Bộ LĐ-TB&XH vừa đề nghị Chính phủ xem xét trình Uỷ ban Thường vụ Quốc hội nghị quyết của Uỷ ban Thường vụ Quốc hội về việc ghi nhận thời gian đóng BHXH bắt buộc đối với chủ của chủ hộ kinh doanh đã tham gia trước ngày Luật Bảo hiểm xã hội 2024 có hiệu lực (từ 1-7-2025).
Thu BHXH bắt buộc đối với chủ hộ kinh doanh là sai
Theo Bộ LĐ-TB&XH, luật hiện hành quy định chủ hộ kinh doanh không thuộc đối tượng tham gia BHXH bắt buộc. Tuy nhiên, trong giai đoạn từ năm 2003 đến nay, cơ quan BHXH các địa phương đã thực hiện thu BHXH bắt buộc đối với đối tượng này.
Theo thống kê của BHXH Việt Nam, tính đến hết ngày 31-5-2023, có 3.567 chủ hộ kinh doanh tham gia BHXH bắt buộc với số tiền đóng vào quỹ BHXH khoảng 113 tỉ đồng.
Như vậy, có thể khẳng định việc thu BHXH bắt buộc đối với chủ hộ kinh doanh là không đúng quy định của pháp luật. Về nguyên tắc, nếu thu BHXH bắt buộc không đúng quy định thì phải hoàn trả lại tiền đóng.
Tuy nhiên, Bộ LĐ-TB&XH cho biết việc hoàn trả tiền đóng BHXH trong trường hợp này có một số bất cập, hạn chế. Cụ thể, những chủ hộ kinh doanh đã đóng BHXH bắt buộc trong thời gian dài, nhiều người đã được giải quyết hưởng các chế độ BHXH bắt buộc.
Thêm vào đó, nếu cơ quan BHXH hoàn trả tiền đóng cũng đồng thời sẽ phải thu hồi số tiền đã giải quyết các chế độ BHXH. Cách làm này khá phức tạp, không đảm bảo quyền lợi của các chủ hộ vì nhiều người đã đủ điều kiện nghỉ hưu...
“Chính vì vậy, về cơ bản các cơ quan liên quan đều thống nhất với chủ trương giải quyết theo hướng ghi nhận thời gian đã đóng BHXH bắt buộc để tính hưởng BHXH đối với chủ hộ kinh doanh…”- Bộ LĐ-TB&XH cho hay.
Nhiều phương án để chủ hộ kinh doanh lựa chọn
Thực tế, Bộ LĐ-TB&XH từng đưa quy định này vào Luật BHXH để giải quyết vấn đề trên theo hướng: Thiết kế một quy định chuyển tiếp trong luật cho phép chủ hộ kinh doanh được hưởng các chính sách BHXH như đối tượng tham gia BHXH bắt buộc. Bởi lẽ, Luật BHXH 2024 đưa chủ hộ kinh doanh vào diện tham gia BHXH bắt buộc. Tuy nhiên, đại biểu Quốc hội bác việc này vì cho rằng “Quốc hội không thể hợp thức hoá các sai phạm trước đây”.
Theo đó, Chính phủ tiếp tục giao cho Bộ LĐ-TB&XH lấy ý kiến các bộ, ngành và dự thảo một nghị quyết của Uỷ ban Thường vụ Quốc hội để giải quyết bất cập trên.
"Năm 2003, nhân viên BHXH tỉnh đến thuyết phục tôi tham gia BHXH để về già có lương hưu và cấp BHYT trọn đời. Nghe vậy, tôi tham gia với tư cách chủ hộ kinh doanh cá thể. Mức tiền lương tính đóng BHXH thời điểm đó khoảng 442.000 đồng, được nhân viên đến thu theo quý.
Hiện tôi đã tham gia BHXH được 15 năm và mong muốn được tiếp tục hưởng các chính sách lương hưu, không muốn nhận lại tiền đã đóng. Tôi rất mong cấp thẩm quyền quyết định sớm để khi luật có hiệu lực tôi có được khoản tiền này để dưỡng già…" - ông Nguyễn Văn Nhân (60 tuổi, ngụ tỉnh Tuyên Quang).
Với các lý do đó, cơ quan soạn thảo đã tiếp thu các ý kiến và đề xuất hướng giải quyết như sau: Ghi nhận thời gian đã đóng BHXH bắt buộc trước ngày 1-7-2025 của chủ hộ kinh doanh để làm căn cứ giải quyết chế độ BHXH theo quy định của pháp luật về BHXH.
Chủ hộ kinh doanh đã đủ điều kiện hưởng chế độ BHXH trước ngày nghị quyết này ban hành, được giải quyết hưởng chế độ BHXH kể từ ngày đủ điều kiện hưởng chế độ BHXH theo quy định.
Chủ hộ kinh doanh đã được cơ quan BHXH hoàn trả số tiền đã đóng BHXH bắt buộc trước ngày 1-7-2025, nếu có nguyện vọng ghi nhận thời gian đã đóng BHXH bắt buộc trước đó thì nộp lại số tiền đã được hoàn trả vào quỹ BHXH.
Trường hợp chủ hộ kinh doanh có yêu cầu hoàn trả tiền đóng BHXH bắt buộc trước ngày 1-7-2025 thì cơ quan BHXH thực hiện hoàn trả, đồng thời thu hồi số tiền mà chủ hộ kinh doanh đã hưởng các chế độ BHXH trước đây (nếu có), không bao gồm tiền lãi.
Việc thu, giải quyết chế độ BHXH bắt buộc đối với chủ hộ kinh doanh giai đoạn trước ngày 1-7-2025 là sự việc cơ quan BHXH tại các địa phương đã thực hiện. Do vậy, dự thảo nghị quyết quy định theo hướng giao Chính phủ chỉ đạo cơ quan BHXH thực hiện ghi nhận thời gian đóng BHXH bắt buộc và giải quyết các chế độ bảo BHXH theo quy định của pháp luật về BHXH.
Theo BHXH Việt Nam, hiện có 9.648 lượt chủ hộ kinh doanh cá thể đã được giải quyết và chi trả các chế độ ốm đau, thai sản với số tiền là 13,28 tỉ đồng; có người được giải quyết, chi trả chế độ bảo hiểm tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, số tiền là 21,55 triệu đồng;
Có 275 người được giải quyết chế độ hưu trí, tử tuất với số tiền 32,840 tỉ đồng; có 397 người được giải quyết hưởng BHXH một lần với số tiền 9,328 tỉ đồng.
