Bầu cử tổng thống Mỹ diễn ra bốn năm một lần, vào ngày thứ Ba đầu tiên của tháng 11, năm nay là ngày 3-11. Không giống bầu cử lãnh đạo ở nhiều nước khác, thể thức bầu cử tổng thống ở Mỹ có nhiều khác biệt và phức tạp.
Cử tri phổ thông là gì, bỏ phiếu cho ai?
Nếu ở nhiều nước người dân trực tiếp đi bỏ phiếu bầu ra tổng thống thì ở Mỹ bầu cử tổng thống lại là một quá trình gián tiếp. Các cử tri (người dân có quyền đi bỏ phiếu) chỉ đi bầu ra các đại cử tri đại diện cho ý chí của mình để họ trực tiếp bỏ phiếu bầu chọn tổng thống.
Các cử tri này được gọi là cử tri phổ thông, và lá phiếu họ bầu được gọi là lá phiếu phổ thông.
Thường trên lá phiếu của cử tri phổ thông có tên của ứng viên tổng thống (nằm phía trên) và của ứng viên đại cử tri cam kết sẽ bầu cho ứng viên tổng thống này (nằm phía dưới).
Về chính thức, phần lớn các cử tri phổ thông sẽ đi bỏ phiếu vào ngày 3-11. Tuy nhiên trước ngày này việc bỏ phiếu sớm có thể đã diễn ra ở một số bang, vì tổ chức bỏ phiếu bầu cử là chuyện của chính quyền mỗi bang tự quyết, không phải của chính phủ liên bang.
Các cử tri Mỹ đi bỏ phiếu sớm ở TP Salt Lake, bang Utah ngày 20-10, không đợi đến ngày 3-11. Ảnh: AP
Ngày các đại cử tri bỏ phiếu trực tiếp bầu ra tổng thống diễn ra sau ngày cử tri phổ thông bỏ phiếu 41 ngày.
Đại cử tri là gì?
Có thể hiểu nôm na đại cử tri là những người vừa đại diện cho cử tri - sẽ bỏ phiếu cho ứng cử viên mà cử tri đã chọn lựa, và cũng là đại diện của ứng cử viên tổng thống - vì gắn với một “đại cử tri” cụ thể là cam kết họ sẽ bỏ phiếu cho ứng viên tổng thống nào. Một khi cử tri phổ thông quyết định bỏ phiếu cho đại cử tri nào đồng nghĩa với việc họ đã bầu cho ứng cử viên tổng thống mà vị “đại cử tri” đó cam kết sẽ thay mặt họ bỏ phiếu bầu.
Tại sao lại có chuyện chia ra cử tri phổ thông và đại cử tri? Điều này có nguyên nhân từ yếu tố lịch sử và xã hội Mỹ. Theo lịch sử, vì lãnh thổ Mỹ quá rộng khó tổ chức cho các cử tri phổ thông đi bỏ phiếu trực tiếp bầu tổng thống nên các chính quyền bang mời viện đến cách thức bầu gián tiếp thông qua các đại cử tri.
Số đại cử tri ở cả nước Mỹ là bao nhiêu? Con số đó là 538 người. Số 538 đại cử tri này nằm rải ở 50 bang và ở thủ đô Washington DC. Số đại cử tri ở mỗi bang luôn bằng số thượng nghị sĩ và hạ nghị sĩ đại diện bang đó, riêng thủ đô Washington DC luôn có ba đại cử tri dù không có đại diện nghị sĩ nào trong quốc hội. Các nhóm đại cử tri ở từng bang được gọi là đại cử tri đoàn.
Các đại cử tri được chọn ra như thế nào? Trước ngày bầu cử, tại mỗi bang, các đảng chính trị sẽ đề xuất một loạt ứng viên đại cử tri. Vào ngày bầu cử (năm nay là 3-11), các cử tri phổ thông ở mỗi bang sẽ bỏ phiếu chọn ra các đại cử tri đại diện mình đi bầu tổng thống.
Đa phần các ứng viên đại cử tri là những nhân vật có đóng góp nổi bật cho đảng chính trị đó, hoặc là lãnh đạo đảng chính trị, hoặc có quan hệ với ứng viên tổng thống đại diện đảng đó, cũng có thể là quan chức dân cử của bang.
Đại cử tri đoàn bầu tổng thống, phó tổng thống thế nào?
Như đã nói ở trên, các đại cử tri đại diện 50 bang và thủ đô Washington DC sẽ tập trung tại trụ sở nghị viện mỗi bang hay ở thủ đô Washington DC vào ngày thứ 41 sau ngày cử tri phổ thông bỏ phiếu để bầu tổng thống và phó tổng thống. Theo quy định, ít nhất một trong hai ứng viên - tổng thống hay phó tổng thống – phải đến từ một bang khác với bang vị đại cử tri đó đại diện.
Tổng thống Donald Trump (phải) và ứng viên tổng thống Joe Biden (trái) tham gia phiên tranh luận cuối tại trường ĐH Belmont ở Tp Nashville, bang Tennessee (Mỹ) tối 22-10. Ảnh: AP
Kết quả kiểm phiếu sẽ được thông báo vào đầu tháng 1 năm sau. Ứng viên tổng thống hay ứng viên phó tổng thống nào được từ 270 phiếu bầu đại cử tri trở lên sẽ được tuyên bố đắc cử.
Kết quả được chiếu theo nguyên tắc “được ăn cả, ngã về không”, nghĩa là ở mỗi bang, ứng viên (tổng thống hay phó tổng thống) nào được nhiều phiếu bầu đại cử tri nhất sẽ thắng toàn bộ phiếu cử tri đoàn bang đó.
Vì nguyên tắc này, các ứng viên (tổng thống, phó tổng thống) đặc biệt chú trọng đến các bang có số lượng đại cử tri nhiều để đảm bảo khả năng thắng cử của mình. Nếu chiếu theo nguyên tắc này thì một ứng viên (tổng thống hay phó tổng thống) hoàn toàn có thể giành chiến thắng khi chỉ cần thắng ở 11 bang có số đại cử tri nhiều nhất (California 55, Texas 34, New York 31, Florida 27, Illinois 21, Pennsylvania 21, Ohio 20, Michigan 17, Georgia 15, North Carolina 15, New Jersey 15). Tổng số đại cử tri của 11 bang này là 271, vượt quá yêu cầu 270/538 phiếu đại cử tri để chiến thắng.
Nếu không ứng viên nào được từ 270 phiếu đại cử tri thì Hạ viện sẽ được trao quyền chọn tổng thống (mỗi phái đoàn hạ nghị sĩ đại diện các bang sẽ được một phiếu), Thượng viện được chọn phó tổng thống. Trong lịch sử nước Mỹ đã có một lần Hạ viện chọn tổng thống (vào năm 1825) và một lần Thượng viện chọn phó tổng thống (năm 1837).
Có chuyện đại cử tri “lật kèo” hay không?
Các đại cử tri có quyền bỏ phiếu bầu bất kỳ ứng viên tổng thống và phó tổng thống nào. Tuy nhiên đa số đại cử tri sau khi được cử tri phổ thông bầu đều sẽ bỏ phiếu cho liên danh tranh cử tổng thống-phó tổng thống thuộc đảng mình đại diện và theo cam kết trước đó của mình với cử tri.
Dù thế chuyện đại cử tri bầu cho ứng viên khác với cam kết trước đó của mình cũng đã xảy ra. Từ khi hệ thống đại cử tri được hình thành thì đã có gần 160 đại cử tri bỏ phiếu bầu tổng thống hay phó tổng thống trái với cam kết trước đó của mình. Những đại cử tri này được biết đến là các “đại cử tri không trung thành”. Trong số 50 bang thì cũng có khoảng 20 bang không bắt buộc các đại cử tri phải trung thành với cam kết của mình với cử tri phổ thông trước đó.
