Trụ sở TAND tỉnh Quảng Nam một buổi trưa tiếng ve kêu ran giữa nóng nực. Bên trong phòng xét xử có một người đàn bà ngồi lạc lõng, đơn độc giữa đám đông. Chị ngồi lặng thinh, hết mân mê những ngón tay thô ráp lại dáo dác nhìn xung quanh như đang cố tìm bóng dáng người thân. Nghe thư ký tòa thông báo phiên xử diễn ra trễ hơn dự kiến, chị lấy áo khoác che mặt rồi nằm gục xuống bàn. Những giọt nước mắt rơi mỗi khi ai đó hiếu kỳ bước đến hỏi chuyện.
Chặt cây rừng vì “đói” đất sản xuất
“Bị cáo là Hồ Thị Thêm, dân tộc M’Nông bị xét xử về tội hủy hoại rừng. Nó tội lắm, chồng bị bệnh tim, anh chồng bị câm điếc, hai con thì còn nhỏ, giờ nó đang mang thai đứa thứ ba nữa. Thêm là lao động chính, nếu phải đi tù thì không biết gia đình sẽ ra sao” - phiên dịch Lê Minh Xây (Chủ tịch Hội Cựu chiến binh xã Sông Trà, huyện Hiệp Đức) vừa nói vừa đặt vào tay bị cáo Thêm chai nước lọc.
Có lẽ vì cuộc sống vất vả nên chị Thêm nhìn già hơn so với tuổi 26. Thêm không biết chữ, không nghe được nhiều tiếng Kinh nên ai hỏi gì cũng lắc đầu, sợ sệt. Chỉ khi có mặt người phiên dịch thì bị cáo mới mạnh dạn chia sẻ.
Qua lời người phiên dịch Thêm kể tuổi thơ của bị cáo là tháng ngày chân trần vượt đèo, lội suối theo cha mẹ lên rẫy làm thuê mà không được đến trường. Khi tròn 12 tuổi, Thêm được gả cho một thanh niên trong xã lớn hơn mình sáu tuổi. Những tưởng lấy chồng sẽ bớt cực, ai ngờ cuộc sống ở gia đình chồng còn ngặt nghèo hơn. Đã thế, Thêm lại đẻ liền tù tì hai đứa con. Không có tiền đi bệnh viện, Thêm phải tự sinh nở, tự cắt rốn rồi nấu rễ cây rừng lấy nước uống để có sức nuôi con.
“Không có đất sản xuất nên vợ chồng mình lên rẫy làm thuê, mỗi ngày được khoảng 100.000- 120.000 đồng. Ngoài ra, cứ làm được 10 ngày thì được trả thêm một bao thóc, sau khi phơi khô, xay ra được khoảng 5-6 kg gạo. Mùa khô còn có người thuê, mùa mưa thì gia đình xác định sẽ đói” - ông Xây phiên dịch lời Thêm.
Theo hồ sơ tố tụng, tháng 2-2018, Thêm đang đi hái rau rừng thì phát hiện khu rừng tự nhiên tại khu vực Khe Nước Lá thuộc thôn 6, xã Phước Trà, huyện Hiệp Đức. Có đất sản xuất luôn là ao ước bấy lâu nên bị cáo có ý định phát dọn rừng để lấy đất trỉa lúa, trồng keo. Thêm thuê thêm Hồ Thị Này, Hồ Văn Xưng, Hồ Thị Đào, Hồ Văn Thống, Hồ Văn Xét đi phát dọn rừng và trả công bằng hình thức trao đổi ngày công lao động.
Bị cáo Thêm buồn bã bên căn nhà sàn xiêu vẹo sau phiên tòa. Ảnh: VĨNH KỲ
Đáng thương nhưng không thể giảm án
Sau đó, Thêm cùng những người nói trên cầm rựa đi phát rừng. Bị cáo chỉ ranh đất cần khai phá, yêu cầu cả nhóm phát dọn dây leo, cây bụi, cây gốc nhỏ, chừa lại cây gốc lớn. Mọi người làm trong ba ngày thì xong. Sau đó, Thêm thuê Hồ Văn Nga mang máy cưa xăng vào cưa toàn bộ số cây lớn đã chừa lại. Đổi lại Thêm trả công cho Nga bằng việc đi phát rừng cho Nga trong hai ngày công.
Ngày 10-5-2018, tổ công tác Hạt Kiểm lâm Phước Sơn, Hiệp Đức kiểm tra đã phát hiện vụ việc. Qua khám nghiệm hiện trường, cơ quan chức năng xác định diện tích rừng tự nhiên bị chặt phá trái phép thuộc khoảnh 3, tiểu khu 526, gây thiệt hại 12.224 m2 rừng nghèo. Tổng giá trị thiệt hại gần 230 triệu đồng, trong đó thiệt hại về môi trường hơn 170 triệu đồng.
Thêm bị TAND huyện Hiệp Đức xử sơ thẩm, tuyên phạt 12 tháng tù về tội hủy hoại rừng, sau đó kháng cáo xin hưởng án treo.
Phiên xử phúc thẩm diễn ra khá chóng vánh vì bị cáo không có tình tiết giảm nhẹ mới. Tại tòa, Thêm khai rằng mình là người dân tộc thiểu số, không biết chữ nên chưa hình dung được mức độ nguy hiểm từ việc làm của mình. “Nhà nghèo, vợ chồng làm thuê không đủ ăn nên bị cáo phát dọn rừng để trỉa lúa, trồng keo. Bị cáo thấy người ta làm vậy thì có đất sản xuất nên làm theo, không biết như vậy là phá rừng, phải đi tù” - Thêm trình bày.
“Vậy trước đó bị cáo có được nghe tuyên truyền bảo vệ rừng không?” - chủ tọa hỏi. Thêm lắc đầu: “Ở địa phương, bị cáo ít khi được nghe tuyên truyền. Khu vực rừng bị cáo phát dọn không có biển cấm nên bị cáo cũng không biết đó là rừng cấm khai thác”.
Tại tòa, vị chủ tọa và kiểm sát viên nhiều lần tạo điều kiện để Thêm trình bày lý do xin hưởng án treo nhưng quanh đi quẩn lại bị cáo chỉ có một lý do duy nhất: Vì nghèo. Dù chia sẻ với hoàn cảnh ngặt nghèo của Thêm nhưng HĐXX đã phải tuyên y án sơ thẩm, ngoài ra bị cáo còn phải bồi thường gần 230 triệu đồng.
| Chỉ vì quá nghèo! Rừng chiều sau cơn mưa giông trong lành và yên tĩnh đến lạ lùng. Chúng tôi đến nhà Thêm khi chị đang chuẩn bị bữa cơm chiều. Đó là một căn nhà sàn nhỏ xíu, chật chội và có cảm giác chỉ cần một trận gió to là nó có thể bị thổi bay. Bên trong không có gì đáng giá ngoài ba bao thóc dựng ở góc nhà và hai chiếc tủ nhôm được mua trả góp để đựng quần áo và sách vở cho các con. Vừa bước vào nhà, anh Hồ Văn Can (chồng chị Thêm) hào hứng khoe những phiếu bé ngoan và giấy khen của hai bé trai. Về đến nhà Thêm đã cởi mở hơn. Chị bảo không chỉ gia đình mình mà nhiều hộ trong xã Phước Trà cũng khổ sở vì không có đất sản xuất. “Mình không được đi học nhưng qua hai phiên xử, nghe mọi người phân tích thì biết thêm nhiều điều. Mình cảm thấy xấu hổ với các con” - Thêm thỏ thẻ. Chúng tôi hỏi: “Chị hiểu thật chứ? Nếu được chọn lại thì chị còn ưng phá rừng nữa không?”. Xoa bàn tay thô ráp lên bụng bầu, chị nói: “Mình biết mình sai nhưng nếu không làm thì không có gạo, có tiền cho con đi học rồi mua thuốc cho chồng nữa. Mình không ngại vất vả, chỉ mong có đất để trỉa lúa, trồng keo vì nếu làm thuê thì cứ nghèo mãi thôi”... Pháp luật nghiêm nhưng luôn cần tình người Trao đổi với PV, thẩm phán Trần Thị Bích Ân, Chánh văn phòng TAND huyện Hiệp Đức, cho biết tính từ ngày 1-1-2019, tòa này đã xử sáu vụ hủy hoại rừng và vi phạm quy định về khai thác, bảo vệ rừng và quản lý lâm sản mà bị cáo là người dân tộc thiểu số. “Những năm trước chỉ có vài vụ nhưng năm nay thì nhiều hơn. Nguyên nhân một phần do nhận thức về pháp luật của bà con còn kém, ngoài ra là trách nhiệm tuyên truyền của cơ quan nhà nước” - thẩm phán Ân nói. Theo bà Ân, khi xét xử những vụ án này, tòa thường xem xét kỹ các tình tiết để cân nhắc giảm nhẹ một phần hình phạt cho bị cáo là người dân tộc thiểu số. Bà Ân chia sẻ: “Có nhiều bị cáo hiền khô, không biết gì hết. Có nhiều bị cáo thì ở rất xa tòa, đi bộ cả ngày mới đến nơi, xử xong có khi phải cho họ tiền về. Vì vậy, quá trình xét xử, chúng tôi cũng cân nhắc rất kỹ, nếu thấy điều kiện hoàn cảnh của họ quá ngặt nghèo, nhân thân tốt thì quyết định cho hưởng án treo. Pháp luật đương nhiên cần phải nghiêm minh, công bằng và có tính chất răn đe nhưng cũng cần có tình người nữa”. |
