Rào cản chính với ông Biden nếu đắc cử tổng thống Mỹ

Kết quả sơ bộ bầu cử Mỹ năm 2020 tính đến lúc này: Ứng viên Dân chủ Joe Biden dẫn trước cuộc đua tổng thống (đương kim Tổng thống Donald Trump đang kiện), đảng Dân chủ dẫn trước ở Hạ viện, đảng Cộng hòa dẫn trước ở Thượng viện.

Khả năng ông Trump kiện tụng thành công không nhiều và ông Biden gần như chắc chắn sẽ trở thành tổng thống tiếp theo của Mỹ. Tuy nhiên, tạp chí thời sự chính trị trực tuyến Slate (Mỹ) dẫn ý kiến phân tích của nhà báo kỳ cựu Ari Beman (Mỹ) rằng: Một trong những hệ quả lớn nhất của cuộc bầu cử năm 2020, dù không được chú ý nhiều, lại là những điều xảy ra từ các cuộc đua nghị viện bang. Nhà báo Berman chuyên viết, bình luận về bầu cử, chính trị, về sự giao thoa giữa tiền bạc và chính trị ở Mỹ.

Cục diện hiện tại là đảng Dân chủ đang thất thế trước đảng Cộng hòa về số ghế nghị sĩ ở không chỉ Thượng viện mà cả ở hàng loạt bang quan trọng. Trước bầu cử, đảng Dân chủ hy vọng sẽ kiểm soát được cơ quan lập pháp ở các bang Pennsylvania, Michigan, Minnesota, Texas nhưng điều này đã không xảy ra. Theo nhà báo Berman, thực tế này không chỉ đang và sẽ còn làm khó ông Biden trong suốt nhiệm kỳ tại Nhà Trắng, mà còn khó cho đảng Dân chủ cả thập niên tiếp theo.

Khó ngay từ đầu

Về hiện tại, đã có thể thấy sự thất thế của đảng Dân chủ ở các bang đang làm khó ông Biden. Nhà báo Berman nhận định có khả năng có sự liên quan giữa việc ông Trump từ chối nhận thua và tình hình chạy đua vào nghị viện các bang. Hiện nhiều nhân vật Cộng hòa ở nghị viện nhiều bang - như ở Wisconsin, Pennsylvania, Michigan - đang nỗ lực phụ họa cáo buộc của ông Trump là cuộc bầu cử bị gian lận, có bất thường và đòi điều tra, dù cũng chính cuộc bầu cử này giúp họ duy trì thế kiểm soát nghị viện bang. 

Sau ngày nhậm chức 20-1-2021, sự thất thế này sẽ là rào cản lớn nhất với chính phủ của ông Biden khi nghị viện các bang có quyền lực rất rộng, mà quyền lớn nhất là kiểm soát việc thông qua luật. Sẽ có một rào cản khó có thể vượt qua ở các bang khi kiểm soát nghị viện bang là phe Cộng hòa, dù bang này có thống đốc, phó thống đốc là người phe Dân chủ, thậm chí ông Biden thắng ở bang này.

Về truyền thống thì các thống đốc có quyền phủ quyết các bản đồ tái phân bổ khu vực bầu cử mình cho là không hợp lý. Chuyện này có thể thỏa hiệp nhưng cũng có thể bị lôi ra tòa. Và nếu ra tòa thì bang nào phe bảo thủ chiếm đa số tại Tòa án Tối cao (như Wisconsin chẳng hạn) thì lợi thế lại thuộc nghị viện Cộng hòa.

Có thể thấy rõ điều này từ trường hợp bang Wisconsin. Trong cuộc bầu cử giữa kỳ năm 2018, Wisconsin đã bầu ra một thống đốc Dân chủ - ông Tony Evers. Tuy nhiên, ngay từ đầu, ông Evers đã gặp rào cản lớn và sự bất hợp tác từ nghị viện bang do đảng Cộng hòa kiểm soát. Có thể thấy ông Evers bị khống chế quyền lực rất nhiều. Chẳng hạn trong việc đối phó COVID-19, dù ông Evers chủ trương hoãn bầu cử sơ bộ tổng thống (tháng 4) để ngăn dịch lây lan nhưng phe Cộng hòa không chịu và cuối cùng sự kiện vẫn diễn ra. 

Theo nhà báo Berman, khả năng lớn trường hợp Wisconsin cũng sẽ diễn ra ở các bang chiến trường quan trọng tới đây. Thậm chí ông Berman còn liên tưởng hành động của đảng Cộng hòa với ông Evers ở Wisconsin với cách đảng Cộng hòa đối xử với ông Biden lúc này: Cố gắng làm mất tính hợp pháp chiến thắng của ông Biden, không hợp tác với ông, làm mọi thứ để cản trở khả năng cầm quyền của ông. Hiện ngoài Wisconsin thì bang chiến trường Pennsylvania cũng có nghị viện do đảng Cộng hòa kiểm soát và thống đốc Dân chủ. 

Nan giải cả một thập niên

Sự thất thế này cũng đe dọa tương lai đảng Dân chủ trong cả thập niên tới. Sang năm 2021 sẽ có một đợt xem xét, phân bổ lại các khu vực bầu cử (cho thời gian 10 năm) và thành phần nghị viện các bang được bầu trong cuộc bầu cử ngày 3-11 sẽ là những người vẽ các bản đồ bầu cử này cho một thập niên tới, điều này đặc biệt quan trọng với các bang chiến trường. Với sự thắng thế của mình, các nghị sĩ Cộng hòa ở nghị viện các bang sẽ có quyền lớn trong việc tái phân bổ các khu vực bầu cử, điều này không chỉ có lợi cho đảng này trong các cuộc đua nghị viện bang mà cả cuộc đua Hạ viện. Có thể nói, các khu vực bầu cử sau khi được tái phân bổ sẽ xác định bên nào kiểm soát nghị viện các bang cũng như kiểm soát Hạ viện trong 10 năm tới. 

Nhớ lại đợt bầu cử giữa kỳ năm 2010, bang ám ảnh nhất với đảng Dân chủ là Wisconsin. Nghị viện bang, thống đốc đều do người của đảng Cộng hòa kiểm soát và đồng nghĩa phe Cộng hòa kiểm soát toàn bộ việc tái phân bổ khu vực bầu cử năm 2011. Theo nhà báo Berman, năm 2011, phe Cộng hòa tại bang này đã vẽ ra một trong những bản đồ gerrymandered cực đoan nhất của nước Mỹ (gerrymandered là cố tình sắp xếp các khu vực bầu cử để giành chiến thắng trong cuộc bầu cử). Chính bản đồ này đã đưa tới chuyện phe Cộng hòa ở bang này dù liên tục được ít phiếu bầu hơn phe Dân chủ tính trên toàn bang nhưng lại có thế đa số lớn ở nghị viện bang.

Đợt tái phân bổ khu vực bầu cử năm 2011 cũng là phe Cộng hòa kiểm soát phần lớn và thực tế đảng này chiếm được quyền này nhiều hơn đảng Dân chủ bốn lần. Theo nhà báo Berman, với tình hình hiện tại thì cục diện tái phân bổ khu vực bầu cử sau năm 2020 cũng sẽ giống như sau cuộc bầu cử năm 2010.•

Tại sao đảng Dân chủ thất thế và liệu có tìm lại được thế? Theo nhà báo Berman, đảng Dân chủ chi nhiều tiền hơn trong các cuộc đua nghị viện bang và cũng có lực lượng nhân sự hùng hậu, nhiều cá nhân nổi bật. Tuy nhiên, đảng Dân chủ gặp vấn đề với các bang đỏ (bang thiên về đảng Cộng hòa). Cụ thể, một điều có thể nhận thấy rất rõ là đảng Dân chủ không cạnh tranh hết sức mình ở các bang đỏ. Đảng Dân chủ thực sự không chú trọng vận động ở các khu vực ngoại ô bảo thủ, các khu vực nông thôn. Trong khi đó, phía ông Trump vận động rất kỹ ở các khu vực này. Và điều này đủ để đảng Cộng hòa kiểm soát nghị viện của các bang chiến trường. Theo nhà báo Berman, sẽ rất khó khăn cho đảng Dân chủ nếu muốn thắng lại trong cuộc đua nghị viện giữa kỳ năm 2022. So với năm 2010 (bầu cử giữa kỳ, không đi kèm bầu cử tổng thống) thì cuộc bầu cử năm 2020 đảng Dân chủ có lợi thế hơn vì có kèm bầu cử tổng thống với ứng viên Biden. Tuy nhiên, đảng Dân chủ vẫn không thắng được ở nghị viện các bang quan trọng. Như vậy, cơ hội đảo ngược tình thế của đảng Dân chủ sẽ còn xa, vì bầu cử giữa kỳ năm 2022 sẽ diễn ra trên nền tảng các bản đồ khu vực bầu cử mới mà các nghị sĩ Cộng hòa tới đây sẽ vạch lại. Chắc chắn phe Cộng hòa sẽ làm tất cả có thể để bảo vệ quyền lực của mình, như đã làm sau năm 2010.  Vì vậy, điều đảng Dân chủ cần không phải là chiến lược hai năm mà phải là chiến lược dài hạn hơn, cho cả một thập niên tiếp theo nếu muốn thắng lại. Điều này cần sự kiên nhẫn, tài năng tổ chức, lên kế hoạch việc cần làm, vì không có sự thay đổi nhanh và dễ dàng ở cấp nghị viện bang.