Mới đây, UBND tỉnh Quảng Nam đã có công văn hồi đáp kiến nghị của bà Nghiêm Thị Hằng, không đồng ý việc khai quật mộ cổ có liên quan đến giả thiết về phần mộ nữ sĩ Hồ Xuân Hương.
Trong công văn, tỉnh Quảng Nam khẳng định thông tin về hai ngôi mộ cổ vô chủ và nghi là phần mộ nữ sĩ Hồ Xuân Hương không có căn cứ và cơ sở lịch sử, khoa học.
Mộ của cụ ông họ Huỳnh, cụ bà họ Phan
Theo Bảo tàng Quảng Nam, đơn vị này đã tiến hành khảo sát kiến trúc mộ, dập và dịch các văn khắc trên bia mộ, khảo sát thông tin người dân địa phương, đặc biệt là những người cao tuổi trên địa bàn TP Tam Kỳ.
Kết quả nghiên cứu cho thấy hai ngôi mộ cổ của vợ chồng cụ ông họ Huỳnh, cụ bà Phan Thị ở phường An Sơn (TP Tam Kỳ), là những ngôi mộ cổ có kiểu xây dựng mang đặc trưng phong cách kiến trúc mộ ở Quảng Nam khoảng giữa thế kỷ XIX.
Bia mộ hiện còn nguyên vẹn, chứa đựng thông tin trung thực về mộ chủ (họ tên, danh xưng, tên chữ, quê quán, phẩm hàm, chức tước, niên sanh, niên tử, niên tạo, quyến thuộc,…).
Hai ngôi mộ của vợ chồng cụ ông họ Huỳnh và cụ bà Phan Thị có hai người con trai tên là Văn Dực, Văn Lập. Trên bia mỗi mộ đều có ghi bài minh bằng văn vần gồm nhiều câu thơ 4 chữ. Hai bài minh này đều ghi tên cùng tác giả được dịch là: “Kẻ có học ở xã Tam Kỳ, huyện Hà Đông là ông họ Trần biệt hiệu Hòa Phủ kính cẩn soạn bài minh này”.
Bài văn ở bia đá trong khu mộ ông Huỳnh Hoàn Nhân:
“Đức độ thay bậc cao nhân, từ lâu được khen là người tốt ở đời. Tính ngài vốn tự nhiên như thế, lòng dạ chất phác lắm thay. Lời nói và việc làm của ngài đều đáng khen ngợi, cúi xuống không thẹn với đất, trông lên không thẹn với trời.
Tay trắng lập gia đình, một thân gầy dựng cơ đồ. Sự tốt đẹp và mẫu mực của ngài đáng để noi theo, những mưu cầu tốt đẹp như thế phải ghi chép lại. Vợ chồng cư xử với nhau, thuận hòa hết mức. Tình cha với con, hết mực từ tâm. Xử trị việc nhà bằng phép tắc, lấy sự ngay thẳng làm đầu. Đáng ra ngài phải được hưởng phúc dài lâu, sao lại vội lìa cõi đời?
Ngày lành tháng 2 năm Canh Tuất, năm Tự Đức thứ 3.
Học trò Trần Hòa Phủ, người Tam Kỳ, Hà Đông chuyên soạn”.
Bài văn ở bia bia đá trong khu mộ bà vợ họ Phan của ông cụ Huỳnh Hoàn Nhân:
“Người có kẻ sống hưởng trọn phước, đâu phải vì được Trời yêu riêng. Tuy Trời không hiện ra ở đời, nhưng ẩn náu trong mỗi người. Tưởng nhớ đức độ của Bà xưa, cả đời xứng đáng là người phụ nữ hiền thục. Gắng sức sống tảo tần, lênh đênh bèo nước lập thân. Trong ngũ phúc được chữ phú, tiền như biển vàng như núi. Hưởng thọ bảy mươi, tuổi già lưng còng. Hết thảy gom về một mối, để lại cho con cái an yên. Khắc ghi ơn đức thành văn, muôn đời không phai!
Cung kính khắc!”.
"Đây là những bài văn khắc trên mộ rất hay, cho thấy được cách thể hiện của người thời xưa khi nói về người đã khuất" - theo Bảo tàng Quảng Nam.
Không thể khẳng định mộ vô chủ
Từ các chứng cứ, Bảo tàng Quảng Nam khẳng định hai mộ có danh xưng, chủ nhân, quê quán, gia quyến,… Có thể vì một số lý do như chiến tranh, di dân… nên mộ phần không có con cháu thường xuyên lui tới chăm sóc, thờ phụng.
Tuy nhiên, trong nghiên cứu lăng mộ cổ, bia mộ là một thành tố quan trọng nhất của lăng mộ, chính bia mộ đã cá nhân hóa ngôi mộ và cho ngôi mộ tình trạng hộ tịch của nó.
“Vì vậy, không thể khẳng định các mộ này là vô chủ. Đồng thời, đây là những ngôi mộ cổ chứa đựng nhiều giá trị lịch sử văn hoá, văn chương, nghệ thuật, rất cần được bảo vệ và nghiên cứu.
Việc đưa ra những suy đoán không có cơ sở hoặc dựa vào những chứng cớ huyền hoặc để thay đổi nhân thân người nằm trong hai ngôi mộ này là điều không được làm” - theo Bảo tàng Quảng Nam.
Thêm nữa, mồ mả là nơi chôn cất thi thể, hài cốt của cá nhân, được xem là một trong những nét văn hoá của người phương Đông, thể hiện sự tín ngưỡng, tâm linh của người Việt Nam.
Xâm phạm thi thể, mồ mả, hài cốt là tội xâm phạm đến trật tự, an toàn đối với thi thể, phần mộ và hài cốt của người chết và thông qua đó đã xâm phạm đến phong tục, tập quán, truyền thống của dân tộc Việt Nam, điều này đã được quy định rõ tại Điều 319 của Bộ luật Hình sự 2015.
Bảo tàng Quảng nam cho rằng khai quật mộ cổ không chỉ là công tác đào cốt để thực hiện các giám định nhân thân mà là một công trình khoa học phải tuân thủ nghiêm túc kỹ thuật xử lý khai quật khảo cổ. Điều này nhằm xác định quy mô, diện tích, trắc diện các lớp đất, diễn biến về địa tầng, thổ nhưỡng, cấu trúc mộ và hình thức táng tục.
Di cốt, quan tài, các di vật, các khối kiến trúc đều phải được tập hợp xử lý, bảo quản và được nghiên cứu từng bước và có phương án phục dựng hợp lý.
Bảo tàng Quảng Nam đề xuất không tổ chức khai quật ngôi mộ này mà tiến hành bảo vệ kiến trúc, nghệ thuật kể cả di cốt các bậc tiền nhân ở trong khu mộ.
“Trong trường hợp cần tổ chức khai quật để bảo vệ hay di dời do những lý do bất khả kháng, Sở VH-TT&DL cần phối hợp TP Tam Kỳ tổ chức hội thảo khoa học để lấy ý kiến đồng thuận từ giới chuyên môn, người dân và chính quyền địa phương trước khi tiến hành khai quật theo quy trình khai quật di chỉ mộ táng” - bảo tàng Quảng Nam nhấn mạnh.
Từng có người xâm hại mộ cổ
Năm 2012, Cơ quan CSĐT Công an TP Tam Kỳ khởi tố vụ án xâm hại mồ mả xảy ra tại phường An Sơn, TP Tam Kỳ.
Vụ việc này có liên quan đến bà NTMT (57 tuổi, ngụ phường An Sơn) chỉ đạo một nhóm người đem dụng cụ đến đào xới tung ngôi mộ cổ khiến dư luận thời điểm đó phẫn nộ.
