính trị và xã hội. Thị trường phái sinh trong một số thời điểm nhất định có thể biến động mạnh hơn rất nhiều so với thị trường cơ sở, dẫn đến thua lỗ lớn cho những khoản đầu tư ngắn hạn” - TS Trang Anh lưu ý.
ThS Phạm Thị Minh Thúy, ĐH RMIT Việt Nam, cũng khuyến nghị: Rất nhiều nhà đầu tư tham gia thị trường này để kiếm lợi nhuận vì bị hấp dẫn bởi những khoản lãi lớn trên vốn đầu tư. Bởi tỉ lệ đòn bẩy của CKPS cao hơn rất nhiều so với thị trường chứng khoán cơ sở. Tuy nhiên, nhà đầu tư cũng có thể thua lỗ rất lớn trong thời gian ngắn nếu đi ngược với xu hướng thị trường.
“Do vậy, trước khi quyết định đầu tư, nhà đầu tư cần nghiên cứu, học tập bổ sung kiến thức để hiểu rõ về thị trường, các sản phẩm CKPS và các rủi ro nhà đầu tư có thể gặp phải khi đầu tư” - bà Thúy nói.
Bên cạnh đó, theo bà Thúy, kinh nghiệm giao dịch trên thị trường cũng là một yếu tố rất quan trọng trong đầu tư CKPS. Những nhà đầu tư dày dạn kinh nghiệm có thể ra những quyết định mua hoặc bán kịp thời để bảo toàn lãi và giảm thiểu lỗ.
“Nhà đầu tư cũng nên lập ra các quy tắc để quản trị rủi ro như quy tắc cắt lỗ khi dự đoán không đúng xu hướng thị trường nhằm hạn chế các khoản lỗ ở một mức nhất định” - bà Thúy nhận định.
Cơ quan thuế vẫn giám sát chặt
Đối với việc công ty yến sào xuất hóa đơn trên 34.500 tỉ đồng, sau khi kiểm tra, Cục Thuế TP.HCM đã có thông báo kết quả. Theo đó, Cục Thuế TP cho biết công ty này xuất hóa đơn cho giao dịch CKPS phù hợp với các quy định về hóa đơn, chứng từ và Luật Thuế giá trị gia tăng hiện hành.
Tuy vậy, do việc kê khai chuyển nhượng CKPS có trị giá rất lớn, Cục Thuế TP đã yêu cầu Chi cục Thuế quận Bình Thạnh đưa doanh nghiệp này vào diện giám sát chặt chẽ, thường xuyên.
Cục Thuế TP chỉ đạo các chi cục thuế, các phòng chuyên môn trực thuộc rà soát và đưa vào diện giám sát chặt chẽ, thường xuyên đối với trường hợp người nộp thuế xuất hóa đơn điện tử có hình thức và giá trị lớn tương tự.
