Quốc hội vừa thông qua Luật Trí tuệ nhân tạo (AI), đặt nền tảng pháp lý thống nhất cho việc phát triển và quản lý AI tại Việt Nam.
Trẻ em là nhóm dễ bị tổn thương nhất trên không gian mạng. Do đó, Luật AI ra đời, đã cấm các hành vi lợi dụng AI để gây hại trẻ em như thao túng tâm lý, tạo nội dung giả mạo, cũng như sử dụng yếu tố mô phỏng người hoặc sự kiện thật nhằm lừa dối, chi phối nhận thức một cách có chủ đích.
40% trẻ em cảm thấy không an toàn trên mạng
Theo nghiên cứu, với nhóm trẻ từ 12-17 tuổi sử dụng Internet, có tới 87% trực tuyến (online) hằng ngày song chỉ 36% số đó biết cách bảo đảm an toàn thông tin trên mạng.
Một số liệu khác từ Trung tâm quốc gia về trẻ em mất tích và bị bóc lột (NCMEC) cho thấy năm 2023, khoảng 500.000 báo cáo liên quan đến hình ảnh hoặc video xâm hại tình dục trẻ em trên mạng liên quan tới Việt Nam.
Còn theo Quỹ Nhi đồng Liên Hợp Quốc (UNICEF), có 66% số trẻ Việt Nam trả lời không biết các đường dây trợ giúp khi bị bắt nạt qua mạng và nhóm tuổi 10-14 bị bắt nạt trực tuyến rất nhiều.
Thống kê của Cục An ninh mạng và Phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao (Bộ Công an) thì hơn 77% trẻ em và thanh thiếu niên Việt Nam truy cập Internet hằng ngày.
Trong sáu tháng đầu năm 2025, lực lượng chức năng ghi nhận hàng chục vụ lừa đảo, dụ dỗ, thao túng tâm lý và bắt cóc trực tuyến liên quan đến trẻ em và sinh viên. Nhiều nạn nhân bị ép buộc cắt đứt liên lạc với gia đình, bị điều khiển từ xa, nhằm mục đích tống tiền hoặc buôn người.
(Bà Mai Hương Giang, Phó Cục trưởng Cục Báo chí, Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch, thông tin trong khóa tập huấn bảo vệ và hỗ trợ tương tác lành mạnh, sáng tạo trên môi trường mạng ngày 18-11-2025)
AI dễ dàng thao túng trẻ
Nhiều phụ huynh thừa nhận họ không theo kịp tốc độ phát triển của công nghệ AI.
Chị HTK (phường Thạnh Mỹ Tây, TP.HCM) chia sẻ, con trai 11 tuổi của chị từng dành hàng giờ xem các video biến hình, thử thách độ can đảm. Các video này chứa nhiều nội dung mang tính kích động. Nhiều clip có nhạc dồn dập, hình ảnh cắt ghép ảo giác và lời thách thức như “Dám làm không?”, “Nếu đủ can đảm thì thử đi”.
“Những thử thách kiểu này khiến trẻ tò mò, rồi muốn làm theo để chứng tỏ bản thân. Tôi sợ con bị kích động làm những hành động nguy hiểm vì nghĩ đó là bình thường, là chơi cho vui” - chị K. nói.
Anh DĐP (phường Tân Bình, TP.HCM) kể rằng con trai anh gần đây liên tục bị cuốn vào các video trò chơi cảm xúc. Các video này dùng giọng trẻ em để kể chuyện buồn, xin giúp đỡ hoặc gợi cảm giác tội lỗi.
Theo anh P., điều khiến anh giật mình là sau phần kể chuyện buồn, nhân vật AI lại chuyển sang kiểu dạy cách phản ứng. Đó là hướng dẫn trẻ nói những câu mang tính thách thức, lạnh lùng hoặc tỏ ra bất cần để trông trưởng thành hơn.
“Tôi sợ con bắt chước theo những phản ứng tiêu cực ấy. Mạnh mẽ ở đâu không thấy, chỉ thấy con dễ kích động và dễ chịu ảnh hưởng từ mấy clip lạ” - anh P. nói.
Cha mẹ cần ‘đồng hành số’ cùng con
ThS Trần Xuân Tiến, giảng viên Trường Đại học Văn Hiến, cho biết nếu trước đây, trẻ chủ yếu xem nội dung do con người tạo ra, thì nay AI vừa gợi ý, vừa dẫn dắt hành vi của các em. Từ video, game đến quảng cáo, tất cả đều được cá nhân hóa tối đa để giữ chân người dùng. Trong khi đó, khả năng tự kiểm soát và phản biện của trẻ chưa hoàn thiện, khiến các em trở thành nhóm dễ bị tác động nhất trong một môi trường công nghệ ngày càng tinh vi.
Điều lo ngại là trẻ không biết mình đang bị thuật toán dẫn dắt. Khi thuật toán liên tục củng cố một kiểu cảm xúc hoặc giá trị, trẻ dễ lệ thuộc, lo âu, giảm tập trung. Về hành vi, trẻ có xu hướng làm theo số đông; về giá trị sống, trẻ tin vào thứ “xuất hiện nhiều” hơn là “đúng - sai”. Đây là sự lệch chuẩn có thể kéo dài đến tuổi trưởng thành nếu không được can thiệp kịp thời.
Trong bối cảnh AI phát triển mạnh, cách đồng hành của cha mẹ cũng phải thay đổi. “Đồng hành số” bắt đầu từ việc cùng con trò chuyện về nội dung trẻ đang xem và lý do trẻ thích nó, thay vì chỉ hỏi “con xem bao lâu rồi?”. Sự làm gương của gia đình cũng quan trọng không kém: không thể yêu cầu trẻ rời màn hình trong khi người lớn vẫn lệ thuộc thiết bị. Gia đình cần tạo đời sống ngoài màn hình đủ hấp dẫn để công nghệ chỉ đóng vai trò công cụ hỗ trợ.
ThS Tiến cho rằng việc đưa tư duy phản biện số vào chương trình học là yêu cầu tất yếu. Cũng như đọc - viết - tính toán, trẻ cần được học cách nhận diện nội dung do AI tạo ra, hiểu về thuật toán, biết đặt câu hỏi và đánh giá thông tin.
Luật Trí tuệ nhân tạo đã đặt nền móng pháp lý, nhưng chính gia đình và nhà trường mới quyết định trẻ trở thành công dân số tự chủ hay là người bị công nghệ dẫn dắt.
Thiết lập các tiêu chuẩn an toàn nghiêm ngặt để bảo vệ trẻ em
Các hệ thống AI hiện nay có khả năng thu thập dữ liệu hành vi để “cá nhân hóa” việc thao túng tâm lý, điều này đặc biệt nguy hiểm với trẻ em.
Nhằm ngăn chặn rủi ro này, Luật Trí tuệ nhân tạo đã thiết lập một “lằn ranh đỏ” tại Điều 7 về các hành vi bị nghiêm cấm. Trong đó bao gồm:
Sử dụng yếu tố giả mạo hoặc mô phỏng người, sự kiện thật để lừa dối hoặc thao túng nhận thức, hành vi của con người một cách có chủ đích và có hệ thống, gây tổn hại nghiêm trọng đến quyền, lợi ích hợp pháp của con người;
Lợi dụng điểm yếu của nhóm người dễ bị tổn thương, gồm trẻ em, người cao tuổi, người khuyết tật, người dân tộc thiểu số hoặc người mất năng lực hành vi dân sự, người bị hạn chế năng lực hành vi dân sự, người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi, để gây tổn hại cho chính họ hoặc người khác.
Các quy định này tạo cơ sở pháp lý vững chắc để xử lý nghiêm các hành vi sử dụng thuật toán nhằm ngầm điều hướng suy nghĩ, gây nghiện hoặc xúi giục trẻ em thực hiện các hành vi tiêu cực.
Đồng thời, Luật cũng cấm tuyệt đối việc lợi dụng AI gây hại trẻ em. Điểm c khoản 2 Điều 7 nêu rõ hành vi bị nghiêm cấm:
“Lợi dụng điểm yếu của nhóm người dễ bị tổn thương, gồm trẻ em… để gây tổn hại cho chính họ hoặc người khác”.
Phạm vi “gây hại” cần được hiểu theo nghĩa rộng, bao trùm cả thể chất và tinh thần. Không chỉ là cấm xúi giục trẻ tự làm hại bản thân về mặt thể chất, mà còn bao gồm việc gây sợ hãi, lo âu, ám ảnh hoặc khai thác sự ngây thơ của trẻ để thu thập dữ liệu trái phép. Quy định này nhằm bảo vệ toàn diện sự phát triển lành mạnh của trẻ em trên không gian mạng.
ThS MAI HOÀNG PHƯỚC, Giảng viên Khoa Luật, Trường ĐH Kinh tế - Luật, ĐHQG TP.HCM
