Cần tạo hành lang pháp lý về quyền sở hữu trí tuệ do AI tạo ra

Ngày 27-11, Trường Đại học Kinh tế – Luật, Đại học Quốc gia TP.HCM phối hợp với Đại sứ quán Pháp tại Việt Nam tổ chức Hội thảo quốc tế “Pháp luật và Trí tuệ nhân tạo – Le Droit et l’Intelligence Artificielle”. Hội thảo là diễn đàn học thuật quốc tế để các chuyên gia Pháp và Việt Nam trao đổi, thảo luận về AI trong lĩnh vực pháp luật.

Thúc đẩy thương mại hoá về tài sản trí tuệ do AI tạo ra

ThS Ngô Minh Tín, Trường đại học Kinh tế - Luật, cho biết theo quy định của pháp luật sở hữu trí tuệ hiện hành thì chủ thể sáng tạo phải là con người, bởi lẽ con người có tư duy, ý chí và khả năng chịu trách nhiệm pháp lý.

Điều này dẫn đến việc các sản phẩm sáng tạo mà AI đóng vai trò chủ đạo không được công nhận là chủ thể pháp lý độc lập. Hệ quả là các sáng chế do AI tạo ra hiện nay không thể đăng ký bảo hộ hợp pháp tại hầu hết các quốc gia, tạo khoảng trống pháp lý trong việc xác lập quyền sở hữu, khai thác và thương mại hóa tài sản trí tuệ.

Hầu hết các nước trên thế giới như: Anh và Liên minh châu Âu (EU); Hoa kỳ; Úc vẫn duy trì lập trường chỉ công nhận con người là nhà sáng chế. Song các nước này cũng đang có xu hướng mở rộng khái niệm về quyền sở hữu trí tuệ cởi mở hơn. Một số tổ chức quốc tế như Tổ chức Sở hữu trí tuệ thế giới (WIPO) đã khởi xướng chương trình WIPO Conversation on IP and AI, hướng đến việc xây dựng khung pháp lý quốc tế cho tài sản trí tuệ có yếu tố AI trong tương lai.

Còn tại Việt Nam, quy định hiện hành xác định chủ thể sáng tạo buộc phải là con người, người có năng lực pháp luật và năng lực hành vi dân sự. Do vậy, AI dù có khả năng tạo ra giải pháp kỹ thuật độc lập, cũng không được thừa nhận là chủ thể pháp lý.

Cũng theo ThS Tín việc chưa có quy định pháp luật dẫn đến thiếu cơ chế pháp lý cho việc định giá, chuyển giao hoặc cấp phép sử dụng sáng chế do AI tạo ra, dẫn đến khó thu hút đầu tư, chảy “máu chất xám".

Định hướng cho Việt Nam, ThS Tín kiến nghị cần tạo hành lang pháp lý về sở hữu trí tuệ cho AI theo hướng cởi mở hơn. Không nhất thiết phải xem AI là chủ thể pháp lý độc lập, mà có thể được thực hiện thông qua cơ chế gián tiếp, trao quyền sở hữu cho người hoặc tổ chức có vai trò lập trình, kiểm soát hoặc vận hành AI.

Bổ sung quy định công nhận sáng chế do AI tạo ra, thông qua việc mở rộng khái niệm tác giả và sáng chế có yếu tố AI; Xây dựng cơ chế đăng ký, thẩm định và ghi nhận riêng cho sáng chế AI...

AI không thể thay thế con người

Tại hội thảo, ông Luc Ferrand – Giám đốc tuân thủ Hội đồng quốc gia các Chấp hành viên tư pháp, cho rằng AI dù hiệu suất đến đâu, cũng không thể thay thế ủy viên tư pháp trong việc thực hiện các nhiệm vụ theo luật định của họ.

Trong đạo đức nghề nghiệp không cho phép con người uỷ thác toàn bộ nhiệm vụ của mình cho AI mà sử AI như một công cụ đắc lực để xử lý dữ liệu, hoàn thiện văn bản sau đó được chốt và xác nhận bởi các uỷ viên tư pháp. Các uỷ viên tư pháp phải trực tiếp tiếp đến địa điểm để thực hiện nhiệm vụ của mình.

AI tạo sinh tiềm ẩn những rủi ro đáng kể khi mà những AI này có thể tạo ra nội dung, mặc dù có vẻ hợp lý và xác thực nhưng trên thực tế lại không chính xác, hiện tượng được gọi là ảo giác.

Do đó, các ủy viên tư pháp được khuyến khích thận trọng trong việc lựa chọn các công cụ công nghệ, đảm bảo rằng chúng tuân thủ các yêu cầu pháp lý và kiềm chế mọi sự ủy thác nhiệm vụ có thể làm tổn hại đến nhiệm vụ của họ.

Ông Luc Ferrand cũng khuyến nghị nên ưu tiên các hệ thống được huấn luyện trên dữ liệu được chứng nhận và chính thức, nhằm giảm thiểu rủi ro thiên vị, ảo giác và vi phạm bản quyền.

Tại Hội thảo, Luật sư Phạm Việt Anh nhấn mạnh tầm quan trọng của việc bảo vệ dữ liệu cá nhân trong kỷ nguyên trí tuệ nhân tạo. Việc sử dụng dữ liệu phải đảm bảo nguyên tắc mọi hoạt động tác động đến dữ liệu cá nhân: Thu thập, phân tích, tổng hợp, mã hóa, xóa, chuyển giao... phải được sự đồng ý của chủ thể dữ liệu (trừ các trường hợp như đe doạ an ninh quốc gia; thực hiện nhiệm vụ quản lý Nhà nước; bảo vệ tính mạng, sức khoẻ của người khác trong trường hợp khẩn cấp).

Từ đó, việc xây dựng, sử dụng các mô hình AI phải tuân thủ quy định của pháp luật về bảo mật dữ liệu. Các đơn vị phát triển các mô hình AI phải có nghĩa vụ thông báo và giải thích thuật toán; đưa ra các lựa chọn cho phép chủ thể dữ liệu thực hiện quyền không tham gia; cơ quan có thẩm quyền có quyền yêu cầu hủy bỏ thuật toán trong trường hợp vi phạm nghiêm trọng...