Khi nói về các hòn đảo trên đại dương, mỗi chúng ta thường hình dung ra một điểm nghỉ dưỡng với nắng vàng, cát trắng, biển xanh, các con sóng xô bờ và những cơn gió dường như cũng mang vị mặn của biển.
Tuy nhiên, trong vài tháng qua, khi nói đến những hòn đảo, người ta sẽ hình dung ngay đến căng thẳng trong tranh chấp lãnh thổ đang ngày càng trở nên gay gắt hơn giữa Trung quốc và các quốc gia châu Á khác ở Biển Đông.
Tàu Trung Quốc chủ đông đâm va tàu Việt Nam ở Biển Đông (Ảnh: AFP)
Xây đảo để thực hiện mưu đồ thâu tóm Biển Đông
Nhiều nguồn tin cho rằng, Trung Quốc đã vận chuyển vật liệu tới khu vực các rạn san hô và bãi đá ngầm để hiện thực hóa âm mưu tạo ra một số hòn đảo mới ở quần đảo Trường Sa.
Theo giới quan sát, động thái này của Trung Quốc là một trong những nỗ lực để mở rộng tầm ảnh hưởng nhằm tiến tới đạt được yêu sách phi lý về chủ quyền của Bắc Kinh ở Biển Đông. Đây có thể chỉ là một trong những bước chuẩn bị để Trung Quốc có thể xây dựng cơ sở hạ tầng cũng như căn cứ quân sự bao gồm cả các trạm radar.
Hoạt động cải tạo đất của Trung Quốc diễn ra tại các bãi đá và rạn san hô ở quần đảo Trường Sa mà Việt Nam và Philippines đều tuyên bố chủ quyền. Kể từ tháng 4/2014, Philippines đã lên tiếng cáo buộc Trung Quốc cải tạo đất tại 2 rạn san hô. Gần đây nhất, trong tháng 6/2014, Tổng thống Philippines, Benigno S. Aquino III đã lên tiếng chỉ trích việc Trung Quốc đang có các hoạt động xây dựng đảo nhân tạo ở 2 địa điểm khác.
Hành động này của Trung Quốc cũng khiến các quan chức cấp cao Mỹ lo ngại. Phát biểu tại Đối thoại Shangri-la lần thứ 13 diễn ra tại Singapore vào cuối tháng 5/2014, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Chuck Hagel đã lên tiếng chỉ trích “các hoạt động cải tạo đất tại nhiều địa điểm” của Trung Quốc.
Giới phân tích cho rằng, các hòn đảo nhân tạo mà Trung Quốc đang âm mưu xây dựng sẽ cho phép nước này có địa điểm để đặt các trạm radar giám sát bao trọn khu vực Biển Đông và cũng là căn cứ hậu cần tiếp sức cho các tàu của nước này “tung hoành” trong khu vực. Xa hơn nữa, việc hiện thực hóa yêu sách phi lý ở Biển Đông được cho là một phần trong chiến lược dài hạn của Trung Quốc vươn tới vùng biển Tây Thái Bình Dương.
M. Taylor Fravel một nhà khoa học chính trị tại Viện Công nghệ Massachusetts nhận định: "Bằng cách tạo ra sự xuất hiện của các hòn đảo mới, Trung Quốc có thể đang tìm cách tăng cường giá trị của tuyên bố phi lý của mình”.
Các chuyên gia cũng cho rằng, hoàn toàn có khả năng Trung Quốc sẽ vin vào chủ quyền với các hòn đảo mới để tuyên bố vùng đặc quyền 200 hải lý xung quanh mỗi hòn đảo do chính tay họ tạo ra.
Điều này nghe qua dường như phù hợp với Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển 1982 nhưng thực tế không phải vậy bởi những đảo họ tạo ra không hội đủ điều kiện làm cơ sở để xác định chủ quyền theo các quy định của Công ước trên.
Trung Quốc trắng trợn vi phạm DOC
Tháng trước, trong một tuyên bố, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Hoa Xuân Doanh trắng trợn cho rằng, họ có quyền xây dựng ở quần đảo Trường Sa vì đây là lãnh thổ của Bắc Kinh. Bà Hoa nói: “Trung Quốc có chủ quyền không thể tranh cãi với quần đảo Nam Sa (cách Trung Quốc gọi quần đảo Trường Sa của Việt Nam)”.
Bằng chứng không thể chối cãi cho thấy Trung Quốc đang cải tạo đất ở Gạc Ma (Ảnh: Philstar)
Các quan chức Trung Quốc cũng cho rằng, Việt Nam và Philippines đã xây dựng cơ sở hạ tầng ở những khu vực mà Trung Quốc cho là “có tranh chấp” trước và vì vậy Bắc Kinh cũng có quyền tự do thực hiện các dự án của mình.
Tuy nhiên, giới phân tích lưu ý rằng, các quốc gia khác không xây dựng đảo nhân tạo và họ đã xây dựng cơ sở vật chất trên các đảo ở Biển Đông trước năm 2002 – thời điểm mà Trung Quốc và 9 quốc gia Đông Nam Á khác ký Tuyên bố Ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC).
Điều khoản trong DOC quy định rõ, các bên liên quan cần phải có các hành động kiềm chế, tránh làm leo thang căng thẳng ở Biển Đông và không tiến hành các hoạt động nhằm thay đổi hiện trạng trong khu vực.
Theo các nhà phân tích, hoạt động của Trung Quốc gần đây ở Trường Sa rõ ràng đã vi phạm DOC. Giáo sư Carlyle A. Thayer của Đại học Đại học New South Wales, Australia nhận định: “Hoạt động của Trung Quốc làm thay đổi hiện trạng trong khu vực. Nó không giúp ích gì cho an ninh khu vực mà chỉ làm gia tăng căng thẳng tại Biển Đông”.
Một quan chức phương Tây cho biết, kể từ tháng 1/2014, Trung Quốc đã cải tạo, xây dựng 3-4 hòn đảo. Ông này cũng cho rằng, có ít nhất một trong số các đảo Trung Quốc đang xây dựng sẽ được sử dụng cho mục đích quân sự.
Trung Quốc hạ đặt giàn khoan để thực hiện mưu đồ thâm sâu hơn?
Tháng 5/2014, Trung Quốc ngang nhiên tiến hành hạ đặt trái phép giàn khoan Hải Dương – 981 trong Vùng thềm lục địa và Vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam, thổi bùng lên căng thẳng trong khu vực.
Mặc dù vậy, nhiều chuyên gia và học giả cho rằng, việc Bắc Kinh cải tạo đất, xây dựng các đảo nhân tạo thực sự là vấn đề nghiêm trọng hơn so với vụ việc giàn khoan bởi những hòn đảo này sẽ “tồn tại lâu dài và là cơ sở để thực hiện các mưu đồ phi lý khác” của Trung Quốc ở Biển Đông.
Theo những thông tin và hình ảnh tại thực địa mới được Philippines công bố, Trung Quốc không chỉ có ý định cải tạo đất mà còn âm mưu xây dựng một đường băng ở bãi Gạc Ma (tên quốc tế là Johnson South Reef, theo cách gọi của Philippines là Mabini còn Trung Quốc gọi là Chigua). Sau khi xem những hình ảnh nói trên, một quan chức phương Tây không ngần ngại cho rằng: “Trung Quốc đang biến bãi Johnson thành đảo Johnson”.
Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Philippines Charles Jose cho rằng, những bức ảnh này là bằng chứng rõ ràng nhất cho thấy sự ngang ngược, coi thường luật pháp quốc tế của Trung Quốc trong việc đòi thực hiện yêu sách chủ quyền phi lý đối với gần trọn diện tích ở Biển Đông.
Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Việt Nam Lê Hải Bình (giữa) bác các luận điệu sai trái của Trung Quốc về chủ quyền với quần đảo Trường Sa
Trước những lý lẽ thiếu thuyết phục của Trung Quốc về chủ quyền bãi Gạc Ma (trên thực tế Trung Quốc đã dùng vũ lực để chiếm của Việt Nam hồi năm 1988), người phát ngôn Bộ Ngoại giao Việt Nam, ông Lê Hải Bình khẳng định rằng, việc Trung Quốc đã và đang tiến hành hoạt động xây dựng ở Gạc Ma và một số đảo khác ở quần đảo Trường Sa là bất hợp pháp và vi phạm chủ quyền của Việt Nam.
Ông Lê Hải Bình nói: “Việt Nam có đầy đủ pháp lý và bằng chứng lịch sử để khẳng định chủ quyền của mình đối với quần đảo Trường Sa. Các cơ quan chức năng Việt Nam cho biết, thời gian qua, tại khu vực quần đảo Trường Sa, phía Trung Quốc đã tiến hành một số hoạt động mở rộng, xây dựng công trình trái phép xung quanh khu vực bãi đá Gạc Ma, cũng như một số điểm đảo khác ở khu vực Trường Sa vốn đã bị Trung Quốc sử dụng vũ lực chiếm đóng trái phép từ năm 1988”.
Ông Lê Hải Bình nói thêm: “Việt Nam kiên quyết phản đối hành động phi pháp nói trên của Trung Quốc, yêu cầu Trung Quốc nghiêm túc tôn trọng chủ quyền của Việt Nam, tôn trọng Tuyên bố ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC), yêu cầu Trung Quốc chấm dứt ngay hành động xây dựng mở rộng trái phép tại khu vực quần đảo Trường Sa, cũng như các hành động đơn phương khác làm thay đổi hiện trạng của khu vực quần đảo Trường Sa cũng như khu vực khác trên Biển Đông, rút ngay các tàu, thiết bị của Trung Quốc khỏi khu vực này, không để tái diễn hành động tương tự trong tương lai vì nó đe dọa hòa bình, ổn định khu vực cũng như tại Biển Đông”.
Ý đồ lộ rõ, Trung Quốc tiếp tục quanh co
Trước những diễn biến căng thẳng ở Biển Đông, Việt Nam luôn thể hiện thiện chí sẵn sàng đàm phán, đối thoại để tháo gỡ bất đồng thì Trung Quốc lại tỏ ra “bất cần”, không chịu hợp tác. Jin Canrong, Giáo sư nghiên cứu quốc tế tại Đại học Nhân dân của Trung Quốc cho rằng, việc Trung Quốc cải tạo bãi Gạc Ma chỉ là “một thử nghiệm kỹ thuật để nghe ngóng phản ứng của các nước khác và xem điều này có thể thực hiện được không”. Nếu muốn xây dựng đảo lớn hơn, Trung Quốc sẽ chọn đảo Đá Chữ Thập cách Đá Gạc Ma khoảng 144km về phía tây.
Từ cuối tháng 5/2014, các thông tin về kế hoạch xây dựng đảo nhân tạo đã lan truyền trên báo chí Trung Quốc. Trích dẫn một báo cáo được đăng tải trên trang web của Viện nghiên cứu và thiết kế đóng tàu số 9 Trung Quốc (NDRI) tại Thượng Hải, tờ Thời báo Hoàn cầu cho hay kế hoạch đảo nhân tạo - vốn chưa rõ ràng - có thể bao gồm một đường băng và một bến tàu và thậm chí cả một sân bay với đường băng và nhà chứa máy bay.
Philippines cho rằng Trung Quốc âm mưu xây cả một đường băng ở Gạc Ma (Ảnh: AP)
Khi các phóng viên liên hệ với công ty này để xác nhận thông tin, đại diện NDRI cho biết, vì thông tin nói trên “quá nhạy cảm” nên đã bị gỡ bỏ khỏi trang web của công ty. Người này cũng từ chối không đưa ra bình luận gì thêm.
Ông Wu Shicun Chủ tịch Viện Nghiên cứu Biển Đông, người hiện đang tham gia nhóm nghiên cứu liên kết với Chính phủ Trung Quốc trên đảo Hải Nam cũng thừa nhận việc Trung Quốc đang có các hoạt động cải tạo đất ở một số đảo thuộc quần đảo Trường Sa. Tuy nhiên, ông này khăng khăng cho rằng, việc Trung Quốc xây đảo là để hướng tới tăng cường quản lý thủy hải sản trong nước và khả năng cứu trợ nhân đạo, không nhằm mục đích quân sự.
Ông Shicun nhắc lại luận điệu quen thuộc được giới chức Trung Quốc thường sử dụng: “Các cơ sở vật chất chúng tôi xây dựng thậm chí còn nghèo nàn, sơ sài hơn cả của Philippines và Việt Nam. Việt Nam thậm chí còn có một sân bóng ở đó”.
Bình luận trên của ông Shicun rõ ràng là muốn ám chỉ đến việc Hải quân Việt Nam và Philippines ngày 7/6 đã tiến hành giao lưu bóng chuyền tại quần đảo Trường Sa. Hoạt động giao lưu hoàn toàn bình thường thể hiện tình đoàn kết giữa hai quốc gia trong ASEAN lại khiến Trung Quốc “nổi đóa”.
“Các bạn có thấy rằng hành động nhỏ nhằm xích lại gần nhau của Việt Nam và Philippines là một trò diễn vụng về của hai nước này”, phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Trung Quốc Hoa Xuân Doanh ngang nhiên tuyên bố tại cuộc họp báo ngày 9/6.
Bà Hoa Xuân Doanh còn lớn tiếng rằng: “Trung Quốc có chủ quyền không thể chối cãi đối với quần đảo Trường Sa và các vùng biển lân cận… Trung Quốc yêu cầu Việt Nam và Philippines ngừng bất kỳ hành vi nào có thể gây tranh cãi và các hành vi gây rối khác cũng như không làm phức tạp tình hình và phóng đại các tranh chấp”.
Trung Quốc – nhân tố gây bất ổn khu vực
Tuy nhiên, tờ USNews của Mỹ đưa ra bình luận nhấn mạnh rằng, cái gọi là “chủ quyền không thể chối cãi” này lại rất đáng tranh cãi nhất là trong bối cảnh Trung Quốc đưa ra yêu sách và chủ quyền đối với gần như toàn bộ khu vực Biển Đông và chỉ dựa trên “đường lưỡi bò” phi lý mà nước này đơn phương tuyên bố. Yêu sách này không được bất kỳ nước nào khác chấp thuận trừ…Trung Quốc.
Tàu Trung Quốc sử dụng vòi rồng tấn công tàu Việt Nam
Christopher K. Johnson, chuyên gia phân tích Trung Quốc tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế ở Washington cho rằng, những động thái gần đây của Trung Quốc nhằm bù đắp lại những gì họ cho là chưa được quan tâm đúng mức bởi hơn một thập kỷ qua, Trung Quốc tập trung chủ yếu vào Đài Loan mà không chú ý tới Biển Đông.
Theo ông Johnson, Trung Quốc không giấu giếm tham vọng tăng cường, mở rộng sức mạnh hải quân của mình. “Không còn nghi ngờ gì nữa, họ (Trung Quốc) đang muốn thực hiện tham vọng có một cơ sở hải quân ở một trong những đảo họ đang cải tạo xây dựng”.
Trong những năm gần đây, các nhà lãnh đạo quân đội Trung Quốc không ít lần tuyên bố sẽ xây dựng một lực lượng hải quân đủ mạnh để lực lượng của họ không chỉ hoạt động quanh những gì Trung Quốc gọi là “chuỗi đảo đầu tiên” – các quần đảo gần đất liền gồm quần đảo Trường Sa và Hoàng Sa mà sẽ hướng tới “chuỗi đảo thứ hai” – bao gồm đảo Guam và các vùng lãnh thổ xa hơn về phía đông.
Giáo sư Thayer cho biết, ông chưa thấy có dấu hiệu nào chứng tỏ khả năng Trung Quốc sẽ thiết lập cơ sở quân sự lớn trên các đảo mới do họ tạo ra. Tuy nhiên, ông nói rằng, những gì Trung Quốc làm ở Biển Đông cũng không khác so với những gì họ toan tính ở Hoa Đông - nơi Trung Quốc đã có tranh chấp từ lâu với Nhật Bản.
Ông Thayer nói: “Bản chất của hai trường hợp này là giống nhau. Tất cả có vẻ như là nằm trong một kế hoạch mới nhằm khẳng định tham vọng chủ quyền của Trung Quốc. Tham vọng này sẽ không biến mất và chính vì thế nó sẽ là yếu tố gây căng thẳng trong khu vực”./.
