Ngày 30-10, Trường Đại học Kinh tế - Luật, ĐH Quốc gia TP.HCM, tổ chức tọa đàm khoa học cơ chế, chính sách đột phá trình HĐND TP phê duyệt về phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo (KHCN&ĐMST) tại Đại học Quốc gia TP.HCM trong bối cảnh triển khai Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị.
Thúc đẩy cơ chế đặt hàng nghiên cứu khoa học
Hiện nay, TP.HCM đang đẩy mạnh chuyển đổi mô hình tăng trưởng dựa trên KHCN&ĐMST. ThS Lê Bá Đức, Viện Phát triển chính sách ĐHQG-HCM, Trường ĐH Kinh tế - Luật, dẫn chứng ở các nước phát triển như Hàn Quốc, Israel, Singapore hay Trung Quốc đều gia tăng đầu tư vào KHCN lên mức cao, tạo dựng hệ sinh thái đổi mới sáng tạo đồng bộ, thúc đẩy hình thành những ngành công nghiệp mũi nhọn và nâng thứ hạng cạnh tranh.
Trong khi đó, mức đầu tư cho KHCN của Việt Nam hiện chỉ chiếm 0,5 - 0,6 % GDP. “Để bứt phá, Việt Nam cần tăng đầu tư cho nghiên cứu và phát triển (R&D), gắn kết kết quả nghiên cứu với nhu cầu thực tiễn của doanh nghiệp và thị trường” - Ths Đức nhấn mạnh.
Ths Lê Bá Đức cho rằng cơ chế đặt hàng nghiên cứu khoa học là yếu tố then chốt thúc đẩy đổi mới sáng tạo, nhất là trong quá trình hình thành khu đô thị đại học thông minh ĐH Quốc gia TP.HCM. Tuy nhiên, mô hình hiện nay còn thiếu linh hoạt, chưa có quy trình rõ ràng từ khâu xác định nhu cầu, lựa chọn đơn vị thực hiện đến giám sát, đánh giá đầu ra phục vụ phát triển đô thị thông minh.
Để khắc phục, ông đề xuất xây dựng cơ chế đặt hàng chủ động, minh bạch, gắn thực tiễn, trên cơ sở vận dụng Nghị quyết 98/2023, cho phép TP.HCM hỗ trợ ngân sách cho cơ quan trung ương trên địa bàn theo hiệu quả công việc.
“Cơ chế này giúp TP có thể đặt hàng trực tiếp ĐH Quốc gia TP.HCM thực hiện nhiệm vụ khoa học công nghệ mà không vi phạm quy định tài chính. Đồng thời, có thể linh hoạt áp dụng Nghị định 32/2019, coi các nhiệm vụ KHCN phục vụ quản lý nhà nước là dịch vụ công, ký hợp đồng đặt hàng như với đơn vị cung ứng dịch vụ công ích” – Ths Đức nêu.
Trên cơ sở kết quả thí điểm, TP.HCM cần ban hành Nghị quyết của HĐND TP về chương trình KHCN chiến lược hợp tác với ĐHQG TP.HCM, tạo khung pháp lý địa phương cho đặt hàng trực tiếp các nhiệm vụ trọng điểm.
Về lâu dài, có thể đề xuất luật hoặc nghị quyết đặc thù cấp quốc gia cho mô hình “đô thị đại học thông minh”, qua đó hợp nhất đầu tư, vận hành các trung tâm xuất sắc, phòng thí nghiệm trọng điểm cùng hệ thống dữ liệu dùng chung giữa đô thị và đại học.
“Khi được luật hóa, cơ chế này sẽ xóa bỏ rào cản thể chế, tạo nền tảng hợp tác bền vững, linh hoạt giữa TP.HCM và ĐHQG TP.HCM” – Ths Đức nhấn mạnh.
Thu hút nhà khoa học - vấn đề không phải là lương
Cũng tại tọa đàm, chính sách thu hút nhà khoa học là vấn đề được nhiều chuyên gia bàn luận. Ông Nguyễn Trường Cảnh, Ban Tổ chức cán bộ, ĐH Quốc gia TP.HCM, cho biết để thu hút chuyên gia từ nước ngoài về, vấn đề đầu tiên không phải là lương mà phải tạo cho họ môi trường làm việc, không gian phát triển.
ĐH Quốc gia TP.HCM định hướng cho họ ba không gian, gồm không gian tự chủ – nơi họ có quyền thành lập nhóm nghiên cứu, đề xuất phòng thí nghiệm; không gian phát triển – nơi họ được làm việc cùng đội ngũ hơn 100.000 sinh viên, có cơ hội thăng tiến học hàm, học vị và không gian đóng góp – nơi các nhà khoa học cùng Đại học Quốc gia giải quyết các bài toán chiến lược của thành phố và đất nước.
Bên cạnh đó, thu hút phải đi cùng với giữ chân và phát triển, nếu không sẽ dẫn đến chảy máu chất xám, nhất là khi chưa thể cạnh tranh với chính sách đãi ngộ của khu vực tư nhân hay các viện nghiên cứu quốc tế.
Chưa kể, quy định về visa và giấy phép lao động còn bất cập, khi hết hạn visa, chuyên gia buộc phải xuất cảnh để gia hạn, thậm chí phải đi qua Campuchia hay Singapore trong ngày rồi quay lại, vô hình trung tạo nên rào cản, làm giảm sức hấp dẫn của môi trường học thuật. Mức thù lao chuyên môn vẫn còn rất thấp so với mặt bằng khu vực, chưa tiệm cận được các nước trong khối ASEAN.
“Nếu ĐH Quốc gia TP.HCM đã đóng vai trò là bộ não tri thức thì chúng tôi mong TP.HCM đóng vai trò là bà đỡ thể chế. Sự phối hợp chiến lược của ĐH Quốc gia và TP.HCM cần được nhìn nhận như một phần cốt lõi của hệ sinh thái đổi mới sáng tạo quốc gia” – ông Cảnh nhấn mạnh.
Còn Ths Trần Vũ, Phó Hiệu trưởng Trường Phổ thông Năng khiếu ĐH Quốc gia TP.HCM, nêu thực trạng thu nhập của giáo viên trường vẫn chưa tương xứng với chính sách đãi ngộ dành cho nhà giáo.
Theo Ths Vũ, là đơn vị sự nghiệp công lập tự chủ thuộc ĐH Quốc gia TP.HCM, trường không thuộc diện được hưởng chính sách chi thu nhập tăng thêm theo các nghị quyết đặc thù của HĐND TP.HCM. Hiện thu nhập giáo viên chủ yếu tính theo hệ số lương và phụ cấp, chỉ có một phần nhỏ tăng thêm từ nguồn thu nội bộ.
Bên cạnh đó, giáo viên còn chịu áp lực công việc cao, vừa dạy chương trình chuẩn, vừa huấn luyện đội tuyển học sinh giỏi và hướng dẫn nghiên cứu khoa học nhưng phần lớn chưa được trả công tương xứng.
Để phát triển Trường Phổ thông Năng khiếu thành đơn vị dẫn đầu đổi mới sáng tạo trong giáo dục phổ thông, Ths Vũ đề xuất mở rộng chính sách thu nhập tăng thêm cho giáo viên phổ thông năng khiếu.
"Có thể thông qua việc HĐND TP.HCM sửa đổi Nghị quyết 27/2025 hoặc ĐH Quốc gia TP.HCM xây dựng đề án hỗ trợ thu nhập riêng, nhằm giữ chân và trọng dụng nhân tài" - ông Vũ nói.
Song song, cần cơ chế tuyển dụng đặc cách để thu hút thủ khoa, thạc sĩ, nghiên cứu sinh giỏi về giảng dạy, kèm chính sách đãi ngộ linh hoạt như tiền lương thỏa thuận, nhà ở công vụ, đồng cơ hữu với các trường đại học.
Phát biểu kết luận tọa đàm, PGS.TS Đỗ Phú Trần Tình, Viện trưởng Viện Phát triển chính sách ĐHQG-HCM, Trường ĐH Kinh tế - Luật, nhìn nhận TP.HCM đang đặt ra nhiều mục tiêu cao để hiện thực hóa Nghị quyết 57. Nếu có sự đồng hành của các trường đại học lớn, đặc biệt là ĐH Quốc gia TP.HCM, các mục tiêu sẽ sớm được tiệm cận hơn.
“Để đạt được các mục tiêu, chúng ta cần tư duy và hành động theo Nghị quyết 57” – ông nói và cho biết qua khảo sát, một số cơ quan, đơn vị trên địa bàn TP.HCM có tư duy theo Nghị quyết 57 nhưng hành động vẫn còn e dè, lối mòn cũ.
“Thông qua tọa đàm này, chúng tôi mong TP.HCM sớm có chính sách vượt trội trên tinh thần TP.HCM phải là bệ đỡ thể chế để các trường ĐH lớn phát huy vai trò bộ não tri thức của mình” – PGS.TS Đỗ Phú Trần Tình chia sẻ.
