Bệnh nhân viêm não tự miễn nhỏ tuổi nhất mà Bệnh viện Chợ Rẫy (TP.HCM) từng tiếp nhận là ĐĐK (17 tuổi, quê Đồng Nai).
Trước đó vào tháng 10-2022, bệnh nhân phát hiện có khối u buồng trứng, được bác sĩ cho theo dõi. Sau đó bệnh nhân có các triệu chứng ban đầu của viêm não như rối loạn hành vi, người nhà chỉ nghĩ con bị căng thẳng do học hành.
Dễ nhầm lẫn với bệnh tâm thần
Khi dấu hiệu càng nặng, vào khám tại Bệnh viện Chợ Rẫy phát hiện bệnh nhân bị viêm não tự miễn liên quan đến u quái hai buồng trứng. Gia đình dự định khi con nghỉ hè sẽ phẫu thuật để cắt bỏ khối u nhưng tình trạng bệnh nhân ngày càng nặng, khi nhập viện đã lên cơn co giật.
Vì khối u một bên quá lớn nên bác sĩ phải cắt một bên buồng trứng, bên còn lại cố gắng bóc tách khối u để bảo toàn buồng trứng. Tuy vậy, do không thể bóc tách hết được nên bệnh viện đã tính đến phương án dự trữ mô buồng trứng cho bệnh nhân, bảo toàn khả năng sinh sản.
Ca bệnh này phải phẫu thuật ba lần, chi phí điều trị khoảng 1,3 tỉ đồng.
Khoa Bệnh nhiệt đới của bệnh viện cũng đang điều trị cho bệnh nhân khác (19 tuổi) bị viêm não tự miễn liên quan đến u quái hai buồng trứng.
Trước đó bệnh nhân này có biểu hiện thẩn thờ, ít nói, nặng hơn là có hành động không kiểm soát, dấu hiệu rối loạn tâm thần. Bệnh nhân được người nhà đưa vào bệnh viện tâm thần điều trị, bệnh tiến triển nặng nên chuyển vào Bệnh viện Chợ Rẫy.
Tại đây, bệnh nhân nhập viện trong tình trạng rối loạn tâm thần, rối loạn tri giác, có những cử động bất thường. Tri giác xấu hơn, tiến triển qua suy hô hấp, bệnh nhân phải thở máy. Nghi ngờ viêm não, bác sĩ xét nghiệm thấy kháng thể dương tính trong dịch não tủy và trong máu, chẩn đoán bị viêm não tự miễn.
Tầm soát nguyên nhân, bác sĩ siêu âm thấy hai bên buồng trứng có những cấu trúc, hình dạng bất thường, chẩn đoán viêm não tự miễn liên quan đến u quái hai bên buồng trứng. Bác sĩ phẫu thuật bóc tách các khối u hai bên buồng trứng.
Sau 7 ngày điều trị theo phác đồ viêm não tự miễn, kết quả xét nghiệm NMDAR về lại âm tính. Hiện bệnh nhân vẫn còn di chứng của rối loạn tri giác, rối loạn vận động, vẫn đang thở máy và theo dõi, điều trị tại khoa Bệnh nhiệt đới.
Tỉ lệ tử vong rất cao
TS-BS Lê Quốc Hùng, Trưởng khoa Bệnh nhiệt đới Bệnh viện Chợ Rẫy, cho biết 18 tháng qua, Bệnh viện Chợ Rẫy tiếp nhận khá nhiều ca viêm não tự miễn (17 ca).
Đa số bệnh nhân nhập viện trong tình trạng nặng (hôn mê, co giật), điều trị khó khăn. Các dấu hiệu ban đầu dễ nhầm lẫn bệnh tâm thần nên hầu hết đều được chuyển đến từ Bệnh viện Tâm thần.
Theo bác sĩ Hùng, tuổi trung bình của chùm ca bệnh này rất trẻ (23 tuổi,) nữ chiếm 12 ca, trong đó 50% có u quái buồng trứng, có trường hợp u cả hai buồng trứng dẫn đến tiên lượng dè dặt về khả năng sinh sản sau này. U quái buồng trứng gặp nhiều nhưng đưa đến hậu quả viêm não tự miễn thì hiếm gặp và nguy cơ tử vong cao.
Trong chùm ca bệnh này, bệnh viện đã chữa khỏi hoàn toàn 9 ca, có 4 ca tử vong, hiện đang điều trị 4 ca. Chi phí điều trị trung bình khoảng 1 tỉ đồng/ca. Các ca điều trị thành công nhờ áp dụng nhiều biện pháp kỹ thuật cao, phối hợp tốt với Bệnh viện Hùng Vương.
“Viêm não tự miễn thường gặp ở phụ nữ trẻ, đặc biệt ở người có u quái buồng trứng. Tỉ lệ tử vong của bệnh này rất cao, gần 100% nếu không được chẩn đoán và điều trị phù hợp. Nếu phát hiện trễ, khi tình trạng đã nặng thì việc điều trị rất khó khăn phức tạp, chi phí cao” - BS Hùng nói.
Bác sĩ lưu ý phát hiện sớm khi người thân có các dấu hiệu như hay quên, thay đổi tinh thần, thay đổi thói quen sinh hoạt, có những biểu hiện rối loạn tâm thần, giảm trí nhớ hay có hành động bất thường và có những cơn co giật không rõ lý do.
Qua loạt ca bệnh này, bác sĩ khuyến cáo những người có u bì buồng trứng nên xem xét tầm soát kháng thể NMDA để sớm phát hiện nguy cơ viêm não tự miễn do chính khối u buồng trứng tạo ra. Nhất là trong bối cảnh tỉ lệ bệnh viêm não tự miễn đang tăng vọt, đáng báo động.
Bác sĩ Hùng cho biết thêm, hiện trên thế giới chưa có sự thống nhất hoàn toàn về phác đồ điều trị mà phụ thuộc vào từng cơ sở y tế của từng quốc gia, phối hợp nhiều phương án điều trị tùy theo mức độ bệnh. Quá trình điều trị lâu dài và phức tạp, cần những biện pháp can thiệp kỹ thuật cao, chi phí tốn kém (riêng tiền thuốc khoảng 350 triệu đồng).
Tại Việt Nam, một số bệnh viện đã đưa ra phác đồ điều trị phù hợp, dựa trên khả năng sẵn có của các bệnh viện. Riêng Bệnh viện Chợ Rẫy, bên cạnh điều trị bằng thuốc còn chú trọng phẫu thuật lấy các khối u vì khối u là nguồn cơn của căn bệnh.
Theo đó, Bệnh viện Chợ Rẫy sẽ sớm báo cáo lên Bộ Y tế để xây dựng phác đồ điều trị viêm não tự miễn chuẩn quốc gia.
Viêm não tự miễn gặp ở mọi lứa tuổi
Viêm não tự miễn là tình trạng tổn thương nhu mô não từ các tác nhân là tự kháng thể do cơ thể sản xuất. Từ năm 2008 tới nay, trên thế giới có khoảng 1.500 ca. Bệnh này có thể gặp ở mọi lứa tuổi, đặc biệt viêm não tự miễn NMDAR thường gặp ở phụ nữ trẻ có u quái buồng trứng.
Bệnh này do virus tấn công các tế bào thần kinh hoặc các khối u (thường là u quái buồng trứng chứa mô tế bào thần kinh) phóng thích kháng thể NMDA. Kháng thể này tấn công hệ thần kinh trung ương và làm tổn thương não bộ ở nhiều mức độ khác nhau.
6 nhóm triệu chứng nghĩ ngay đến viêm não tự miễn là hành vi bất thường hay rối loạn nhận thức; rối loạn chức năng ngôn ngữ; co giật; rối loạn vận động, động tác bất thường; rối loạn tri giác (lơ mơ, lú lẫn, hôn mê); rối loạn chức năng thực vật, thở nhanh.
BS CKII ĐỖ THỊ NGỌC KHÁNH - Phó khoa Bệnh nhiệt đới Bệnh viện Chợ Rẫy, TP.HCM
