Người thực hiện tội phạm nghiêm trọng do vô ý hoặc tội phạm ít nghiêm trọng gây thiệt hại về tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm hoặc tài sản của người khác, đã tự nguyện sửa chữa, bồi thường thiệt hại hoặc khắc phục hậu quả và được người bị hại hoặc người đại diện hợp pháp của người bị hại tự nguyện hòa giải và đề nghị miễn trách nhiệm hình sự (TNHS) thì có thể được miễn TNHS.
BLHS 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) mới có hiệu lực từ ngày 1-1-2018 nhưng việc áp dụng quy định này đã nảy sinh vướng mắc. Xin nêu một ví dụ: A chạy xe máy lấn trái, đụng vào xe máy do B điều khiển đi ngược chiều làm B chết. Hành vi của A đủ yếu tố cấu thành tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ theo điểm a khoản 1 Điều 260 BLHS 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017). Do A đã kịp thời bồi thường cho gia đình B 150 triệu đồng, được người đại diện hợp pháp của B tự nguyện hòa giải và đề nghị miễn TNHS nên A có đủ điều kiện để miễn TNHS. Tuy nhiên, khi áp dụng khoản 3 Điều 29 BLHS 2015 đối với A đã nảy sinh những quan điểm khác nhau.
Theo quan điểm thứ nhất, trước khi miễn TNHS đối với A thì phải khởi tố vụ án, khởi tố bị can, tiến hành điều tra rồi sau đó mới ra quyết định đình chỉ điều tra vụ án, đình chỉ điều tra đối với A. Bởi Điều 18 BLTTHS 2015 quy định khi phát hiện hành vi có dấu hiệu tội phạm, trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn của mình, cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng có trách nhiệm khởi tố vụ án. Như vậy, nếu cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng xét hành vi của A đã đủ yếu tố cấu thành tội phạm thì phải khởi tố. Nếu không khởi tố đối với A thì sẽ trái với quy định trên và các quy định của BLTTHS 2015 về các căn cứ không khởi tố hình sự.
Quan điểm thứ hai thì cho rằng đối với trường hợp của A không cần thiết phải khởi tố vụ án hình sự, khởi tố bị can rồi mới ra quyết định đình chỉ để miễn TNHS. Vì khởi tố thì phải tiến hành các trình tự, thủ tục quy định trong BLTTHS 2015 như cơ quan điều tra phải lập hồ sơ, gửi tài liệu, hồ sơ cho VKS cùng cấp để xem xét phê chuẩn, tống đạt các quyết định, hỏi cung bị can, tiến hành điều tra… Đối với VKS thì phải nghiên cứu hồ sơ, xem xét ra quyết định phê chuẩn quyết định khởi tố bị can và thực hiện các chức năng, nhiệm vụ kiểm sát điều tra… Như thế vừa tốn công vừa tốn thời gian của các cơ quan tố tụng.
Hơn nữa, nếu biết chắc rằng sau đó sẽ miễn TNHS đối với A nhưng vẫn khởi tố, điều tra rồi đình chỉ là không hợp lý. Mặt khác, nếu khởi tố, tiến hành điều tra vụ án rồi mới đình chỉ thì A có một khoảng thời gian dài là bị can nên chắc chắn sẽ bị ảnh hưởng về tâm lý, sức khỏe, lý lịch..., trong khi miễn TNHS là thể hiện chính sách nhân đạo của pháp luật hình sự nước ta nên cần được xem xét, áp dụng có hiệu quả, đúng mục đích.
Thiết nghĩ các cơ quan có thẩm quyền cần sớm có hướng dẫn việc áp dụng quy định tại khoản 3 Điều 29 BLHS 2015 để việc áp dụng được thống nhất và hợp lý.
