Ngày 3-11 tới, theo lịch thì cử tri Mỹ sẽ đi bỏ phiếu, tham gia cuộc bầu cử tổng thống thứ 59 của Mỹ. Chọn lựa đã rõ ràng: hoặc đương kim Tổng thống Cộng hòa Donald Trump hoặc cựu Phó Tổng thống Dân chủ Joe Biden.
Điều mà cử tri Mỹ vẫn chưa rõ là liệu cuộc bầu cử có diễn ra đúng lịch hay không và họ sẽ thực hiện quyền bỏ phiếu của mình thế nào trong bối cảnh đại dịch COVID-19 vẫn phức tạp. Theo nhiều chuyên gia, có thể Mỹ sẽ hứng tiếp một làn sóng COVID-19 thứ hai vào thời điểm diễn ra bầu cử tổng thống vào ngày 3-11.
Cử tri sẽ bỏ phiếu qua thư?
Cách thức chính trong ngăn chặn đà lây lan của COVID-19 mà Mỹ thực hiện là giãn cách xã hội. Vì điều này, nhiều chiến dịch vận động tranh cử, nhiều cuộc bầu cử sơ bộ, các cuộc họp đảng ở cả hai phía Cộng hòa và Dân chủ đã bị gián đoạn nghiêm trọng.
Bang Ohio đã hoãn bầu cử sơ bộ ngày 17-3 và chuyển sang bầu cử qua thư vào ngày 28-4. Mới nhất, trong tuần này, đảng Dân chủ hủy cuộc bầu cử sơ bộ ở bang New York vốn là tâm dịch ở Mỹ - một quyết định chưa có tiền lệ.
Nhân viên bầu cử đang kiểm tra các phiếu bầu qua thư được gửi đến bằng đường bưu điện ở TP Norwood, bang Ohio (Mỹ) ngày 28-4. Ảnh: USA TODAY
Theo trang web WeForum của Diễn đàn Kinh tế Thế giới, các cuộc bầu cử ở Mỹ mang tính phân quyền cao, hàng ngàn hệ thống bang và địa phương sẽ phải tự quyết định sẽ quản lý cuộc bầu cử như thế nào.
Cuộc bầu cử sơ bộ ở bang Wisconsin ngày 7-4 vừa qua là điển hình của sự phức tạp trong bầu cử thời dịch COVID-19. Thống đốc Dân chủ Tony Ever ra sắc lệnh hành pháp hoãn các cuộc bầu cử sơ bộ đến tháng 6. Và sắc lệnh này bị nghị viện bang vốn do đảng Cộng hòa kiểm soát phản đối. Tòa án Tối cao Wisconsin quyết định vẫn tổ chức cuộc bầu cử sơ bộ ngày 7-4 như đã định.
Phần phức tạp giờ thuộc về các cử tri: Tuân thủ các hướng dẫn phòng dịch liên bang, trong đó có lệnh ở yên trong nhà và bỏ phiếu qua hình thức gửi thư, hoặc chấp nhận rủi ro sức khỏe và thực hiện quyền bỏ phiếu trực tiếp.
70% cử tri chọn hình thức gửi thư từ nhà. Số còn lại xếp hàng mỗi người cách nhau 2 m và chờ đợi hàng giờ để bỏ phiếu trực tiếp tại một số ít các điểm bỏ phiếu.
Đã có 16 bang quyết định hoãn các cuộc bầu cử sơ bộ có lịch tổ chức vào mùa hè này, khi không đảm bảo các lệnh yêu cầu ở nhà và hướng dẫn giãn cách xã hội sẽ được dỡ bỏ vào thời điểm đó. Một số ít bang đã tổ chức bầu cử hoàn toàn qua thư nhưng điều này không dễ.
Tại sao bỏ phiếu qua thư không đơn giản?
Tới lúc này có năm bang tổ chức bầu cử sơ bộ hoàn toàn qua thư. Tuy nhiên, bỏ phiếu qua thư là một tiến trình tốn kém, mất thời gian và mang tính phức tạp cao.
Tốn kém vì cần phải in các phiếu bầu để gửi qua thư, khác với phiếu bầu trực tiếp. Rồi sau đó cần phải gửi phiếu bầu này đến các cử tri bằng bưu điện, chưa kể có thể phải tốn thêm phí đảm bảo để các cộng đồng cử tri xa xôi không bị bỏ sót. Tới quá trình kiểm phiếu bầu gửi về phải có sự hỗ trợ của các loại máy móc chuyên dụng kiểm phiếu qua thư, huấn luyện nhân viên phòng phiếu sử dụng chúng.
Bầu cử tổng thống Mỹ sắp tới sẽ là cuộc chạy đua giữa cựu Phó Tổng thống Dân chủ Joe Biden (trái) và đương kim Tổng thống Cộng hòa Donald Trump (phải). Ảnh: TELEGRAPH
Đó là mới giả định trong trường hợp các bang tiếp cận được tất cả các cử tri hợp lệ nhưng thường điều này khó xảy ra. Có bang có động thái cập nhật địa chỉ cử tri nhưng nhiều bang không làm điều này.
Thay đổi từ bầu trực tiếp sang bầu qua thư cũng cần phải có các chiến dịch cung cấp thông tin cho người dân để đảm bảo cử tri biết về các thay đổi này và chọn lựa hình thức bầu cử.
Tuy nhiên, trong viễn cảnh tốt nhất vẫn sẽ có một số lượng cử tri không nhận được mẫu phiếu bầu hay không gửi đi được phiếu mình đã bầu. Và trong trường hợp này sẽ cần có kế hoạch khẩn cấp thay thế, như ít nhất tổ chức bỏ phiếu trực tiếp cho những người này.
Chỉ cần tăng thêm số điểm bỏ phiếu trực tiếp, được không?
Nhiều bang có lên một loạt phương án nhằm tăng khả năng bầu cử trực tiếp mà vẫn tuân thủ các hướng dẫn giãn cách xã hội.
Nhằm tránh tập trung quá đông ở các điểm bỏ phiếu, các bang có thể mở rộng thêm số điểm bỏ phiếu. Tuy nhiên, giải pháp này cũng rất tốn kém vì cần phải tuyển và huấn luyện nhân viên bầu cử, cung cấp thiết bị bảo hộ, mua thêm máy bỏ phiếu.
Các bang cũng có thể tổ chức bỏ phiếu sớm thành nhiều đợt trong vài ngày để giãn các đám đông cử tri ra nhưng hình thức này vẫn tốn kém vì vẫn cần thêm nhiều nhân viên.
Có thể hoãn bầu cử?
Hoãn bầu cử không phải là viễn cảnh nhiều khả năng xảy ra, dù về kỹ thuật thì có thể. Tổng thống không có quyền đơn phương hoãn ngày bầu cử. Quốc hội có quyền ra luật hoãn ngày bầu cử nhưng điều này khó có thể xảy ra trong bối cảnh hai đảng Dân chủ và Cộng hòa kiểm soát hai viện.
Thời gian hoãn cũng là vấn đề, vì hiến pháp Mỹ quy định nhiệm kỳ mới của Quốc hội bắt đầu vào ngày 3-1 và nhiệm kỳ mới của tổng thống bắt đầu vào ngày 20-1.
Trước giờ trong lịch sử Mỹ chưa hề có tiền lệ hoãn các cuộc bầu cử cấp liên bang, kể cả trong các thời kỳ nội chiến, Chiến tranh thế giới thứ nhất lẫn thứ hai, sau cuộc tấn công khủng bố 11-9-2001 hay trong thời điểm Mỹ trải qua dịch cúm Tây Ban Nha.
