Loạt thách thức trong ngoài với người sẽ là nữ thủ tướng Nhật đầu tiên

Chiều 4-10, cựu Bộ trưởng An ninh kinh tế Sanae Takaichi đã được bầu làm nữ chủ tịch đầu tiên của đảng cầm quyền Dân chủ Tự do (LDP) và gần như chắc chắn sẽ trở thành nữ thủ tướng đầu tiên của Nhật. Cuộc bỏ phiếu bầu thủ tướng mới dự kiến sẽ diễn ra tại kỳ họp bất thường của Quốc hội vào ngày 15-10 tới.

Bầu cử, nội các và con đường lên đỉnh cao quyền lực

Bà Takaichi được biết đến là học trò thân tín của cựu Thủ tướng Nhật Shinzo Abe. Bà Takaichi nhiều lần khẳng định sẽ tiếp tục con đường chính trị mà ông Abe để lại sau khi qua đời vào năm 2022. Với cam kết kế thừa “di sản Abe”, bà Takaichi nhận được sự hậu thuẫn mạnh mẽ từ khối nghị sĩ bảo thủ trong đảng. Bản thân bà cũng tự nhận thần tượng chính trị của bà là cựu Thủ tướng Anh Margaret Thatcher - biểu tượng của nữ lãnh đạo kiên định, theo tờ The Japan Times.

Trong hơn ba thập niên hoạt động chính trường, bà Takaichi đã 10 lần trúng cử Hạ viện và từng đảm nhiệm nhiều chức vụ quan trọng, bao gồm Bộ trưởng Nội vụ và Truyền thông, Bộ trưởng phụ trách an ninh kinh tế.

Tuy thế, hành trình chính trị của bà Takaichi không hoàn toàn bằng phẳng. Trước đây, bà từng thất bại trước ông Shigeru Ishiba trong cuộc đua lãnh đạo LDP, một phần do nội bộ lo ngại quan điểm thiên về chủ nghĩa dân tộc của bà. Song trong bối cảnh LDP muốn giữ vững lá phiếu bảo thủ, đặc biệt trước sự nổi lên của đảng cánh hữu Sanseito, lập trường cứng rắn của bà đã trở thành lựa chọn mà LDP chấp nhận.

Khả năng bà Takaichi trở thành nữ thủ tướng đầu tiên trong lịch sử Nhật được đánh giá rất cao. Một phần do phe đối lập hiện nắm đa số ở cả Hạ viện lẫn Thượng viện nhưng lại chia rẽ sâu sắc về chính sách, khó có thể thống nhất để giới thiệu một ứng viên đủ sức cạnh tranh.

Nếu đắc cử thủ tướng trong ngày 15-10 tới, bà Takaichi sẽ không chỉ lập dấu mốc lịch sử với tư cách thủ tướng nữ đầu tiên mà còn là nhân vật tiếp tục định hình đường hướng bảo thủ trong chính trường Nhật. Ngay sau chiến thắng vị trí lãnh đạo LDP, bà tuyên bố sẽ xây dựng một “cấu trúc đoàn kết toàn diện” trong đảng, cam kết kết hợp các chính sách chủ chốt của những đối thủ khác để tập hợp sức mạnh chung. Đây là chiến lược mà Thủ tướng Ishiba từng áp dụng sau cuộc bầu cử lãnh đạo LDP năm trước, khi ba đối thủ của ông được bổ nhiệm làm bộ trưởng, còn hai người khác - trong đó có chính bà Takaichi - từ chối.

Giới phân tích nhận định bà sẽ dành các vị trí nội các và trong LDP cho những ứng viên từng cạnh tranh, nhằm tạo hình ảnh đoàn kết và giảm thiểu chia rẽ. Song đồng thời, chiến thắng của bà được đánh giá là “con dao hai lưỡi”: bà có thể lôi kéo cử tri trẻ, nam giới, bảo thủ ở các đô thị - nhóm vốn rời bỏ LDP để ủng hộ các lực lượng dân túy như Sanseito. Tuy nhiên, bà cũng đối mặt nguy cơ làm mất lòng cử tri độc lập và khối cử tri lớn tuổi, ôn hòa, từ đó có thể khoét sâu thêm những chia rẽ nội bộ.

Do LDP hiện không nắm đa số ở cả hai viện, việc chủ tịch đảng tự động trở thành thủ tướng không phải là điều chắc chắn tuyệt đối. Năm 1994, LDP từng lập liên minh 3 bên với đối thủ là đảng Xã hội Dân chủ Nhật cùng một chính đảng nhỏ, và chấp nhận để lãnh đạo đảng Xã hội Dân chủ là ông Tomiichi Murayama trở thành thủ tướng.

Chủ trương và những thách thức trong - ngoài nước

Ở bình diện quốc nội, thử thách đầu tiên chờ bà là cuộc bỏ phiếu bầu thủ tướng tại Quốc hội giữa tháng 10, tiếp đó là thảo luận về gói ngân sách bổ sung. Với việc liên minh cầm quyền LDP – Komeito đang ở thế thiểu số tại cả Hạ viện và Thượng viện, bà Takaichi cần tìm kiếm sự hợp tác từ phía đối lập.

Một số nhà phân tích nhận định khả năng hợp tác với đảng Dân chủ Vì Nhân dân (DPFP) cao hơn so với đảng Dân chủ Lập hiến Nhật (CDPJ), do khác biệt lớn về hiến pháp và đối ngoại. Nếu hình thành liên minh như vậy, các chính sách kích thích tài khóa mà bà Takaichi đề xuất sẽ thuận lợi hơn, nhưng cũng tiềm ẩn rủi ro tài khóa, nguy cơ lãi suất dài hạn tăng và đồng yen suy yếu.

Về chính sách tài khóa, bà Takaichi được xem là ủng hộ việc nới lỏng và ưu tiên kích thích kinh tế hơn siết chặt chi tiêu. Song song đó, bà cam kết thúc đẩy đầu tư chiến lược vào an ninh năng lượng, an ninh lương thực và hạ tầng, vốn là những lĩnh vực được kỳ vọng tạo nhu cầu và tăng thu ngân sách.

Trong bài phát biểu đầu tiên trên cương vị lãnh đạo LDP, bà Takaichi khẳng định ưu tiên hàng đầu là giải quyết cuộc khủng hoảng chi phí sinh hoạt đang ảnh hưởng trực tiếp đến người dân và doanh nghiệp. Bà cho rằng các doanh nghiệp nhỏ và vừa, cùng khu vực nông nghiệp và thủy sản, chịu tác động nặng nề từ giá cả leo thang và cần có sự hỗ trợ tức thời, theo hãng tin Nikkei Asia.

Trong lĩnh vực xã hội, bà Takaichi cho thấy thái độ quan tâm hơn đến các vấn đề phụ nữ. Bà cam kết khấu trừ thuế cho phí trông trẻ và đề xuất giảm thuế doanh nghiệp cho công ty có dịch vụ chăm sóc trẻ em nội bộ. Bà nhấn mạnh mong muốn tạo ra một xã hội nơi phụ nữ không phải từ bỏ sự nghiệp vì gánh nặng chăm sóc. Bên cạnh đó, bà cam kết nâng cao nhận thức về sức khỏe phụ nữ. Tuy nhiên, ở một số vấn đề xã hội khác, bà giữ quan điểm bảo thủ, như phản đối hôn nhân đồng giới và cho phép các cặp vợ chồng được sử dụng họ riêng.

Về chính sách lao động nước ngoài, bà chủ trương siết chặt quản lý và từng kêu gọi hạn chế người nước ngoài mua bất động sản và trấn áp nhập cư bất hợp pháp.

Trong chính sách đối ngoại, bà Takaichi được đánh giá là cứng rắn với Trung Quốc, đồng thời coi củng cố quan hệ đồng minh với Mỹ là ưu tiên hàng đầu. Bà khẳng định “cần thiết phải củng cố liên minh Nhật - Mỹ” và nhấn mạnh vai trò hợp tác trong các khuôn khổ ba bên với Hàn Quốc, Úc và Philippines, nhằm thúc đẩy mục tiêu “Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương tự do và rộng mở”.

Thách thức đối ngoại đầu tiên của bà sẽ đến sớm, với loạt sự kiện quốc tế dày đặc: hội nghị thượng đỉnh ASEAN tại Malaysia cuối tháng 10, chuyến thăm của Tổng thống Mỹ Donald Trump đến Tokyo, hội nghị APEC tại Hàn Quốc - nơi bà có khả năng gặp Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình. Giới quan sát cho rằng đây là cơ hội để bà ghi điểm trong nước, bởi các thủ tướng Nhật thường nhận được sự tín nhiệm gia tăng sau những hoạt động ngoại giao thành công.