Giải pháp giữ uy tín cho sầu riêng Việt

Mặc dù vừa xuất khẩu chính ngạch sang thị trường Trung Quốc (TQ) được một năm nhưng sầu riêng Việt Nam (VN) đã lọt vào ngành hàng tỉ USD. Năm 2022, xuất khẩu sầu riêng đạt 421 triệu USD, tăng gần 137% so với năm 2021. Sang năm 2023, mới trải qua tám tháng mặt hàng này đã đem về 1,2 tỉ USD, gấp gần ba lần so với cả năm 2022. Tuy nhiên, vì tiềm năng và lợi nhuận cao dẫn đến tình trạng tranh mua, tranh bán, gian lận, hủy kèo, bỏ cọc… gây tác động xấu đến sự phát triển của cả ngành hàng.

Làm sao để chấn chỉnh tình trạng này, giúp phát triển bền vững mặt hàng chiến lược, Pháp Luật TP.HCM đã có cuộc trao đổi với ông Đặng Phúc Nguyên, Tổng Thư ký Hiệp hội Rau quả VN.

. Phóng viên: Ông đánh giá thế nào về tiềm năng phát triển của ngành hàng sầu riêng nước ta?

+ Ông Đặng Phúc Nguyên: Sầu riêng là mặt hàng có tiềm năng rất lớn. Tôi đánh giá sức hấp dẫn của sầu riêng với thị trường sẽ kéo dài hơn so với nhiều mặt hàng trái cây khác. Tôi nói như vậy là bởi có nhiều loại trái cây khi mới xuất khẩu thì rất hấp dẫn nhưng chỉ được vài năm thì lụi tàn dần.

Ví dụ như thanh long, thời điểm 2016-2019 kim ngạch xuất khẩu trên 1 tỉ USD nhưng sau đó giảm dần, nay chỉ còn hơn 600 triệu USD. Thanh long bị như vậy là do nhiều nước sản xuất, nguồn cung quá nhiều.

Với sầu riêng, đây là mặt hàng khó trồng, kén chọn vùng trồng. Từ lúc trồng sầu riêng đến khi thu hoạch trái phải ít nhất trên năm năm. Điểm quan trọng nhất là thị trường tiêu thụ lớn nhất là TQ, người dân TQ rất thích sầu riêng. TQ cũng chưa trồng được sầu riêng, mới trồng thử nghiệm nhưng không thành công. Vì thế, ít nhất 10 năm nữa, mặt hàng sầu riêng vẫn còn sức hút rất mạnh.

. Ông đánh giá thực trạng phát triển sầu riêng ở nước ta hiện nay thế nào?

+ Chưa ổn. Hiện nay vẫn còn tình trạng vi phạm mã số vùng trồng, vi phạm kiểm dịch thực vật… Những vi phạm này không phải chỉ riêng VN mà Thái Lan cũng có. Chúng ta phải cố gắng hạn chế những vi phạm này để giữ uy tín cho sầu riêng VN.

. Theo ông, nguyên nhân của những tồn tại trên là do đâu?

+ Công tác quản lý ngành hàng sầu riêng hiện nay vẫn chưa chặt. Chúng ta vẫn chưa có các biện pháp mạnh đối với trường hợp vi phạm. Hiện nay, những vi phạm về kiểm dịch thực vật, mạo danh, gian lận mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói chỉ mới dừng ở mức cảnh báo, thu hồi mã số, cấm xuất khẩu… Ở Thái Lan, họ không chỉ phạt tiền, cấm xuất khẩu mà còn xử lý hình sự, phạt tù các đối tượng vi phạm ở mức nghiêm trọng.

Đơn cử như họ theo dõi quy trình sản xuất, thấy vườn nào cố tình cắt non sầu riêng, cảnh sát kiểm tra kho phát hiện sẽ bị truy tố. Ở VN, chế tài không đủ sức răn đe.

VN ít nhất phải đưa ra được tiêu chuẩn quốc gia về trái sầu riêng, có quy trình sản xuất của trái sầu riêng xuất khẩu.

. Như ông chia sẻ thì có lẽ chúng ta cần có chế tài mạnh hơn, thậm chí là bỏ tù như cách Thái Lan đang làm?

+ Ở VN, hiện với các trường hợp mạo danh mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói khi bị phát hiện thì cùng lắm chỉ bị đóng cửa hoặc bị phạt tiền, không truy tố hình sự được vì ta chưa có luật nào quy định. Ở Thái Lan, họ coi đây là ăn cắp tài sản sở hữu trí tuệ nên sẽ bị truy tố.

Sầu riêng là mặt hàng chiến lược quốc gia, mặt hàng chiến lược của ngành rau quả. Lợi nhuận của nó có thể lên tới 2-3 tỉ USD/năm. Do vậy, Nhà nước nên có giải pháp quản lý, kiểm soát thật hiệu quả. Chúng ta vẫn chưa có tiêu chuẩn thế nào là hàng tốt, hàng xấu, hàng đạt chuẩn nên không có cơ sở nào để xử lý.

Thứ hai, các quy định về chế tài xử phạt ở mức nghiêm trọng cũng chưa có. Nếu chỉ thu hồi mã số thì các đối tượng vẫn có nhiều cách như lập doanh nghiệp khác, xin cấp mã số và tiếp tục xuất khẩu. Nói chung phải có chế tài thật mạnh, các trường hợp vi phạm nghiêm trọng có thể bị truy tố, bỏ tù thì mới có hiệu quả, đủ sức răn đe.

. Ngoài quy định chế tài, chúng ta có cần kết hợp thêm những biện pháp khác không, thưa ông?

+ Chúng ta cần tiếp tục xây dựng thương hiệu cho sầu riêng. Như Bộ trưởng Bộ NN&PTNT Lê Minh Hoan nói, thương hiệu là cái hiệu để người ta thương nên muốn có thương hiệu quốc gia thì phải có thương hiệu của doanh nghiệp trước, nhiều doanh nghiệp làm nên thương hiệu thì từ đó mới có thương hiệu quốc gia.

Hiện nay, khách hàng thế giới biết VN có sầu riêng nhưng họ chưa biết ngon hay dở. Nếu nhiều doanh nghiệp xuất khẩu sầu riêng đều làm tốt công tác chất lượng thì đương nhiên sau này thương hiệu sầu riêng sẽ tốt lên.

Ví dụ, chúng ta mua một sản phẩm của Nhật Bản, dù làm bởi bất kỳ công ty nào của Nhật Bản nhưng chỉ cần nghe đến “Made in Japan” thì họ đều tin tưởng có chất lượng tốt.

. Xin cảm ơn ông.