Đưa AI vào trường học là xu thế tất yếu nhưng làm sao để hạn chế mặt trái của AI là vấn đề đang được nhiều trường, nhiều giáo viên và phụ huynh quan tâm.
Thay vì hỏi thầy, nhiều em chọn AI
Cuối tuần trước, thầy Võ Kim Bảo, giáo viên (GV) Trường THCS Nguyễn Du, phường Bến Thành cho học sinh (HS) về nhà làm thơ.
“Tôi thất vọng khi nhận bài vì nhiều em dùng ChatGPT” - thầy Bảo nói.
Theo thầy Bảo, để đặt đúng dấu câu trong thơ rất khó, khác với văn xuôi, điều này không dễ nhưng ChatGPT lại đặt rất chuẩn. Bên cạnh đó, ChatGPT chưa thể gieo vần tự nhiên, khi làm thơ, nó thường sử dụng từ ngữ sắc sảo, vượt quá trình độ của HS.
Từ kinh nghiệm của mình, thầy Bảo nhìn qua sẽ biết chính xác bài làm nào của HS là sản phẩm từ ChatGPT.
“Ngoài ra, tôi yêu cầu học trò giải nghĩa một số từ ngữ. Các em im lặng, thừa nhận là có mượn ChatGPT khi làm bài nhưng lại không hiểu nghĩa. Những bài viết đó đều bị trừ điểm” - thầy Bảo nói thêm.
Từ kinh nghiệm của mình, thầy Bảo nhìn qua sẽ biết chính xác bài làm nào của học sinh là sản phẩm từ ChatGPT.
Trước thực tế trên, thầy Bảo thay đổi phương pháp giảng dạy. Thay vì cấm hoàn toàn, thầy hướng dẫn học trò dùng ChatGPT trong phạm vi cho phép, chủ yếu để tìm thông tin. Ví dụ, làm bài giới thiệu về Dinh Độc Lập, HS được hướng dẫn lên ChatGPT tra cứu dữ liệu, tổng hợp từ hai hoặc ba nguồn, rồi viết thành một bài ngắn có thể thuyết minh trong vòng 2 phút rưỡi. Sau đó, các em phải đến trực tiếp Dinh Độc Lập, quay video, rồi thuyết minh như một travel blogger.
“ChatGPT chỉ hỗ trợ về thông tin, còn phần thể hiện và sáng tạo phải do HS tự làm” - thầy Bảo nói.
76% giáo viên từng sử dụng AI vào dạy học - đó là kết quả khảo sát của Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam (Bộ GD&ĐT) từ 34.709 GV phổ thông. Trong đó, một tỉ lệ đáng lo ngại là có 30,95% GV phân vân về hiệu quả sử dụng; hơn 20% GV chưa tự tin khi ứng dụng AI trong giáo dục.
Bên cạnh đó, đối với các bài mang tính sáng tạo như làm thơ hay viết văn nghệ thuật, thầy yêu cầu học trò làm trực tiếp trên lớp, đảm bảo tính trung thực và rèn luyện khả năng sáng tạo cá nhân.
Đây cũng là nỗi lo của thầy Lư Tư Hùng, GV toán, Trường THPT Lương Thế Vinh, phường Cầu Ông Lãnh.
“Một số HS chụp bài tập lên AI để lấy đáp án nhanh, đặc biệt với các bài trắc nghiệm. Điều này khiến các em không kiểm tra thông tin và bỏ qua quá trình tư duy. Nếu tiếp tục duy trì, hậu quả rất nghiêm trọng, đặc biệt khi thi cử. Do đó, tôi thường hướng dẫn các em cách đặt câu lệnh đúng, yêu cầu AI giải thích từng bước và luôn kiểm tra kết quả. Đây là cách giúp HS tương tác chủ động với AI, thay vì thụ động nhận thông tin” - thầy Hùng nói.
Thừa nhận việc HS lạm dụng AI để làm bài nhưng thầy Nguyễn Duy Quốc, GV Trường THCS Quang Trung, phường Gò Vấp không quá lo lắng.
Bởi theo thầy, GV dễ dàng nhận biết bài làm do AI tạo ra. Ví dụ, khi dạy tiếng Anh tăng cường, thầy chỉ cần đọc một bài viết có thể biết HS sử dụng AI. Văn phong AI thường mang tính học thuật, trau chuốt bất thường so với năng lực thật của các em.
Thầy Cao Đức Khoa, Hiệu trưởng Trường THCS Nguyễn Du, phường Bến Thành, TP.HCM đánh giá AI đang góp phần hình thành thế hệ HS số. Những học trò nhanh nhạy, thích khám phá, dễ tiếp cận tri thức nhưng dễ cuốn vào “vòng xoáy” công nghệ nếu thiếu định hướng.
Nhiều GV ở trường cho biết HS chủ động hơn trong học tập, biết tìm kiếm và khai thác nguồn học liệu số nhưng giảm tương tác cảm xúc trong lớp.
“Thay vì trao đổi trực tiếp, nhiều em chọn “hỏi AI”, khiến mối quan hệ thầy - trò trở nên xa cách hơn. Điều này đặt ra yêu cầu phải song hành giữa dạy học bằng công nghệ và dạy học bằng cảm xúc” - thầy Khoa nói.
Để đưa AI vào trường học, trường đã chủ động xây dựng quy tắc ứng xử số, hướng dẫn HS sử dụng AI đúng mục đích hỗ trợ học, không học thay.
Người thầy là “nhạc trưởng” trong giờ học
Thầy Nguyễn Duy Quốc, GV Trường THCS Quang Trung, phường Gò Vấp, chia sẻ thẳng thắn: “AI không thể thay thế GV. AI chỉ là công cụ, còn GV mới là người sáng tạo, kiểm soát đầu ra, đảm bảo bài học phù hợp với HS”.
Cùng giảng dạy chung trường với thầy Quốc, cô Nguyễn Ngọc Linh đánh giá rằng AI giúp tiết kiệm rất nhiều thời gian trong quản lý lớp học nhưng cô không bao giờ “khoán” hoàn toàn cho AI làm thay.
“Cần giúp các em hiểu rằng AI chỉ là công cụ hỗ trợ, còn con người mới tạo ra giá trị cuối cùng. Nhờ AI, việc dạy và học diễn ra thuận tiện hơn nhưng AI không thể thay thế vai trò của người thầy. Người thầy không chỉ dạy kiến thức, mà còn dạy đạo đức, rèn kỹ năng, thấu hiểu tâm lý học sinh, điều mà AI không thể làm được… Trong thời đại này, người thầy cần phải thay đổi, học hỏi để làm chủ công nghệ” - cô Linh nhấn mạnh.
Thầy Lư Tư Hùng khẳng định AI chỉ đóng vai trò trợ giảng, hỗ trợ GV trong việc soạn bài, quản lý lớp học hay đánh giá kết quả học tập. AI khó thay thế mối quan hệ cảm xúc và giao tiếp trực tiếp giữa người với người.
“AI có thể viết câu chữ trau chuốt nhưng nội dung đôi khi sáo rỗng, thiếu chiều sâu tâm lý và cảm xúc. GV vẫn đóng vai trò quan trọng trong việc hướng dẫn, truyền cảm hứng và xây dựng mối quan hệ với HS” - thầy Lư Tư Hùng chia sẻ.•
Cô NGUYỄN THỊ VÂN ANH, Phó Hiệu trưởng Trường THCS Quang Trung, phường Gò Vấp:
Lãnh đạo phải là người truyền cảm hứng dùng AI
Lãnh đạo phải là người truyền cảm hứng dùng AI của GV. Do đó, tại trường bản thân tôi cũng luôn học hỏi, phải luôn đi đầu trong việc ứng dụng AI để từ đó hiểu và hỗ trợ GV khi họ có những thắc mắc trong quá trình vận dụng.
Trong thời đại số, người thầy vẫn là trung tâm không thể thay thế. Thầy cô cần liên tục trau dồi kiến thức, kỹ năng, làm mới bản thân, vừa là tấm gương cho HS vừa phải tâm lý, quan tâm đến HS từ việc học tập đến các vấn đề tâm lý. Thế hệ HS hiện nay thường được gọi là “thế hệ bông tuyết”, dễ bị ảnh hưởng và tổn thương trước những tác động xung quanh nên GV không chỉ dạy học mà còn phải quan tâm sâu sát đến tâm lý HS.
Xây dựng lộ trình sử dụng AI
Ông HUỲNH THÀNH ĐẠT, Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Trưởng ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương:
Ban hành khung đạo đức AI trong trường học
Bộ GD&ĐT, Bộ KH&CN cần sớm tham mưu Chính phủ ban hành các văn bản hướng dẫn triển khai chiến lược AI trong giáo dục; đặc biệt là khung đạo đức AI trong trường học và chương trình, tài liệu AI cho cấp phổ thông.
Chính phủ và các bộ, ngành cần xây dựng quỹ chuyển đổi số trong giáo dục đại học - một quỹ đầu tư chiến lược, có cơ chế, chính sách đột phá để thu hút nguồn lực xã hội hóa, khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào hạ tầng số và các giải pháp AI trong giáo dục.
Các cơ sở giáo dục đại học, cơ sở đào tạo chủ động, tiên phong trong đổi mới. Cần học hỏi các mô hình thành công, như việc chủ động thành lập các viện chuyển đổi số tự chủ, tự chủ về công nghệ như Trường ĐH Công Thương TP.HCM đã làm, thay vì bị động phụ thuộc vào các giải pháp bên ngoài.
TS LÊ THỊ MAI HOA, Phó vụ trưởng Vụ Giáo dục Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương:
Đào tạo giáo viên về AI là yêu cầu cấp thiết
Để có được đội ngũ nhà giáo am hiểu, thực sự làm chủ và sử dụng hiệu quả các công cụ AI thì công tác đào tạo và bồi dưỡng năng lực AI cho GV trong các trường sư phạm, cơ sở giáo dục phải được tiến hành một cách toàn diện, gắn với đặc thù môn học, yêu cầu, bối cảnh phát triển giáo dục của từng quốc gia.
Xác định rõ GV là chủ thể của đổi mới, không phải chỉ là người sử dụng công cụ mà phải là người kiến tạo môi trường học tập thông minh, sáng tạo và nhân văn. Do đó, cần chú trọng xây dựng nguồn nhân lực GV chuyên trách về AI, đội ngũ này phải được đào tạo ngay từ các nhà trường sư phạm để đảm bảo khi ra trường, GV đã có năng lực vận dụng AI vào giảng dạy và quản lý lớp học, đồng thời hiểu rõ các vấn đề đạo đức, xã hội và tư duy phản biện liên quan đến công nghệ. Đây là cơ sở, tiền đề quan trọng trong quá trình xây dựng khung năng lực AI cho GV, cũng như phát triển nguồn nhân lực GV chất lượng cao trong tương lai.
Việc đào tạo GV không chỉ dừng lại ở kỹ năng công nghệ, mà còn phải chú trọng đến năng lực đánh giá, định hướng và bảo đảm an toàn học đường trong môi trường số, gắn với phẩm chất đạo đức nghề nghiệp.
Đặc biệt, cần phân định rõ ràng giữa đào tạo sư phạm và bồi dưỡng GV, bởi đây là hai quá trình chiến lược mang tính nền tảng và bổ sung khác nhau. Vì vậy, việc xây dựng chương trình đào tạo sư phạm tích hợp AI là yêu cầu cấp bách, đồng thời phải kết hợp chặt chẽ với hệ thống bồi dưỡng chuyên sâu thường xuyên cho GV, nhằm đảm bảo tạo ra nguồn nhân lực GV chất lượng cao, vừa đáp ứng yêu cầu chuyển đổi số vừa bảo đảm định hướng phát triển giáo dục theo tinh thần Nghị quyết 71 của Bộ Chính trị.
Ông NGUYỄN VĂN HIẾU, Giám đốc Sở GD&ĐT TP.HCM:
Triển khai hệ sinh thái học tập số
Trong công tác quản lý, chúng tôi đang xây dựng hệ thống dữ liệu giáo dục tập trung, đồng bộ từ cấp sở đến từng trường học. Việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo, phân tích dữ liệu lớn (big data) giúp nhà quản lý giáo dục thống kê, phân tích dữ liệu nhanh chóng, từ đó đưa ra quyết định chính xác và phù hợp với từng cơ sở giáo dục, từng địa bàn.
Thứ hai, trong giảng dạy, chúng tôi tiếp tục mở rộng mô hình lớp học số, nơi GV giảng dạy từ trung tâm số tại nội thành, truyền hình ảnh và âm thanh trực tiếp đến các lớp học ở vùng ngoại thành.
Thứ ba, về phục vụ người học, chúng tôi đang triển khai hệ sinh thái học tập số. Các nền tảng học tập trực tuyến, kho học liệu mở, việc tích hợp công nghệ vào nghiên cứu khoa học và các hoạt động giáo dục khác sẽ giúp HS phát triển toàn diện, theo đúng năng lực và sở thích.
Trong thời đại AI, người thầy vẫn là trái tim của giáo dục
Hai năm trước, khi nói đến việc ứng dụng AI trong dạy học, nhiều người vẫn thấy đó là điều xa vời, khó hình dung. Nhưng chỉ sau một thời gian ngắn, nếu không thích nghi, giáo viên sẽ bị bỏ lại phía sau.
Hè năm trước, nhiều giáo viên (GV) mới chỉ tiếp cận một số công cụ cơ bản để ứng dụng dạy học trong lớp học số. Vậy mà chỉ một năm sau, vô số ứng dụng mới đã xuất hiện. Nếu không học hỏi, họ sẽ bị lạc lõng. Do đó, người thầy phải không ngừng tìm tòi, học hỏi để tổ chức những giờ học sinh động.
Trong một tiết học lịch sử và địa lý có ứng dụng AI ở Trường Tiểu học Võ Thị Sáu, một phụ huynh nói: “Nhờ thầy, tôi biết thêm nhiều phần mềm học tập hữu ích mà trước giờ chưa từng thử qua”.
Trong tiết học ấy, không chỉ HS mà phụ huynh cũng quét mã QR để cùng tham gia “triển lãm ảo”. Lớp học trở nên sôi nổi, sự tương tác giữa “người học - người dạy - người đồng hành” nhanh nhạy hơn bao giờ hết.
Tương tự, tại Trường THPT Lương Thế Vinh, trong một tiết toán lớp 8 về hình bình hành, nhiều GV khách mời bất ngờ trước cách AI được vận dụng linh hoạt. HS chủ động tìm hiểu bài, thầy giáo làm chủ công nghệ, điều khiển AI từ việc nhập điểm, đánh giá đến tự động gửi phản hồi cho phụ huynh. Điều đó đã minh chứng cho sự đổi mới của người thầy trong kỷ nguyên số.
Ngày nay, người thầy không đứng ngoài dòng chảy công nghệ. Họ tự học, tự mày mò, thậm chí bỏ tiền túi để khám phá các công cụ mới, chỉ với một mong muốn làm cho bài giảng sinh động hơn, học sinh hứng thú hơn. Tuy vậy, họ không để AI làm thay mà chỉ xem AI như người trợ lý. Trong mỗi tiết học, ứng dụng AI chỉ chiếm vài phút ngắn, chủ yếu để tạo điểm nhấn, chỉ xuất hiện trong chốc lát, giúp bài học sinh động hơn chứ không thay thế hoàn toàn vai trò của GV.
Ngay cả khi áp dụng mô hình lớp học đảo ngược, AI cũng chỉ hỗ trợ HS học trước ở nhà, còn lên lớp, GV vẫn phải hướng dẫn, cầm tay chỉ việc, trao đổi với các em để tất cả đều hiểu bài. AI giúp tiết kiệm thời gian và tăng tính tương tác nhưng phần trọng tâm của bài học vẫn do GV điều hành. Trái tim của lớp học vẫn là người thầy. Nghề giáo rất đặc thù, không chỉ dạy kiến thức còn là hành trình gieo mầm nhân cách.
AI có thể giúp học trò tra cứu nhanh, học tập hiệu quả hơn nhưng chỉ có thầy cô mới dạy được sự trung thực, lòng nhân ái và cách làm người. AI có thể thay đổi cách học nhưng không thể thay thế vai trò của người thầy.
Bởi công cụ có hiện đại đến đâu, người thầy vẫn là người giữ chìa khóa để HS mở cánh cửa trưởng thành.
Để người thầy làm chủ AI cần những chương trình đào tạo, bồi dưỡng chính quy về công nghệ giáo dục, giúp thầy cô sử dụng AI một cách tự tin, sáng tạo và an toàn. NGUYỄN QUYÊN
Báo Pháp Luật TP.HCM tổ chức talkshow “Vai trò người thầy trong thời đại AI”
Hôm nay (19-11), vào lúc 14 giờ, tại trụ sở báo Pháp Luật TP.HCM sẽ diễn ra talkshow với chủ đề “Vai trò người thầy trong thời đại AI”.
Chương trình diễn ra trong bối cảnh cao điểm cả nước chào mừng 43 năm ngày Nhà giáo Việt Nam 20-11. Chương trình có sự tham gia của bốn khách mời tiêu biểu ở các cấp học:
- TS Hà Thị Thanh Hương, Trưởng bộ môn Y học tái tạo, khoa Kỹ thuật y sinh Trường ĐH Quốc tế (ĐH Quốc gia TP.HCM);
- Thầy Võ Kim Bảo, GV ngữ văn, Trường THCS Nguyễn Du, TP.HCM;
- ThS Nguyễn Thị Bích Nguyệt, Phó Hiệu trưởng Trường THPT Y Jút, tỉnh Đắk Lắk;
- Bà Nguyễn Thị Thanh Thế, chuyên viên quản lý eTeacher.
Talkshow tập trung ba nội dung chính: Cách công nghệ và AI thay đổi lớp học; người thầy trong thời đại số - cơ hội và thách thức; làm gì để người thầy giữ vai trò dẫn dắt một cách hiệu quả?
Đây cũng là cơ hội để GV, HS, phụ huynh và những người quan tâm đến giáo dục hiểu rõ hơn về vai trò của người thầy giữa làn sóng công nghệ số, đồng thời gợi mở những định hướng ứng dụng AI hiệu quả trong giảng dạy. PHẠM ANH
