Sáng 24-6, Quốc hội biểu quyết thông qua dự thảo Nghị quyết về việc thí điểm VKSND khởi kiện vụ án dân sự để bảo vệ quyền dân sự của các chủ thể là nhóm dễ bị tổn thương hoặc bảo vệ lợi ích công, với đa số đại biểu có mặt tán thành.
Điều 2 nghị quyết vừa được Quốc hội thông qua quy định 4 nguyên tắc thực hiện. Đáng chú ý, VKS chỉ khởi kiện khi đã thông báo, kiến nghị cơ quan, tổ chức, cá nhân thực hiện quyền, trách nhiệm khởi kiện theo quy định của pháp luật nhưng không có người khởi kiện.
“Vụ án dân sự công ích do VKS khởi kiện để bảo vệ lợi ích công thì không được hòa giải và bị đơn không được đưa ra yêu cầu phản tố”- Nghị quyết nêu rõ.
Không chồng chéo, mâu thuẫn
Trước đó, trình bày báo cáo giải trình, tiếp thu, chỉnh lý dự thảo, Viện trưởng VKSND Tối cao Nguyễn Huy Tiến cho hay theo quy định của Bộ luật TTDS, việc bảo vệ lợi ích công và các quyền dân sự của chủ thể thuộc nhóm dễ bị tổn thương thông qua việc khởi kiện vụ án dân sự thuộc trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức, cá nhân.
Tuy nhiên, trong thực tiễn, các cơ quan, tổ chức, cá nhân thực hiện chưa hiệu quả, dẫn đến lợi ích Nhà nước, lợi ích công cộng, quyền và lợi ích hợp pháp của nhóm dễ bị tổn thương chưa được bảo vệ.
“Có rất ít vụ kiện mà các cơ quan này thực hiện”- ông Nguyễn Huy Tiến nói và cho biết đây là lý do VKSND đã báo cáo và được cơ quan có thẩm quyền cho phép thí điểm cơ chế nói trên.
Theo Viện trưởng VKSND Tối cao, cơ chế VKSND khởi kiện vụ án dân sự công ích không chồng chéo, mâu thuẫn với các cơ chế xử lý hình sự, xử lý hành chính. Việc khởi kiện vụ án dân sự công ích không loại trừ, triệt tiêu việc xử lý hành chính và xử lý hình sự nếu có căn cứ.
“Việc xử lý hình sự hay xử lý hành chính (nếu có) đối với hành vi vi phạm vẫn phải được xem xét, xử lý theo luật định”- ông Nguyễn Huy Tiến nói và cho biết thêm trường hợp phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt hại và đã được giải quyết hoàn toàn trong vụ án, vụ việc hình sự, hành chính đó thì VKSND không khởi kiện.
Không xung đột vai trò
Liên quan đến vị trí, vai trò, nhiệm vụ, quyền hạn của VKSND, trong quá trình thảo luận, nhiều đại biểu quan tâm và còn ý kiến khác nhau, thậm chí có lo ngại về việc xung đột vai trò - “VKS vừa đá bóng, vừa thổi còi”. Ông Nguyễn Huy Tiến khẳng định nội dung này đã được bàn thảo kỹ trong quá trình xây dựng Đề án và được cấp có thẩm quyền quyết định.
Theo đó, VKSND tham gia vụ án dân sự công ích với tư cách đại diện cho Nhà nước thực hiện trách nhiệm đứng ra khởi kiện để bảo vệ quyền dân sự của các chủ thể là nhóm dễ bị tổn thương hoặc lợi ích công khi không có cơ quan, tổ chức, cá nhân nào đứng ra khởi kiện. Đồng thời, VKS còn tham gia với tư cách là cơ quan kiểm sát hoạt động tư pháp với chức năng, nhiệm vụ, vai trò là cơ quan tiến hành tố tụng theo quy định của pháp luật tố tụng dân sự hiện hành.
“Việc VKSND tham gia với hai vai trò vẫn bảo đảm phù hợp về trách nhiệm của Nhà nước với bảo vệ lợi ích công, bảo vệ quyền dân sự của chủ thể thuộc nhóm dễ bị tổn thương và trách nhiệm của VKSND về kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong giải quyết loại vụ án này của TAND và người tham gia tố tụng; bảo đảm vụ án được giải quyết khách quan, đúng đắn, hiệu quả”- ông Nguyễn Huy Tiến khẳng định.
VKS có trách nhiệm thu thập chứng cứ
Liên quan đến quy định về các biện pháp kiểm tra, xác minh, Viện trưởng VKSND Tối cao thông tin rằng trong TTDS, trách nhiệm thu thập chứng cứ thuộc về các bên. Tuy nhiên, trong vụ án dân sự công ích, VKSND phải có trách nhiệm tiến hành thu thập tài liệu, chứng cứ để bảo vệ lợi ích công và quyền dân sự của các chủ thể thuộc nhóm dễ bị tổn thương để khởi kiện.
Việc này không loại trừ thẩm quyền thu thập chứng cứ của Toà án trong giai đoạn xét xử vụ án dân sự công ích, theo ông Tiến.
Theo quy định của Luật Tổ chức TAND năm 2024, các bên phải tự thu thập và cung cấp, giao nộp chứng cứ cho Tòa án. Tòa án chỉ hướng dẫn, hỗ trợ hoặc yêu cầu các cơ quan, tổ chức, cá nhân cung cấp giao nộp chứng cứ khi các bên đã thực hiện các biện pháp cần thiết không thu thập được.
Một nội dung đáng chú ý, Nghị quyết vừa được thông qua quy định bảy biện pháp kiểm tra, xác minh, thu thập thông tin, tài liệu, chứng cứ VKS được thực hiện, trong đó có “kiểm tra, đánh giá hiện trường để phát hiện dấu vết của vi phạm, thu thập thông tin, tài liệu, chứng cứ”.
Ông Nguyễn Huy Tiến cho rằng đây là biện pháp rất cần thiết mà VKS phải thực hiện để phát hiện sự thật khách quan, xác định tính xác thực của sự việc.
Ông dẫn chứng trường hợp xả thải làm ô nhiễm nguồn nước gây ảnh hưởng xấu đến môi trường sống, sức khoẻ của các hộ dân trên một diện tích rộng, VKSND cần phải trực tiếp đến hiện trường, kiểm tra, thu thập mẫu nước, trưng cầu giám định... để xác định hậu quả. Từ đó, Viện kiểm sát có căn cứ để khởi kiện.
Thông tin thêm, ông Nguyễn Huy Tiến nói đây là biện pháp tiếp thu kinh nghiệm của Trung Quốc 10 năm qua đã thực hiện rất hiệu quả.
