Ngày 13-12, trong khuôn khổ Festival quốc tế ngành hàng lúa gạo Việt Nam (VN) - Hậu Giang 2023, Bộ NN&PTNT phối hợp với UBND tỉnh Hậu Giang tổ chức Hội thảo quốc tế “Phát triển chuỗi giá trị lúa gạo VN trách nhiệm và bền vững”.
Hội thảo nhằm nhận diện hiện trạng và định hình chuỗi giá trị lúa gạo dưới góc nhìn của các nhà khoa học, chuyên gia, doanh nghiệp và các tổ chức nghiên cứu quốc tế. Từ đó, định hướng xây dựng, phát triển chuỗi giá trị lúa gạo VN minh bạch, trách nhiệm, bền vững, đảm bảo an ninh lương thực quốc gia trong mọi tình huống và nâng tầm giá trị hạt gạo Việt trên thị trường thế giới.
Gạo Việt Nam ngày càng khẳng định được vị thế
Theo ông Hoàng Trung, Thứ trưởng Bộ NN&PTNT, sản lượng lúa trung bình của VN đạt 43-45 triệu tấn/năm, tương đương khoảng 26-28 triệu tấn gạo. Trong đó, khoảng 20 triệu tấn được dành cho tiêu thụ trong nước, phần còn lại dành cho xuất khẩu.
Thống kê 11 tháng đầu năm 2023, VN đã xuất khẩu đạt 7,8 triệu tấn gạo, thu về kim ngạch khoảng 4,4 tỉ USD. Đây là những con số kỷ lục, cao nhất kể từ năm 1989 trở lại đây và dự kiến sẽ còn tiếp tục tăng trong thời gian tới.
“Để đạt được thành quả đó phải ghi nhận những sáng kiến, nỗ lực bền bỉ của người trồng lúa, cộng đồng doanh nghiệp kinh doanh lúa gạo, vật tư nông nghiệp; hệ thống các trường, viện nghiên cứu và sự vào cuộc sâu sát của cả hệ thống chính trị từ Trung ương đến địa phương” - ông Hoàng Trung đánh giá.
Cũng theo thứ trưởng Bộ NN&PTNT, những năm qua VN đã tập trung nghiên cứu phát triển giống lúa, tỉ trọng sử dụng giống lúa xác nhận không ngừng tăng. Cạnh đó, các quy trình canh tác bền vững, tiên tiến được tăng cường áp dụng, chế biến gạo ngày càng phát triển, nhiều công nghệ hiện đại được đầu tư để nâng cao giá trị sản phẩm, giảm hao hụt sau thu hoạch.
Từ đó, dù diện tích trồng lúa giảm nhưng sản lượng và chất lượng lúa gạo Việt vẫn ngày càng khẳng định được vị thế trên thị trường. Gạo VN được cộng đồng quốc tế xác nhận là một trong những loại gạo ngon nhất thế giới, đáp ứng được các điều kiện an toàn thực phẩm.
Mới đây, Thủ tướng Chính phủ chính thức phê duyệt đề án “Phát triển bền vững 1 triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng ĐBSCL đến năm 2030”. Đề án nhằm mục tiêu hình thành 1 triệu ha vùng chuyên canh lúa chất lượng cao gắn với bảo vệ môi trường, thích ứng với biến đổi khí hậu và giảm phát thải khí nhà kính, góp phần thực hiện các cam kết quốc tế của VN.
Bốn giải pháp tháo gỡ 10 điểm nghẽn
Thông tin tại hội nghị, ông Lê Thanh Tùng, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt (Bộ NN&PTNT), cho biết thời gian qua VN đã đạt được nhiều thành tựu to lớn trong sản xuất lúa gạo, góp phần quan trọng bảo đảm an ninh lương thực quốc gia. Hiện VN vẫn giữ vững vị trí là một trong những nước xuất khẩu gạo hàng đầu thế giới với kim ngạch xuất khẩu không ngừng tăng cao.
Tuy nhiên, ngành lúa gạo của chúng ta vẫn còn nhiều hạn chế và tồn tại lớn. Có thể kể đến như chất lượng, hiệu quả, giá trị gia tăng và tính cạnh tranh của ngành lúa gạo thấp; xuất khẩu gạo khối lượng lớn nhưng giá trị thấp. Ngoài ra, thu nhập của nông dân sản xuất lúa thấp và không tương xứng so với thu nhập của tác nhân trong kinh doanh, xuất khẩu gạo. Mặt khác, sản xuất lúa thiếu tính bền vững, tác động tiêu cực đến môi trường và biến đổi khí hậu.
Ông Nguyễn Phú Son, Trường Kinh tế - Trường ĐH Cần Thơ, nhận định sản xuất lúa của vùng ĐBSCL nói riêng và VN nói chung đang phát triển tích cực. Đặc biệt là xu hướng chuyển đổi hành vi sản xuất lúa chất lượng thấp sang lúa có chất lượng cao, sản xuất theo các tiêu chuẩn an toàn; ngành cũng đang hoạt động với nhiều kênh thị trường khác nhau, thích ứng với nhu cầu của thị trường. Tuy nhiên, hoạt động chuỗi giá trị của ngành hàng lúa gạo vẫn còn đối mặt với 10 điểm nghẽn quan trọng để phát triển.
Để khắc phục những điểm nghẽn này, phát triển chuỗi giá trị lúa gạo theo hướng có trách nhiệm và bền vững, ông Son đề xuất bốn giải pháp. Thứ nhất, đầu tư phát triển vùng nguyên liệu lúa tập trung, chuyên canh lúa chất lượng cao theo hướng bền vững và tăng trưởng xanh. Thứ hai, nghiên cứu và phát triển các mô hình liên kết bền vững giữa các tác nhân trong chuỗi giá trị lúa gạo. Thứ ba, cắt giảm chi phí để nâng cao năng lực cạnh tranh cho ngành. Thứ tư, xây dựng dự án nghiên cứu phát triển giống lúa và phát triển thương hiệu gạo chung của VN.
10 điểm nghẽn chính của chuỗi giá trị lúa gạo
- Các tác nhân tham gia trong chuỗi giá trị chưa nhận thức được đúng và đầy đủ về bản chất của liên kết là một quá trình và linh động phù hợp với điều kiện ở từng nơi, từng lúc.
- Tư duy sản xuất, kinh doanh của các tác nhân trong chuỗi chưa được chuyển đổi theo hướng thị trường và bền vững.
- Thiếu sự chia sẻ rủi ro và lợi ích giữa các tác nhân trong chuỗi giá trị.
- Năng lực sản xuất, kinh doanh, thị trường của người nông dân còn rất hạn chế.
- Quy mô sản xuất nhỏ dẫn đến thiếu vùng nguyên liệu sản xuất tập trung, chất lượng cao, cũng như làm hạn chế khả năng ứng dụng cơ giới và tự động hóa.
- Ngành hàng lúa gạo chưa xây dựng được cơ sở dữ liệu lớn.
- Xu hướng hội nhập kinh tế quốc tế vừa tạo ra cơ hội mở rộng thị trường xuất khẩu gạo, vừa tạo nên những thách thức không nhỏ cho ngành hàng.
- Hiện tượng thời tiết bất thường nghiêm trọng, xâm nhập mặn do biến đổi khí hậu và mực nước biển dâng cao ở ĐBSCL.
- Lực lượng lao động trồng lúa và các khâu khác trong chuỗi giá trị đang già đi.
- Chính phủ chưa có những chính sách chế tài nghiêm minh đối với những trường hợp sản xuất trái với quy hoạch ngành; kinh doanh vật tư, hàng hóa giả, kém chất lượng...
