Gặp người rong ruổi chụp ảnh đường phố Sài Gòn ngày 30-4-1975

Những ngày này, cả nước đang hòa cùng không khí của những ngày tháng tư lịch sử, kỷ niệm 50 năm Ngày Giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước.

Trong dòng chảy của những ký ức lịch sử, có một triển lãm mang tên "Khoảnh khắc Sài Gòn ngày 30-4-1975" của tác giả Nguyễn Đạt đang được trưng bày tại Hội nhiếp ảnh TP.HCM. Đây là triển lãm cá nhân gồm 34 tác phẩm chụp về những khoảnh khắc lịch sử, ghi lại hình ảnh đường phố Sài Gòn ngày 30-4-1975.

Bộ ảnh do tác giả Nguyễn Đạt, nguyên cán bộ công tác tại Tổng Công ty Xuất nhập khẩu Bộ Thương mại (nay là Bộ Công Thương) chụp khi ông 19 tuổi.

Từ niềm yêu thích chụp ảnh

Ngày trước, ông Đạt học ở trường La San Taberd (hiện nay là trường THCS - THPT Trần Đại Nghĩa, quận 1). Học đến lớp 10, ông nghỉ học rồi theo đuổi đam mê chụp ảnh. Với chiếc máy ảnh được bố mẹ mua tặng, ông Đạt đăng ký học một số lớp dạy về nhiếp ảnh, trong đó có cả phóng sự ảnh chiến trường, kỹ thuật xử lý, phóng rọi phim.

Nhớ lại những ngày cuối tháng 4-1975, ông Đạt nói lúc đó tin tức từ các chiến trường dồn về, báo hiệu Sài Gòn sẽ có sự thay đổi lớn. Nhiều người dân ở Sài Gòn như gia đình ông Đạt cảm thấy lo lắng khi giao tranh ngày càng ác liệt.

Sáng ngày 30-4, khoảng 11 giờ, khi quân giải phóng đã làm chủ tình hình. Hình ảnh anh bộ đội ngồi trên mui xe, giơ tay chào để lại ấn tượng mạnh với chàng thanh niên 19 tuổi.

“Lúc đó người dân thở phào, coi như là chiến tranh chính thức chấm dứt rồi, hòa bình rồi. Quan trọng hơn là không còn đổ máu nữa, không còn tiếng súng nữa”- ông Đạt kể lại.

Người dân bắt đầu đổ ra đường, dòng người nhốn nháo trước nhà ông Đạt trên đường Trương Minh Giảng ( nay là đường Lê Văn Sĩ, quận 3).

Trong dòng chảy cuồn cuộn của thời cuộc vào những ngày đầu ấy, chàng thanh niên 19 tuổi khi đó vì quá tò mò và háo hức, chạy ùa ra khỏi nhà trên đường Trương Minh Giảng, cầm theo chiếc máy ảnh hiệu Nikon FTN, không quên xé một tấm giấy học trò, ghi vội 2 chữ ‘phóng viên’, đeo trước ngực để phòng thân.

Cứ thế, ông đã ghi lại ánh mắt, tiếng cười, tiếng reo hò và cả những giọt nước mắt của ‘ngày hòa bình’. Những lát cắt lịch sử lần đầu tiên được ông công bố sau 40 năm, ghi lại những kí ức, hơi thở của thành phố, của cả một dân tộc vừa bước ra khỏi chiến tranh, hướng tới những ngày hòa bình.

Qua từng bức ảnh, hiện lên một Sài Gòn ở thời điểm giao thời, nơi có những ánh mắt ngỡ ngàng, những hy vọng, dòng người đổ ra đường, hình ảnh những chiếc xe tăng hừng hực khí thế tiến vào TP, mở ra một mốc son mới trong lịch sử dân tộc.

Đến những khoảnh khắc đắt giá của ngày 30-4

“Khoảnh khắc đầu tiên, tôi nhìn thấy nhiều người lính của quân đội Việt Nam Cộng Hòa đang cởi bỏ quân phục, buông vũ khí xuống đất, cúi mặt đi bộ trên đường cách nơi mình đứng khoảng 50 m. Trên cổ anh lính còn đeo một thẻ bài bằng inox ghi thông tin, tên tuổi, đơn vị”- ông Đạt kể về ‘cú bấm máy’ đầu tiên, là hình ảnh hai người lính chỉ mang quần rằn ri, mặt ủ rũ.

‘Cú bấm máy’ tiếp theo của chàng thanh niên 19 tuổi là hình ảnh người bộ đội của Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam mang theo súng AK, B40, mìn phá rào ngồi trên xe Jeep chạy về phía trung tâm thành phố với khuôn mặt tươi cười, hừng hực khí thế.

Cứ như thế, ông Đạt lang thang khắp đoạn đường Trương Minh Giảng, vội đưa máy ảnh để kịp bắt những khoảnh khắc đắt giá. “Tôi chụp nhưng chỉ dám chụp lén, đưa máy ta bấm nhanh rồi lại vội giấu đi vì mình cũng chỉ là thanh niên trẻ”- ông Đạt kể.

Một người bạn đã lái xe ô tô chở ông đi qua khắp các con đường, hết đoạn Trương Minh Giảng, lại rảo quanh các tuyến đường khác. Khi xe chạy đến đường cuối đường Yên Đỗ (ngày nay là giao lộ Lý Chính Thắng - Hai Bà Trưng, quận 3), ông bắt gặp khoảnh khắc đáng nhớ nhất trong bộ ảnh chụp ngày 30- 4 lịch sử.

“Khi ấy, hai chiến sĩ giải phóng quân mặc quân phục màu xanh lá, đội mũ tai bèo chia nhau điếu thuốc lá, trên khuôn mặt thể hiện sự thoải mái. Tôi thấy đã quá, hiếm hoi lắm mới có được khoảnh khắc này nên tôi bấm máy thật nhanh, được một tấm rồi đi”- ông Đạt chỉ tay vào bức ảnh và kể.

Sau này, bức ảnh đó được ông đặt tên bức ảnh là "phút thư giãn”.

Rồi sau đó, ông cùng người bạn tiếp tục đi đến ngã tư Hàng Xanh. Ở đây, ông bắt gặp hình ảnh hàng dài chiến sĩ quân giải phóng mang balô, vác súng trên vai, tiến về trung tâm thành phố, nhiều người trong số họ tươi cười, vẫy tay chào khi thấy ông đưa máy lên chụp.

Đến 14 giờ, ông đi ra Xa lộ Biên Hòa (nay là Xa lộ Hà Nội). Từ sau lớp kính chắn gió ôtô, ông ghi lại cảnh xe tải quân sự Molotova treo cờ mặt trận giải phóng miền Nam Việt Nam, bên cạnh là xe kéo khẩu pháo hướng về Biên Hòa.

Điểm cuối cùng, ông cùng người bạn đã đến trước cổng Dinh Độc Lập. Lúc này, cổng dinh đã bị xe tăng húc đổ, đông nghịt người đứng mong ngóng tin tức. Trên đường, hàng trăm nam nữ thanh niên chạy xe đạp, xe máy hay đi bộ đội nón lá. Ở giữa, xe chở những người lính thắng trận chạy tới lui để giữ trật tự trong khi lá cờ Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam bay trên nóc Dinh Thống Nhất.

Ngoài chụp ảnh đường phố, con người, bộ đội ngày đó, ông Đạt còn lưu lại hình ảnh kỷ vật của người lính giải phóng quân là chiếc mũ cối dán phía trước dòng chữ: "Phất cao cờ quyết thắng, đánh mạnh, đánh nhanh, đánh chắc, táo bạo, thọc sâu vào sào huyệt địch sớm nhất, lập công cao nhất chào mừng 3 ngày kỷ niệm lớn 1-5, 7-5 và 19-5.

Kết thúc một ngày chụp quanh các đường phố, ông Đạt trở về, tráng phim, rửa ảnh. Khoảng một tuần sau, ông hoàn thành bộ ảnh gồm 34 tấm chụp khung cảnh ngày thống nhất, giữ kín gần 40 năm sau mới đăng lên mạng xã hội.

Bộ ảnh của ông được Viện Khoa học lịch sử Việt Nam cùng nhiều cơ quan thông tấn lưu trữ, xem như là những tư liệu quý giá về ngày thống nhất đất nước.

Ngày hôm nay, khi cả nước đang hướng về ngày đại lễ lớn, kỷ niệm 50 năm Ngày Giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước; ông Đạt nói điều ông cảm nhận rõ nhất là sau 50 năm, mọi người đã nghĩ về sự "thống nhất, hòa bình" nhiều hơn.

"Trên các băng-rôn tôi cũng thấy ta dùng từ đất nước thống nhất, hòa bình. Thấy nhẹ nhàng lắm, bởi trên hết đó là sự hòa hợp, hòa giải dân tộc mà đất nước mình đã làm được cho đến ngày hôm nay"- ông chia sẻ.