Phan Kế Bính trongViệt Nam phong tục, viết: "Tục ta tin rằng mỗi năm có một ông hành khiển coi việc nhân gian, hết năm thì thần nọ bàn giao công việc cho thần kia, cho nên cúng tế để tiễn ông cũ và đón ông mới.
Mâm cúng Giao thừa . Ảnh: Huyền Vi
Cúng tế cốt ở tâm thành, và lễ cúng vào giữa nửa đêm nên đượm vẻ thần bí trang nghiêm. Cựu vương hành khiển bàn giao công việc cho tân vương thay đức Ngọc Hoàng để coi sóc nhân gian trong một năm cho đến giờ phút giao thừa sang năm.
Lễ trừ tịch bao hàm một ý nghĩa trọng đại tống cựu nghinh tân nên lễ được cử hành rất trịnh trọng từ tư gia tới các đình chùa".
Lễ giao thừa còn gọi là lễ trừ tịch. Với ý nghĩa mang bỏ hết mọi điều không may mắn của năm trước và đón những điều tốt đẹp của năm mới sắp đến. Lễ trừ tịch còn là lễ để “khu trừ ma quỷ” cùng với việc cúng lễ trong nhà chuẩn bị cho người đến xông đất đầu năm và mang thần tài vào nhà.
Theo Từ điển Hán-Việt của Đào Duy Anh, giao thừa nghĩa là cũ giao lại, mới đón lấy.
Lễ vật dùng để cúng giao thừa trong nhà gồm: ngũ quả, vàng mã, hương, hoa, đèn nến, trầu cau, rượu, trà, bánh chưng (bánh tét), bánh giầy, bánh kẹo và mâm cỗ mặn hoặc cỗ chay đầy đặn, thơm ngon, tinh khiết.
Bàn thờ gia tiên của một gia đình ở Sài Gòn- Ảnh NT
Theo ông Hà Thanh (Trung tâm Nghiên cứu cổ học Phương Đông – Liên hiệp Các hội khoa học kỹ thuật Việt Nam), mọi người quan niệm có được con gà cúng như ý sẽ yên tâm đón một năm mới tốt đẹp. “Với mâm cúng giao thừa nên đặt đầu gà quay ra đường để đón ngài Tân niên hành khiển đi qua (theo quan niệm dân gian thì mỗi năm Thiên đình lại thay toàn bộ quan quân trông nom việc hạ giới).
Cúng Giao thừa là tiễn đưa quan quân cai quản năm cũ và đón quan quân cai quản năm mới. Riêng gà đặt cúng trên bàn thờ, quan niệm chung thường là đặt gà quay đầu vào trong bát hương với tư thế há miệng, chân quỳ, cánh duỗi tự nhiên. Tư thế này được coi là “con gà biết kêu, biết gáy, đang chầu”. Không đặt gà quay đầu ra, vì cho đó là gà “không chịu chầu”. Bày gà cúng nếu đặt đầu quay ra phía ngoài sẽ đẹp mắt hơn. Còn quay đầu vào trong thì phao câu chổng ra ngoài, không đẹp mắt. Nhưng đó chỉ là hình thức đẹp, chứ không có ý nghĩa gì”, ông Hà Thanh cho biết.
Người xưa hình dung rằng trong giây phút này, các vị nhà trời rất đông, tấp nập, vội vã nên chỉ thực hiện công việc ngoài nhà nên mâm cúng mới được đặt bên ngoài để các vị có thể ăn. Nhưng mà họ ăn rất vội vàng hoặc mang theo và thậm chí là chỉ có thể chứng kiến lòng thành của chủ nhà thôi đấy.
Cúng giao thừa có hai mâm: trong nhà và ngoài trời (trước sân). Lễ cúng giao thừa được cử hành đúng vào lúc giao thừa (hết giờ Hợi – từ 21 giờ đến 23 giờ – sang giờ Tý – từ 23 giờ đến 1 giờ – mở đầu ngày mồng 1 Tết).
Mâm ngũ quả - Ảnh tư liệu
Văn khấn giao thừa có nhiều dị bản. Trong đó, bài khấn mẫu trong Tín ngưỡng Việt Nam của Toan Ánh là được theo dùng nhiều vì giản dị, dễ hiểu.
| Nước CHXHCN Việt Nam, năm… (tên gọi của năm theo âm lịch) ngày mồng một tháng Giêng, xuân tiết. Để tử là… (họ tên người khấn), quán làng… huyện… cư ngụ tại… cùng toàn thể gia đình cúi đầu trăm bái. Kính cẩn có hương đèn, vàng bạc, hoa quả, trầu rượu, trà nước thêm mọi phẩm vật dâng lên. Vọng bái: Trước bệ ngọc đức Tống vương Hành khiển, Ngũ đạo chí đức tôn thần: Lâm tào phán quan tại vị ở trước Đức Thổ địa nơi đây tại vị ở trước Đức Thành hoàng Bản cảnh tại vị ở trước Cầu chư vị chứng giám: Cúi đầu kêu xin. Chư vị phù hộ cho toàn gia chúng tôi từ già đến trẻ, quanh năm được tăng phúc tăng thọ, người an, vật thịnh, vạn sự hanh thông. Cẩn cáo. |
Mâm cúng Giao thừa trong nhà - Ảnh Tư liệu
Ngoài ra cũng có bài Văn khấn cúng Giao thừa ngoài trời và trước sân, độc giả có thể tham khảo thêm:
| Văn khấn cúng giao thừa ngoài trời: Nam mô A-di-đà-Phật (3 lần). Kính lạy: Con kính lạy chín phương trời, mười phương chư Phật, chư Phật mười phương. Con kính lạy Đức Phương Lai Hạ Sinh Di Lạc Tôn Phật. Con kính lạy Đức Bồ tát Quán Thế Âm cứu khổ cứu nạn chúng sinh. Con kính lạy Hoàng Thiên, Hậu Thổ, chư vị tôn thần. Con kính lạy ngài Cựu niên Đương cai hành khiển. Con kính lạy ngài tân Đương niên thiên quan. Con kính lạy các Ngài Ngũ phương, Ngũ thổ, Long mạch Tài thần, các Bản gia Táo Quân, chư vị tôn thần. Nay là giây phút giao thừa năm Giáp Ngọ với năm Ất Mùi, chúng con là: …, sinh năm:…, hành canh:… tuổi, cư ngụ tại số nhà:…,ấp/khu phố:…, xã/phường…, quận/huyện…, tỉnh/thành phố… Nhân phút thiêng liêng giao thừa vừa tới, năm cũ qua đi, đón mừng năm mới, tam dương khai thái, vạn tượng canh tân. Ngay ngài Thái Tuế tôn trần trên vâng lệnh Nọc Hoàng Thượng-đế, giám sát vạn dân, dưới bảo hộ sinh linh tảo trừ yêu nghiệt. Quan cũ về triều cửa khuyết, lưu phút, lưu ân. Quan mới xuống thay, thể đức hiếu sinh, ban tài tiếp lộc. nhân buổi tân xuân tín chủ chúng con thành tâm, sửa biện hương hoa phẩm vật, nghi lễ cung trần, dâng lên trước án, cúng dàng Phật-Thánh, dâng hiến Tôn Thần, đốt nén tâm hương, dốc lòng bái thỉnh. Chúng con kính mời: Ngài Cựu niên đương cái Thái tuế, ngài Tân niên đương cai Thái tuế chí đức tôn thần, ngài Bản cảnh Thành hoàng chư vị đại vương, ngài bản xứ thần linh Thổ địa, ngài Hỷ thần, Phúc đức chính thần, các ngài Ngũ phương, Ngũ thổ, Long mạch, Tài thần, chư vị bản gia Táo quân, và chư vị Thần linh cai quản ở trong xứ này, cúi xin giáng lâm trước án thụ hưởng lễ vật. Nguyện cho tín chủ, minh niên kháng thái, vạn sự tốt lành, bốn mùa tám tiết được chữ bình an, gia đạo hưng long thịnh vượng, bách sự hanh thông, ngày ngày được hưởng ơn trời, Phật, chư vị tôn thần. Chúng con kính cẩn tiến dâng lễ vật, thành tâm cầu nguyện. Cúi xin chín phương trời, mười phương chư Phật cùng chư vị tôn thần chứng giám phù hộ độ trì. Nam mô A-di-đà Phật (3 lần, 3 lạy). Văn khấn giao thừa trong nhà Nam mô A-di-đà Phật (3 lần) Nam mô Đương Lai Hạ Sinh Di Lặc Tôn Phật Nay phút giao thừa năm cũ Giáp Ngọ với năm mới Ất Mùi. Chúng con là :… sinh năm: …, hành canh: … tuổi, ngụ tại số nhà …, ấp/khu phố …, xã/phường…, quận/huyện/thành phố …, tỉnh/thành phố … Phút giao thừa vừa điểm, nay theo vận luật, tống cựu nghênh tân, giờ Tý đầu xuân, đón mừng Nguyên đán, tín chủ chúng con thành tâm, tu biện hương hoa phẩm vật, nghi lễ cung trần, dâng lên trước án, cúng dàng Phật- Thánh, dâng hiến tôn Thần, tiến cúng Tổ tiên, đốt nén tâm hương, dốc lòng bái thỉnh. Chúng con kính mời: Ngài Bản cảnh Thành hoàng chư vị Đại vương, ngài Bản xứ Thần linh Thổ địa, Hỷ Thần, Phúc đức chính Thần, ngài Ngũ phương, Ngũ thổ, Long mạch Tài Thần, các ngài bản gia Táo phủ Thần quân và chư vị Thần linh cai quản ở trong xứ này. Cúi xin giáng lâm trước án, thụ hưởng lể vật. Con lại kính mời các cụ tiên linh, Cao tằng Tổ khảo, Cao tằng Tổ tỷ, Bá thúc đệ huynh, Cô di tỷ muội, nội ngoại gia tộc, chư vị hương linh, cúi xin giáng phó linh sàng thụ hưởng lễ vật. Tín chủ lại kính mời các vị vong linh tiền chủ, hậu chủ, y thảo phụ mộc ở trong đất này, nhân tiết giao thừa, giáng lâm trước án, chiêm ngưỡng tân xuân, thụ hưởng lễ vật. Nguyện cho tín chủ, minh niên khang thái, vạn sự cát tường, bốn mùa được bình an, gia đạo hưng long, thịnh vượng. Nam mô A-di-đà Phật (3 lần, 3 lạy). |
| Tết Nguyên đán Tết Nguyên đán là tiết lễ đầu tiên của năm, bắt đầu từ lúc giao thừa với lễ trừ tịch. Nguyên là bắt đầu. Đán là buổi sớm mai. Tết Nguyên Đán tức là Tết bắt đầu năm, mở đầu cho một năm mới với mọi cảnh vật đều mới mẻ đón Xuân sang. Theo sử Hồng Kông, âm lịch có từ đời nhà Hạ và lấy mười hai chi đặt cho mười hai tháng. Tháng Dần là tháng giêng được chọn làm tháng đầu năm và người ta ăn Tết Nguyên Đán vào đầu tháng Dần. |
