Trung Quốc đơn phương gây căng thẳng

Sau khi Trung Quốc (TQ) đưa giàn khoan HD-981 vào đặt trái phép ở vùng biển phía tây nam đảo Tri Tôn thuộc quần đảo Hoàng Sa của Việt Nam, dư luận quốc tế đã không đồng tình trước thái độ ngược ngạo của TQ.

Hành động của TQ là khiêu khích...

Trang web Bộ Ngoại giao Mỹ đưa tin ngày 7-5 (giờ địa phương), người phát ngôn Bộ Ngoại giao Mỹ Jen Psaki đã ra tuyên bố báo chí như sau:

“Quyết định của TQ lần đầu tiên đưa một giàn khoan dầu dưới sự hộ tống của nhiều tàu chính phủ đến vùng biển tranh chấp với Việt Nam là khiêu khích và làm gia tăng căng thẳng. Hành động đơn phương này dường như là một phần trong mẫu hành xử rộng lớn hơn của TQ nhằm thúc đẩy các tuyên bố chủ quyền đối với lãnh thổ đang tranh chấp theo phương cách làm tổn hại hòa bình và ổn định trong khu vực.

Chúng tôi rất lo ngại về cách hành xử nguy hiểm và đe dọa của một số tàu hoạt động trong khu vực. Chúng tôi kêu gọi tất cả các bên hành xử một cách chuyên nghiệp và an toàn, giữ gìn tự do hàng hải, kiềm chế và giải quyết các tuyên bố chủ quyền đang tranh giành một cách hòa bình và phù hợp với luật pháp quốc tế...”.

 
Tàu Trung Quốc dùng vòi rồng áp lực cao phun vào tàu Việt Nam đang làm nhiệm vụ ngăn cản Trung Quốc đặt giàn khoan HD-981. Ảnh: AP/CẢNH SÁT BIỂN VIỆT NAM

Giàn khoan nằm trên thềm lục địa Việt Nam

Trang web của Viện Nghiên cứu quốc tế và chiến lược (Mỹ) đã đăng bài phân tích của TS Ernest Bower và ThS Gregory Poling ở viện này.

Hai học giả ghi nhận giàn khoan HD-981 đang được hạ đặt cách đảo Lý Sơn của Việt Nam 120 hải lý (222 km) và cách đảo Hải Nam của TQ đến 333 km. Đây là hai thực thể địa lý tạo ra thềm lục địa không thể tranh cãi. Như vậy vị trí hạ đặt của giàn khoan HD-981 không những nằm ở thềm lục địa mở rộng của Việt Nam mà còn nằm về phía Việt Nam của bất kỳ đường trung tuyến nào có thể được đàm phán để phân chia thềm lục địa từ bờ biển Việt Nam (Lý Sơn) và bờ biển TQ (Hải Nam). Theo Công ước LHQ về Luật Biển (UNCLOS), Việt Nam có đặc quyền đối với tài nguyên khoáng sản và dầu khí.

Giàn khoan được đặt nằm gần hai lô dầu khí mà Việt Nam đã thiết lập, đồng thời nằm gần hai lô dầu khí 118 và 119, nơi Tập đoàn Năng lượng ExxonMobil (Mỹ) đã phát hiện trữ lượng dầu khí lớn trong năm 2011 và 2012. Năm 2013, ExxonMobil và Tập đoàn Dầu khí Việt Nam đã thông báo kế hoạch xây dựng cụm điện-khí trị giá 20 tỉ USD để tiêu thụ dầu khí khai thác từ hai lô 118 và 119.

Đơn phương khoan khai thác là sai trái

Bộ Ngoại giao TQ cho rằng giàn khoan HD-981 được đặt ở vùng biển Tây Sa của Trung Quốc (tức quần đảo Hoàng Sa của Việt Nam). Hai học giả Ernest Bower và Gregory Poling cho rằng lập luận của TQ rất mong manh.

Hai học giả khẳng định TQ đơn phương khoan ở khu vực này là vi phạm Điều 83 của UNCLOS quy định trên tinh thần hiểu biết và hợp tác, các nước ven biển đang tranh chấp thềm lục địa phải nỗ lực hết sức để đạt các dàn xếp tạm thời và các dàn xếp này không được gây tổn hại đến thỏa thuận cuối cùng.

Hành động của TQ cũng rõ ràng đi ngược với Tuyên bố về ứng xử của các bên ở biển Đông (DOC), trong đó nhấn mạnh tất cả các bên cam kết kiềm chế các hoạt động làm phức tạp hay leo thang tranh chấp, ảnh hưởng đến hòa bình và ổn định.

Động thái triển khai giàn khoan HD-981 rõ ràng đã đẩy căng thẳng Việt-Trung lên một cấp độ mới. Hai học giả cho rằng các nước láng giềng và các đối tác bên ngoài như Mỹ cần phải sử dụng mọi kênh liên lạc để kêu gọi hai bên thận trọng. Họ nhận định khiêu khích mới của TQ sẽ khiến các nước ASEAN gia tăng cảm nhận đe dọa từ TQ và đưa các nước ASEAN gần nhau hơn cũng như các nước ASEAN sẽ xích gần các cường quốc bên ngoài hơn, đặc biệt là Mỹ và Nhật.

Động cơ chính trị nào?

Ngày 7-5, học giả Andrew Chubb, nghiên cứu sinh tiến sĩ ở khoa Quan hệ quốc tế thuộc ĐH Tây Úc (Úc) đã viết trên trang blog cá nhân southseaconversations.wordpress.com phân tích động thái đưa giàn khoan HD-981 vào thềm lục địa Việt Nam rồi sau đó gây hấn và đâm tàu Việt Nam không phải là biến cố ngẫu nhiên.

Theo Andrew Chubb, vị trí đặt giàn khoan HD-981 ở phía tây nam đảo Tri Tôn cho thấy hành động của TQ có thể phục vụ cho các mục đích chính trị như sau:

- TQ muốn thâu tóm các quyền lợi biển tối đa trong vùng biển tranh chấp nằm trong đường lưỡi bò mà TQ áp đặt ở biển Đông.

- TQ muốn gây sức ép để buộc Việt Nam nhất trí hoặc ít nhất là xem xét các đề xuất của TQ về hợp tác khai thác dầu khí ở vùng biển tranh chấp.

- TQ có thể muốn thăm dò ý định và thái độ của ASEAN, Mỹ và Ấn Độ trong vấn đề biển Đông.

Với các mục đích chính trị như trên, Andrew Chubb dự đoán TQ sẽ rút tàu hơn là tiếp tục leo thang căng thẳng. Mặt khác, TQ cũng muốn kiểm nghiệm có thể quản lý thông tin và kiểm soát được phản ứng của công chúng hay không.

Học giả ghi nhận các trang tin tức chính thống của TQ như Tân Hoa xã, Nhân Dân Nhật Báo, Hoàn Cầu Thời Báo cũng như các cổng thông tin điện tử lớn Tencent, Sina, Sohu, Phượng Hoàng đưa tin rất ít về vụ tàu TQ va chạm với tàu cảnh sát biển Việt Nam và không đưa sự việc ra trang nhất. Trái lại, các trang tin này đồng loạt đưa vụ Philippines bắt giữ 11 ngư dân TQ ra trang nhất. Điều này cho thấy chính phủ TQ đang kiểm soát thông tin về giàn khoan HD-981.

LÊ LINH