Kiện đòi đất lấn chiếm, có hòa giải ở xã?

Ngoài ra, bà N. còn yêu cầu vợ chồng bà T. phải bồi thường 2 triệu đồng do có hành vi chặt cây, phá rào tôn, phá trụ xi măng mà bà đã trồng, đã dựng trên phần đất trên.

Huyện trả đơn, tỉnh nói không cần hòa giải

Sau khi xem xét, TAND huyện Cái Bè cho rằng đây là tranh chấp quyền sử dụng đất giữa bà N. và vợ chồng bà T. Theo Điều 202 Luật Đất đai 2013, tranh chấp này phải được hòa giải ở UBND cấp xã (nơi có đất tranh chấp) trước khi bà N. nộp đơn khởi kiện ra tòa. Ở đây hai bên đương sự chưa qua thủ tục hòa giải ở UBND xã nên vụ án chưa đủ điều kiện khởi kiện theo quy định tại điểm d khoản 1 Điều 168 BLTTDS (sửa đổi, bổ sung năm 2011). Từ đó ngày 6-4, TAND huyện Cái Bè đã ra thông báo trả lại đơn khởi kiện cho bà N.

Bà N. khiếu nại nhưng chánh án TAND huyện Cái Bè đã bác đơn, ra quyết định giữ nguyên việc trả lại đơn kiện. Theo chánh án TAND huyện, để xem xét yêu cầu khởi kiện của bà, trước hết tòa cần phải xác định ai có quyền sử dụng đất tranh chấp rồi mới xem xét các yêu cầu tiếp theo như có tháo dỡ vật kiến trúc trên đất hay không, có trả lại đất hay không… Do vậy, tranh chấp này bắt buộc phải được hòa giải ở UBND xã theo Điều 202 Luật Đất đai 2013 và điểm a khoản 3 Điều 8 Nghị quyết số 05/2012 của Hội đồng Thẩm phán TAND Tối cao (hướng dẫn thi hành một số quy định trong BLTTDS sửa đổi, bổ sung năm 2011).

Bà N. khiếu nại tiếp tới chánh án TAND tỉnh Tiền Giang yêu cầu hủy quyết định giữ nguyên việc trả lại đơn khởi kiện của chánh án TAND huyện Cái Bè. Ngày 23-4, chánh án TAND tỉnh này đã chấp nhận khiếu nại của bà N. Theo chánh án TAND tỉnh, đây chỉ là tranh chấp liên quan đến quyền sử dụng đất, theo hướng dẫn tại điểm b khoản 3 Điều 8 Nghị quyết 05/2012 thì không phải tiến hành hòa giải tại UBND cấp xã nơi có đất tranh chấp.

Quy định ra sao?

Theo điểm c khoản 2 Điều 23 Nghị quyết số 03/2012 của Hội đồng Thẩm phán TAND Tối cao, tranh chấp về quyền sử dụng đất theo quy định của pháp luật đất đai là tranh chấp ai có quyền sử dụng đất đó.

Trong khi đó, theo điểm b khoản 3 Điều 8 Nghị quyết 05/2012 của Hội đồng Thẩm phán TAND Tối cao thì tranh chấp liên quan đến quyền sử dụng đất là tranh chấp như về giao dịch liên quan đến quyền sử dụng đất, về thừa kế quyền sử dụng đất, chia tài sản chung của vợ chồng là quyền sử dụng đất…

Với tranh chấp ai có quyền sử dụng đất, phải tiến hành hòa giải ở UBND cấp xã nơi có đất tranh chấp trước khi đương sự nộp đơn khởi kiện ra tòa (điểm a khoản 3 Điều 8 Nghị quyết số 05/2012). Đối với tranh chấp liên quan đến quyền sử dụng đất thì không phải tiến hành thủ tục này (điểm b khoản 3 Điều 8 Nghị quyết 05/2012).

Trở lại vụ việc trên, luật sư Cao Quang Thuần (Đoàn Luật sư TP.HCM) nhận xét đúng ra các tòa phải xác minh kỹ hơn trước khi ra quyết định. Bởi lẽ từ vụ việc của bà N. sẽ có hai tình huống được đặt ra: Nếu bà N. đã có căn cứ chứng minh hơn 83 m2 đất bị lấn chiếm thuộc quyền sử dụng hợp pháp của mình (đất đã được cấp giấy đỏ, có các giấy tờ khác theo quy định hoặc vợ chồng bà T. thừa nhận…) và chỉ yêu cầu tòa buộc vợ chồng bà T. tháo dỡ toàn bộ hàng rào trụ xi măng trên phần đất lấn chiếm, bồi thường tài sản đã bị chặt phá thì thuộc trường hợp tranh chấp liên quan đến quyền sử dụng đất, không phải tiến hành hòa giải tại UBND cấp xã trước khi khởi kiện.

Tuy nhiên, nếu phần đất này chưa có căn cứ xác định ai là người được quyền sử dụng hợp pháp và nay nhờ tòa xác định thì về bản chất, vụ việc này thuộc trường hợp tranh chấp quyền sử dụng đất. Lúc này, các bên phải tiến hành hòa giải tại UBND cấp xã trước khi tòa án giải quyết vụ án.

HOÀNG NHÂN