Trình bày tham luận “Khơi thông nguồn lực, phát huy năng lực nội sinh của doanh nghiệp và nền kinh tế” tại Diễn đàn Kinh tế xã hội 2023, PGS.TS Trần Đình Thiên - Nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam cho biết, cùng trong bối cảnh phát triển chung, Việt Nam ở trong một tình thế phát triển có nhiều nét khác biệt, thậm chí "khác thường".
Kinh tế Việt Nam "khát vốn" nhưng khó hấp thụ
Theo ông Thiên, điểm nhấn mạnh đầu tiên là sau 3 năm trải qua đại dịch COVID-19 nền kinh tế Việt Nam vẫn đứng vững, tạo được đà và thế tăng trưởng tích cực. Bằng chứng là các con số phản ánh thành tích được đặt trong sự so sánh quốc tế. Chứng tỏ “năng lực trụ hạng”, khả năng “đối mặt các cơn gió ngược” của nền kinh tế Việt Nam rất ấn tượng.
Tuy nhiên, nhìn xuyên suốt quá trình thực tiễn, theo ông Thiên, có những vấn đề lớn đặt ra. Đó là nghịch lý nền kinh tế “khát vốn” nhưng lại khó hấp thụ vốn.
PGS.TS Trần Đình Thiên nhấn mạnh, tình trạng ách tắc lưu thông các nguồn lực là căn nguyên “bất động hóa” các nguồn lực, làm cho chúng không thể chuyển hóa thành “động lực phát triển”, dẫn tới chỗ cơ thể kinh tế bị suy yếu, bị tổn thương và bất ổn.
Dẫn chứng, ông Thiên cho biết, về đầu tư công, hết tháng 8-2023, giải ngân mới đạt 39,6% kế hoạch. Bên cạnh đó, mức tăng trưởng tín dụng chỉ đạt 5,5% trong khi mục tiêu cả năm là tăng 14%.
Mức tăng trưởng tín dụng và giải ngân vốn đầu tư công thấp thực sự là điều gây bất ngờ trong bối cảnh đa số doanh nghiệp đang "đói vốn, khát vốn". Nó càng khó ngờ khi trong mấy tháng đầu năm 2023, Chính phủ đã nỗ lực đưa ra nhiều chính sách và giải pháp mạnh hỗ trợ nền kinh tế và doanh nghiệp thoát khỏi tình thế khó khăn.
Cộng thêm, hệ thống ngân hàng cũng làm điều "chưa từng thấy", đó là 4 lần hạ lãi suất, áp dụng nhiều giải pháp nới lỏng điều kiện vay vốn, cho dù áp lực nợ xấu, lạm phát, tỷ giá hối đoái tiếp tục tăng.
Doanh nghiệp Việt "sống dai" nhưng "chậm lớn", "khó trưởng thành"
Nhắc đến nhận định: "Doanh nghiệp Việt Nam giỏi chống chịu, sống dai nhưng chậm lớn, khó trưởng thành" trong bài tham luận.
Ông Thiên cho rằng, nhận định này không hẳn là nghịch lý, thậm chí, còn thuận lý lịch sử, giống như nhận định "ai giỏi chịu khổ thì khó trở thành giàu". Đối với lực lượng doanh nghiệp Việt, tuy gắn với quá trình chuyển đổi kinh tế chưa lâu, song có những đặc điểm phát triển khác thường. Đó là những doanh nghiệp có năng lực chống chịu và sinh tồn phi thường.
Theo ông Thiên một trong những bằng chứng rõ ràng, thuyết phục của nhận định đó chính là thực tế hiếm có nơi nào trên thế giới mà các doanh nghiệp phải trả giá vốn (lãi suất) cao như ở Việt Nam, thường là gấp 2-3 lần các nền kinh tế thị trường khác trên thế giới.
Ông cho rằng, câu hỏi đặt ra là tại sao với năng lực "chống chịu" và "trụ hạng" hiếm có như vậy mà đa số doanh nghiệp Việt mãi cứ là những thực thể nhỏ bé và yếu kém, cứ "chậm lớn", "khó lớn", "ngại lớn"?
"Nếu đo sự phát triển doanh nghiệp theo logic "chạy tiếp sức", sẽ thấy vấn đề tuổi thọ của doanh nghiệp Việt là đáng lo ngại. Bởi theo thống kê chính thức, hàng năm, số doanh nghiệp rút khỏi thị trường xấp xỉ 70-75% số đăng ký thành lập. Đây là một tỷ lệ không bình thường. Nó hàm ý số doanh nghiệp Việt ‘sống thọ’ không nhiều. Một bộ phận lớn doanh nghiệp ‘chưa kịp lớn’ đã ra đi”, TS Trần Đình Thiên nói.
Để bảo đảm lưu thông các nguồn lực trong nền kinh tế thị trường, PGS.TS Trần Đình Thiên cho rằng, cần hạn chế phân bổ nguồn lực theo cơ chế “xin - cho”, “hành chính”.
Ưu tiên thúc đẩy phát triển các thị trường, đặc biệt là các thị trường “đầu vào”, tạo cơ sở để việc phân phối các nguồn lực diễn ra theo đúng nguyên tắc thị trường (cạnh tranh). Các thị trường đầu vào càng đồng bộ, hiệu quả phát triển càng cao.
PGS.TS Trần Đình Thiên nêu rõ, cần đảm bảo hạ tầng thông suốt, cơ chế thông thoáng, vận hành thông minh. Đó là những đúc kết mang tính nguyên tắc – nguyên lý, nhưng thực chất là trực tiếp hướng tới giải quyết những vấn đề căn cốt đang đặt ra cho cho nền kinh tế Việt Nam ở khía cạnh tạo động lực và giải phóng năng lực phát triển.
