Báo cáo các đại biểu Quốc hội chuyên trách về một số vấn đề lớn trong tiếp thu, giải trình, chỉnh lý dự thảo Luật BHXH (sửa đổi), Ủy ban Xã hội (cơ quan chủ trì việc thẩm tra và chỉnh lý dự thảo) đề cập đến vấn đề rút BHXH 1 lần quy định tại dự thảo.
Dự thảo trình 2 phương án
Theo đó, đối với người chưa đủ tuổi hưởng lương hưu và chưa đủ 20 năm đóng BHXH mà có yêu cầu nhận 1 lần, dự thảo Luật trình Quốc hội đưa ra hai phương án.
Phương án 1: Bao gồm hai nhóm.
Nhóm 1, tiếp tục được áp dụng hưởng BHXH 1 lần đối với người lao động (NLĐ) tham gia BHXH trước khi luật có hiệu lực (dự kiến 1-7-2025), sau 12 tháng không tham gia BHXH bắt buộc hoặc tự nguyện. Việc này thực hiện theo quy định tại Nghị quyết số 93/2015 của Quốc hội về thực hiện chính sách hưởng BHXH 1 lần đối với NLĐ.
Sự khác biệt của dự thảo luật với quy định hiện hành là nếu NLĐ lựa chọn bảo lưu, không rút BHXH 1 lần thì khi đến tuổi nghỉ hưu mà không đủ điều kiện hưởng lương hưu (có tích lũy thời gian đóng không đủ 15 năm) và chưa đủ tuổi hưởng trợ cấp hưu trí xã hội, có thể được lựa chọn hưởng các quyền lợi bổ sung.
Quyền lợi bổ sung có thể kể đến là hưởng trợ cấp hằng tháng từ chính phần bảo lưu của mình trong thời gian từ khi đủ tuổi nghỉ hưu đến trước tuổi hưởng trợ cấp hưu trí xã hội (75 tuổi); trong thời gian này được ngân sách Nhà nước đóng bảo hiểm y tế và nếu chết thì thân nhân được hưởng trợ cấp mai táng...
Giai đoạn 2016 – 2022 đã có gần 25% số lượt người rút BHXH 1 lần đã rút từ 2 lần trở lên).
Dự thảo Luật vẫn quy định nếu NLĐ không nhận trợ cấp hằng tháng thì nhận BHXH 1 lần nhưng sẽ mất đi cơ hội được nhận các quyền lợi bổ sung nêu trên.
Nhóm 2, NLĐ tham gia BHXH từ ngày luật có hiệu lực trở đi thì không được áp dụng quy định này.
Phương án 2: NLĐ được giải quyết một phần nhưng tối đa không quá 50% tổng thời gian đã đóng vào Quỹ hưu trí và tử tuất. Thời gian đóng BHXH còn lại được bảo lưu để NLĐ tiếp tục tham gia khi có thể và hưởng các chế độ BHXH.
Đề xuất thêm phương án thứ 3
Ủy ban Xã hội cho hay, qua thảo luận và ý kiến của các cơ quan tham gia trong quá trình chỉnh lý, góp ý dự thảo Luật, đa số cho rằng phương án 1 do Chính phủ trình có ưu điểm: Cơ bản bảo đảm kế thừa quy định hiện hành, không gây sự xáo trộn trong xã hội, không làm ảnh hưởng nhiều đến khoảng 18 triệu người đang tham gia BHXH.
Phương án này còn hướng tới tiếp cận theo tiêu chuẩn, thông lệ quốc tế về BHXH; hạn chế được tình trạng một người tham gia BHXH có nhiều lần hưởng BHXH 1 lần như thời gian qua.
Về lâu dài, nếu quy định theo phương án 1 sẽ góp phần giúp tăng số người được thụ hưởng các chế độ của BHXH từ chính quá trình tích lũy thông qua tham gia BHXH của mình và giảm gánh nặng cho cả xã hội, ngân sách nhà nước để thực hiện các chính sách, chế độ mang tính chất bảo trợ xã hội.
Đây cũng là ý kiến của một số cơ quan của Quốc hội khi góp ý đối với dự thảo Luật được chỉnh lý sơ bộ.
Tuy nhiên, có ý kiến trong Thường trực Ủy ban Xã hội đồng tình với phương án 2 với lý do không tạo “lát cắt” giữa các đối tượng tham gia trước và sau khi luật này có hiệu lực.
Thường trực Ủy ban Xã hội cho rằng với việc quy định NLĐ chỉ được giải quyết một phần thời gian đóng nên họ có tâm lý bị giảm, hạn chế quyền lợi. Điều này có thể dẫn đến phản ứng NLĐ và có thể gia tăng đột biến số người đề nghị hưởng BHXH 1 lần trước khi luật này có hiệu lực thi hành.
Đồng thời, phương án này cũng không giải quyết triệt để được việc rút BHXH 1 lần, không giải quyết được thực trạng một người có nhiều lần hưởng BHXH 1 lần thời gian qua.
Cạnh đó, cũng có ý kiến đề nghị nghiên cứu, thiết kế phương án có lộ trình phù hợp hoặc một phương án có nhiều phương thức để NLĐ lựa chọn hoặc điều chỉnh tỉ lệ hưởng. Hoặc có thể tích hợp phương án 2 vào nhóm 2 của phương án 1, đối với người bắt đầu tham gia BHXH từ sau ngày 1-7-2025 thì vẫn cho phép hưởng BHXH 1 lần theo lộ trình giảm dần và chấm dứt vào năm 2030…
Lấy ý kiến đại biểu bằng phiếu
“Thường trực Ủy ban Xã hội thấy rằng dù lựa chọn phương án nào thì đều phải có giải pháp để giữ NLĐ ở lại thị trường lao động, đó mới là giải pháp căn cơ, lâu dài. Đa số ý kiến trong Thường trực Ủy ban Xã hội ủng hộ phương án 1 của Chính phủ đề xuất”- báo cáo của Ủy ban Xã hội nêu.
Ủy ban Xã hội đề nghị cơ quan chủ trì soạn thảo cần tiếp tục giải trình ưu điểm, nhược điểm của hai phương án Chính phủ trình, nhất là dự báo tác động tới một bộ phận NLĐ và dự liệu khả năng phát sinh vấn đề về xã hội, kinh tế, phòng ngừa khả năng xảy ra các phản ứng tập thể từ phía NLĐ.
Đối với phương án 1 (phương án Chính phủ lựa chọn), cần xác định rõ hơn về điều kiện hưởng BHXH 1 lần gắn với nỗ lực tìm kiếm việc làm của NLĐ và kết quả giới thiệu việc làm của hệ thống Trung tâm dịch vụ việc làm. Đồng thời, nghiên cứu quy định chặt chẽ hơn, theo hướng có thể giảm quyền lợi nếu hưởng BHXH một lần.
Ngoài ra, Thường trực Ủy ban Xã hội cũng đề nghị Chính phủ cần sớm báo cáo Ủy ban Thường vụ Quốc hội đề án tổng thể về hỗ trợ NLĐ gặp khó khăn phát sinh do thất nghiệp, mất việc làm, bệnh tật... thông qua các chính sách tín dụng xã hội, hỗ trợ tạo việc làm và các chính sách khác để hỗ trợ đời sống nhằm giúp NLĐ có thể vượt qua khó khăn.
Thường trực Ủy ban Xã hội đề nghị các đại biểu Quốc hội cho ý kiến và cho phép lấy ý kiến đại biểu bằng phiếu về quy định này nhằm bảo đảm dân chủ, phát huy trí tuệ tập thể của đại biểu Quốc hội và bảo đảm thận trọng, trách nhiệm trong xử lý vấn đề hưởng BHXH 1 lần.
“Đây là vấn đề liên quan đến quyền lợi và đang ‘trở thành thói quen’ mặc nhiên của khá nhiều NLĐ, người tham gia BHXH ở nước ta”- theo Thường trực Ủy ban Xã hội.
