Ra vườn như một thói quen, vòng quanh bờ này là vườn rau lang, bí rợ, chùm mồng tơi, quanh bờ hồ là rau ngót,... Sau đó vòng qua góc giàn nước bên cạnh mấy gốc chuối đu đủ là giàn bông lý.
Giàn bông lý bắt đầu từ gốc cây lý ngôi nhà cũ phá đi còn lại. Gốc lý có sẵn kê vài cây tre, gác ngang gác dọc, cho dây lý bò leo. Nương theo đó, kê thêm cây nối dài cái giàn bởi không có chỗ leo, dây lý vấn vít, đùn đẩy rồi tay nọ bám tay kia, đùm túm ra hoa, thấy thương lắm.
Ngửa cổ hái bông thiên lý, màu vàng của loài hoa đã được xếp danh mục màu vàng thiên lý - vàng hoa lý. Ảnh: LƯU BÌNH
Cái loài hoa lạ kỳ, không chăm bón, đem dây leo về một lần, sống miết. Dây thiên lý nhắc tôi nhớ ngôi nhà xưa. Căn nhà nhỏ cả tuổi thơ vẫn tưởng còn nguyên đó, sao hồn về đâu...
Ngõ nhà là ngã ba xóm nhỏ, chia ra một hẻm xuyên thẳng đến trường học và một hẻm nối hun hút những xóm nhỏ chằng chịt. Lối kết thúc với những con kênh, rạch nước, cầu gỗ, bến cá ngày xưa.
Ngửa cổ hái bông thiên lý, màu vàng của loài hoa đã được xếp danh mục màu - vàng thiên lý - vàng hoa lý. Rồi ngân nga câu hát "Dàn thiên lý đã xa đã rời xa...".
Đâu đó tôi còn nghe nhiều câu hát liên quan giàn thiên lý lúc nhìn lên thăm thẳm xanh. Ngõ nhà tôi chỉ một lần trồng cây lý, lá lưa thưa, hoa lưa thưa, vừa phải, nắng xoã bóng tròn lưng áo trắng học trò.
Dây thiên lý nhắc tôi nhớ ngôi nhà xưa. Căn nhà nhỏ cả tuổi thơ vẫn tưởng còn nguyên đó, sao hồn về đâu...
Mùa mưa hoa ngủ đông, dây khô queo tưởng như không sức sống, không quen tưởng cây khô chết dễ dẹp bỏ bứng trồng cây khác. Hè về, nắng nóng dại khờ cây lăn tăn lá xanh, hoa vàng màu thiên lý rủ ong bướm gần xa.
Nhà có giàn hoa lý. Chiều được mẹ sai bắt thang hái bông lý, hoa không nhiều, mỗi bữa hái được một rổ con. Lớn nhất trong nhà, tôi luôn được nhận nhiệm vụ lo bữa cơm trong gia đình.
Làm sao bữa ăn phải tính toán một món kho mặn miệng,một món xào và canh. Bữa nào có món hoa lý xào là giảm bớt một món phải tính toán.
Ngày trước, mua thịt bò không phải bằng lạng mà nửa lạng. Nửa lạng thịt bò nấu nồi canh cho cả nhà sáu người. Nên mới có chuyện để giảm tiền đi chợ, tôi đi hái rau chua nấu canh thịt bò, vừa ngon, vừa làm mềm món bò rẻ tiền.
Nghèo, cho trẻ con nhà nghèo học nhiều chiêu thoát nghèo, tính toán đâu ra đó. Ngửa cổ nhìn trời xanh, hái cây bông lý nhớ dàn bông lý ngày xưa. Nhà cũ còn đó hồn xưa đâu rồi...
Không có chỗ leo, dây lý vấn vít, đùn đẩy rồi tay nọ bám tay kia, đùm túm ra hoa, thấy thương lắm.
Hôm nay hái bông lý vườn nhà với một tâm thế khác, chậm hơn. Bông lý hái lúc sáng sớm, khi hoa còn ngậm giọt sương ít ỏi của đêm hè. Hái bông lý cũng còn chú ý khi bông lý còn bum búp, đừng để hoa nở quá, nhạt mùi hương.
Bông vừa đủ độ lớn của búp, chuẩn bị nở, búp bông còn xanh xanh. Đôi búp mới nở màu vàng thiên lý, hoa đó chỉ nhặt chút ít lá vướng theo, rửa nhẹ trong thau nước là sạch.
Thường thì món ngon trên bàn là hoa thiên lý xào thịt bò. Vậy chớ hoa lý xào với tôm nõn nghe vị ngọt đậm hơn, vị ngọt của hải sản không lấn lướt mùi hương thiên lý vốn thơm nhã, thơm thanh.
Lột ít tôm nõn, lấy cán dao đập dập con tôm để còn nguyên hình cho đẹp. Khử chút dầu tao tôm đã ướp hành tiêu nước mắm trên bếp rồi bỏ nhanh mớ hoa lý vào, lửa đượm, nhanh tay đảo, vừa chín tới là bỏ ra dĩa, rắc chút tiêu.
Hoa thiên lý xào hải sản không lấn lướt mùi hương thiên lý vốn thơm nhã, thơm thanh.
Món hoa lý xào luôn có mùi thơm thật đặc biệt lúc ăn, những búp hoa vẫn còn ngậm vị ngọt của hoa, hòa quyện chút mặn ngọt của tôm, nước mắm, vừa mềm vừa giòn, ngon ngọt trong miệng.
Món ngon mùa hè là đây chứ đâu. Có thể mua hoa thiên lý ngoài chợ tuy thế nhớ đi chợ sớm, hoa mới hái còn nguyên vị, để lại chiều hoa phai mất mùi thơm, đâu còn vị tinh khôi của buổi sáng.
Dàn thiên lý đã xa đã rời xa...
Tôi lại nghe lãng đãng đâu đó câu hát, hay câu hát văng vẳng trong đầu tôi: “Tội nghiệp thằng bé nhớ thương mãi quê nhà. Dàn thiên lý đã xa đã rời xa...” (nhạc Phạm Duy).
