Cục Đường bộ đang đề nghị Bộ GTVT tiến hành thu phí sử dụng đường bộ cao tốc do Nhà nước đầu tư. Trong đó, cục đề xuất mức phí cụ thể cho từng tuyến đường, với mức thấp nhất là 900 đồng/km, cao nhất là 6.000 đồng/km, tuỳ từng nhóm, loại phương tiện và tuyến đường.
Mức phí dựa trên nguyên tắc hài hoà lợi ích các bên
Luật đường bộ (có hiệu lực từ ngày 1-10-2024), quy định cho phép Nhà nước được thu phí với các phương tiện lưu thông trên cao tốc do nhà nước đầu tư để có nguồn vốn bảo trì và đầu tư các tuyến cao tốc mới.
Để tránh khoảng trống pháp lý khi luật có hiệu lực, Cục Đường bộ vừa tham mưu cho Bộ GTVT ban hành nghị định quy định về thu phí sử dụng đường bộ cao tốc.
Theo đó, cao tốc sẽ được tiến hành thu phí khi đảm bảo ba điều điều kiện gồm: Công trình đường bộ cao tốc được thiết kế, đầu tư xây dựng theo quy chuẩn, tiêu chuẩn kỹ thuật về đường cao tốc; hoàn thành thi công xây dựng, đưa vào khai thác, sử dụng theo quy định; hoàn thành lắp đặt trạm thu phí, hệ thống phần mềm, thiết bị đảm bảo công tác vận hành, phục vụ việc thu phí.
Đối với đường cao tốc đưa vào khai thác trước ngày 1-1-2025 mà chưa đáp ứng quy chuẩn, tiêu chuẩn đường cao tốc thì việc thu phí được triển khai khi đã hoàn thành thi công và lắp đặt xong trạm thu phí…
Chiếu theo quy định trên, Cục Đường bộ cho biết hiện có 12 dự án cao tốc do Nhà nước đầu tư, đại diện chủ sở hữu, đã hoàn thành và đưa vào khai thác, sử dụng. Cụ thể, cao tốc Lào Cai - Kim Thành, Hà Nội - Thái Nguyên, TP.HCM - Trung Lương, Cao Bồ - Mai Sơn, Mai Sơn - Quốc lộ 45, Quốc lộ 45 - Nghi Sơn, Nghi Sơn - Diễn Châu, Cam Lộ - La Sơn, La Sơn - Hòa Liên, Vĩnh Hảo - Phan Thiết, Phan Thiết - Dầu Giây, Mỹ Thuận - Cần Thơ.
Số lượng dự án cao tốc sẽ tăng gấp đôi vào cuối năm 2025, nếu 12 dự án thành phần thuộc tuyến đường cao tốc Bắc - Nam giai đoạn 2 (2021 – 2025) hoàn thành đúng kế hoạch.
Về mức phí, Cục Đường bộ xác định phải đảm bảo hợp lý hài hòa với mức thu dịch vụ sử dụng đường bộ và đường cao tốc đầu tư theo hình thức đối tác công - tư (PPP). Song song đó, mức thu cho phép người sử dụng đường cao tốc chia sẻ lợi ích với Nhà nước, thấp hơn lợi ích người sử dụng đường cao tốc thu được.
Trên cơ sở đó, cơ quan soạn thảo đề xuất mức phí đối với các tuyến cao tốc được đầu tư đồng bộ theo quy chuẩn như sau: Đường cao tốc có bốn làn xe mức phí thấp nhất là 1.300 đồng/km cao nhất là 5.200 đồng/km; đường cao tốc có 4 làn xe trở lên mức phí thấp nhất là 1.500 đồng/km, cao nhất là 6.000 đồng/km.
Đối với đường cao tốc đưa vào khai thác trước ngày 1-1-2025 mà chưa đạt chuẩn theo quy định (chưa có trạm dừng nghỉ, đường gom…) có mức phí như sau: Cao tốc có 4 làn xe hạn chế mức phí thấp nhất là 900 đồng/km, cao nhất là 3.600 đồng/km; đường cao tốc có 4 làn xe và làn dừng khẩn cấp liên tục thấp nhất là 1.000 đồng/km, cao nhất là 4.000 đồng/km; đường cao tốc có 4 làn xe trở lên, mức thấp nhất là 1.100 đồng/km, mức cao nhất là 4.400 đồng/km.
Với phương án mức thu như trên, dự kiến sau khi triển khai thu phí đối với các tuyến cao tốc đang khai thác, số phí thu được có thể đạt 3.210 tỉ đồng mỗi năm; số thu nộp ngân sách Nhà nước là 2.850 tỉ đồng mỗi năm.
“Đây là khoản kinh phí rất quý để Nhà nước có thêm nguồn lực thực hiện công tác bảo trì các tuyến cao tốc hiện hữu, cũng như để đầu tư cho các dự án cao tốc mới…”- Cục Đường bộ cho hay.
Thu phí cao tốc không vì lợi nhuận
Ông Bùi Quang Thái, Cục trưởng Cục Đường bộ, cho biết nghị định xây dựng theo hướng chất lượng dịch vụ đường cao tốc tương ứng với mức thu, đường đảm bảo các tiêu chuẩn sẽ có mức phí khác với các tuyến đường chưa đáp ứng các tiêu chuẩn.
Thêm vào đó, Nhà nước thu phí đường cao tốc không phải vì lợi nhuận. Việc thu phí nhằm mục đích phục vụ cho công tác bảo trì và đầu tư phát triển các tuyến cao tốc mới.
Về hình thức thu phí, lãnh đạo Cục Đường bộ cho biết hiện đang nghiên cứu hai hình thức đó là Nhà nước tự tổ chức thực hiện, hoặc nhượng quyền cho tư nhân quản lý và khai thác (O&M).
Với hình thức thứ nhất, cơ quan quản lý tài sản đường cao tốc sẽ là Cục Đường bộ. Theo đó, cục sẽ đấu thầu lựa chọn nhà thầu cung cấp dịch vụ thu phí trên nền tảng hệ thống thu phí tự động không dừng.
“Phương án này có nhược điểm là thu phí kiểu “nhặt dần”, sau khi trừ chi phí tổ chức thu sẽ nộp ngân sách…”- ông Thái nói.
Hình thức thứ hai, Nhà nước sẽ bán quyền thu phí cho nhà đầu tư trong một khoảng thời gian nhất định. Họ sẽ đứng ra thu phí và quản lý, bảo trì tuyến đường. “Phương án này có ưu điểm là Nhà nước sẽ thu được một khoản tiền lớn ngay để tái đầu tư các tuyến cao tốc, không phải “nuôi” bộ máy quản lý và thu phí. Tuy nhiên, với những tuyến cao tốc có lưu lượng thấp sẽ khó hấp dẫn nhà đầu tư…”- ông Thái phân tích.
Ông Phạm Văn Hòa, Ủy viên Ủy ban Pháp luật của Quốc hội, cho rằng hiện nay nhiều quốc gia, kể cả các quốc gia phát triển cũng thực hiện thu phí đường do Nhà nước đầu tư để có nguồn xây mới các tuyến cao tốc. Vì vậy, việc thu phí cao tốc do Nhà nước đầu tư là phù hợp.
Về hình thức thu phí, ông Hòa cho rằng nên kết hợp cả hai. Cụ thể, tuyến đường có lưu lượng xe lớn có thể bán quyền thu phí, còn tuyến có lưu lượng thấp Nhà nước nên đứng ra thu.
Một chuyên gia giao thông cho rằng trục Bắc - Nam hiện có các tuyến song hành, người dân có quyền lựa chọn. Nếu muốn đi nhanh, chủ phương tiện sẽ lựa chọn vào cao tốc và phải chịu phí; còn không, có thể lựa chọn các tuyến quốc lộ khác để tránh mất phí.
Thêm vào đó, việc thu phí sẽ điều tiết lưu lượng xe trên tuyến, tránh trường hợp xe vào quá đông khiến cao tốc trở thành quốc lộ như tuyến TP.HCM - Trung Lương hiện nay. Cạnh đó, thu phí sẽ giúp kiểm soát được loại xe, tải trọng xe một cách chuẩn xác, đảm bảo được tuổi thọ bền lâu của công trình, vì xe quá trọng lượng, quá tải ảnh hưởng rất lớn đến thiết kế của cao tốc.
Về mức phí, vị chuyên gia cho rằng các cơ quan chức năng phải tính toán cho phù hợp, vừa đảm bảo sức “mua” của người dân vừa đảm bảo Nhà nước thu hồi được vốn và các chi phí vận hành, bảo trì toàn tuyến. Bởi chi phí vận hành, bảo trì tuyến cao tốc cao gấp nhiều lần so với quốc lộ.
