Đối đầu Mỹ, Trung Quốc nói 'không nổ súng trước': Sự thật là?

Báo South China Morning Post hôm 11-8 tiết lộ thông tin Trung Quốc (TQ) đã tìm cách bắn tín hiệu với Mỹ rằng Bắc Kinh đã yêu cầu không quân, hải quân nước này “không bao giờ được phép nổ súng trước” trong bối cảnh căng thẳng Mỹ-Trung leo thang liên tục một cách toàn diện, đặc biệt tại Biển Đông.

Tránh gặp lại bi kịch 2001

Tín hiệu giảm leo thang của phía TQ phát đi sau khi các nhà ngoại giao TQ, trong đó có Bộ trưởng Ngoại giao Vương Nghị và Đại sứ TQ tại Mỹ lên tiếng khẳng định Bắc Kinh không muốn tiếp tục căng thẳng hơn nữa với Washington.

Dẫu vậy, điều đáng lo ngại nhất được giới quan sát nhìn nhận chính là một vụ đụng độ hoặc va chạm trên biển giữa hai cường quốc có thể xảy ra, kích hoạt một cuộc xung đột vũ trang, chí ít là chiến tranh cục bộ. Hôm 11-8, South China Morning Post có bài xã luận nhận định tranh chấp Biển Đông có thể khơi màn một cuộc xung đột quân sự, bởi sự hiện diện đông đúc quân đội các nước.

Cụ thể, từ giữa tháng 7, lần đầu tiên Mỹ chính thức lên tiếng bác bỏ hầu hết yêu sách của TQ ở Biển Đông (yêu sách đường lưỡi bò), gọi đó là “bất hợp pháp”. Trước đó, Washington cũng gửi công hàm lên Liên Hợp Quốc (LHQ) để khẳng định lập trường đối đầu yêu sách TQ; yêu cầu Bắc Kinh thượng tôn pháp luật; ủng hộ phán quyết của Tòa Trọng tài (tại Hague, Hà Lan) năm 2016 được thành lập theo Phụ lục VII, Công ước LHQ về Luật Biển (UNCLOS) năm 1982.  

Song song các hành động về ngoại giao, Mỹ cử đội tàu chiến, máy bay đến Biển Đông và các vùng biển lân cận để tập trận. Số lượng hoạt động tuần tra tự do hàng hải (FONOPs) của Mỹ tại Biển Đông cũng ngày càng nhiều hơn. Chỉ tính trong năm 2019, theo South China Morning Post, Mỹ tiến hành chín cuộc tuần tra ở khu vực 12 hải lý xung quanh các cấu trúc TQ chiếm đóng phi pháp ở Biển Đông. Đây là con số cao nhất kể từ năm 2014, khi Bắc Kinh đẩy mạnh các hoạt động bồi lấp, cải tạo, quân sự hóa trái phép ở Biển Đông.

Mỹ tập trận tại Biển Đông hồi tháng 7. Ảnh: REUTERS

Không chỉ Mỹ, nhiều quốc gia khác như Philippines, Nhật, Úc, Ấn Độ, v.v. cũng tham gia hiện diện quân sự và phối hợp tập trận tại Biển Đông. Điều đó cho thấy các chính sách đe dọa, bắt nạt và bá quyền của TQ ngày càng khiến nhiều nước, đặc biệt các quốc gia có lợi ích chiến lược, ví dụ quyền tự do hàng hải tại Biển Đông, phải lo ngại và phản ứng mạnh.

Sự hiện diện đông đúc các lực lượng hải quân, không quân tại Biển Đông khiến nhiều chuyên gia lo ngại sẽ dễ xảy ra “va chạm” nếu bất kỳ bên nào “không hành xử chuyên nghiệp”. Thực tế, năm 2001, Mỹ-TQ từng đụng độ khi các máy bay chiến đấu của TQ tìm cách chặn máy bay trinh sát EP-3E của Mỹ trên vùng trời gần đảo Hải Nam. Chiến đấu cơ J-8II của TQ rơi xuống biển và phi công thiệt mạng. Vụ việc khiến ngoại giao hai nước căng thẳng hàng chục ngày.

Nhìn vào “tiền lệ” này, một số chuyên gia quân sự nhận định tình hình hiện nay tại Biển Đông rất nguy hiểm. Nguy hiểm ở chỗ ngay cả khi Mỹ-TQ không định phát động chiến tranh, thì các va chạm ngoài ý muốn mà cả hai không thể kiểm soát có thể khiến xung đột bùng phát. TQ tất nhiên không muốn bi kịch này xuất hiện, bởi dẫu Mỹ có thiệt hại thì TQ cũng sẽ lâm vào một cuộc khủng hoảng.

Chính vì vậy, theo South China Morning Post, TQ đã ra lệnh cho giới quân đội nước này “không bao giờ được phép nổ súng trước để bày tỏ thiện chí với Mỹ.” Đây là tín hiệu tích cực tiếp nối từ phía TQ hướng về Mỹ. Giới chuyên gia nhận định dù TQ không từ bỏ tham vọng độc chiếm Biển Đông, nhưng những áp lực liên tục gần đây từ Mỹ khiến Bắc Kinh tạm thời hòa hoãn để: (i) Chờ đợi bầu cử Mỹ sẽ thay đổi chủ trương diều hâu TQ; (ii) Câu kéo thời gian để tìm cách ứng phó một cách hiệu quả hơn trước hành động quyết liệt của Mỹ.   

Răn đe ngược lại Mỹ

Việc TQ ra tín hiệu “không nổ súng trước” cũng mang ý nghĩa răn đe Mỹ, rằng Bắc Kinh sẽ không ngồi yên khi va chạm xảy ra. Thậm chí, TQ đánh giá quân đội Mỹ nằm “kèo dưới” nếu kịch bản xấu nhất xảy ra giữa hai nước.

Máy bay ném bom H-6 của Trung Quốc tham gia tập trận ở Biển Đông, theo chính quyền Bắc Kinh hôm 30-7. Ảnh: AP

“Hiện nay, quân đội TQ đã khác xa so với năm 2011 (thời điểm xảy ra vụ va chạm với Mỹ). Mỹ sẽ (bị TQ đánh) tan tát nếu để sự việc tương tự xảy ra thêm một lần nữa. Tuy nhiên, chúng tôi chỉ sử dụng sức mạnh ấy trong trường hợp không còn lựa chọn nào khác, khi mọi thứ không thể được cứu vãn” – tờ South China Morning Post dẫn lời một nguồn tin nội bộ TQ nói.

Giả sử xung đột xảy ra, có ý kiến cho rằng Mỹ có đủ máy bay chiến đấu để thắng TQ tại Tây Thái Bình Dương, nhưng Mỹ không có đủ căn cứ quân sự tại đây. Tuy nhiên, có người cho rằng Mỹ có thể đưa lính nhảy dù hay thủy quân lục chiến chiếm đóng một số tiền đồn mà TQ xây dựng (phi pháp) ở Biển Đông, từ đó làm bàn đạp tấn công các lực lượng TQ tại khu vực.

Hôm 11-8, tờ Thời báo Hoàn Cầu trực thuộc Nhân Dân Nhật báo - cơ quan ngôn luận chính thức của đảng Cộng sản TQ có bài xã luận bác bỏ ý tưởng đó. Thời báo Hoàn Cầu cho rằng nếu Mỹ muốn chỉ sử dụng thủy quân lục chiến để đạt mục tiêu đánh thắng TQ thì điều ấy chỉ có thể là “mơ mộng”. Nếu không có lực lượng hải quân và không quân Mỹ đảm bảo việc kiểm soát vùng không, hoặc lực lượng quân đội Mỹ triển khai cho chiến dịch không đủ, thì thủy quân lục chiến dẫu có mạnh cũng không làm nên chuyện.

“Một mình lực lượng thủy quân lục chiến có thể thành công khi nhắm vào các quốc gia nhỏ và quân đội yếu. TQ không phải thế” - tờ Thời báo Hoàn Cầu  khẳng định.

Báo TQ cũng cho rằng một chiến lược đơn phương dựa vào sức mạnh của thủy quân lục chiến sẽ không được Lầu Năm Góc và các quan chức lãnh đạo quân đội Mỹ đồng ý, bởi lẽ Mỹ trước khi hành động phải dựa vào lợi ích toàn diện của đất nước, cục diện khu vực chứ không tùy tiện đáp ứng mong muốn của một nhánh thuộc quận đội nước này. Từ lý lẽ này, Thời báo Hoàn Cầu cho rằng “chiến tranh” là điều bị truyền thông thổi phồng; hoặc các nhánh quân đội Mỹ (như thủy quân lục chiến) đang đẩy cao vấn đề để thể hiện vai trò của họ trong chiến lược của Mỹ tại Biển Đông. Mở rộng ra, báo TQ cáo buộc Mỹ “thổi phồng” vấn đề Biển Đông để tăng cường hiện diện quân sự để kiềm chế TQ.

Như vậy, bằng việc chuyển đi thông điệp "không nổ súng trước", TQ một mặt muốn bày tỏ "thiện chí" với Mỹ, nhưng mặc khác cũng muốn biện minh cho việc leo thang căng thẳng của họ ở Biển Đông. Trong bối cảnh nguy hiểm hiện nay, Bắc Kinh muốn công luận nghĩ rằng nếu có đụng độ vũ trang thì TQ cũng là "tự vệ" như lập luận mà họ dùng khi quân sự hóa Biển Đông. Nói cách khác, TQ đang cố biến mình thành "nạn nhân của Mỹ" ở Biển Đông.  

Nhìn lại nguyên nhân căng thẳng leo thang

Vậy nguồn gốc của các căng thẳng gần đây ở Biển Đông đến từ đâu? Chắc chắn không phải từ chủ trương hiện diện quân sự của các quốc gia khác, trong đó có Mỹ, để chống lại TQ. Bản chất của sự đối kháng lại Bắc Kinh chính là yêu sách đường lười bò phi pháp, mơ hồ và chiến lược bắt nạt, đe dọa trong “vùng xám” mà TQ triển khai từng bước và xuyên suốt thời gian qua, nay đã đến “lằn ranh đỏ”.

Chỉ tính từ đầu năm 2020, TQ thường xuyên gây ra các vụ va đâm tàu ngư dân trên biển; cấm đánh bắt cá; tăng cường quân sự hóa, tập trận dựa vào các tiền đồn quân sự phi pháp; thể chế hóa các vùng biển và thực thể (đặt tên các thực thể, thành lập quận đảo); quấy phá các nước khai thác dầu khí; v.v. Tất cả vẽ ra một bức tranh u ám với tự do hàng hải và an ninh trên biển – một mối quan tâm chiến lược của các nước trong và ngoài khu vực.

Quân đội Trung Quốc liên tục gia tăng căng thẳng ở Biển Đông thời gian qua. Trong ảnh: Một hạm đội hải quân Trung Quốc, trong đó có tàu sân bay Liêu Ninh, tàu ngầm, tàu chiến và máy bay chiến đấu, tham gia tập trận ở Biển Đông năm 2018. Ảnh: GETTY

Bất chấp các lý lẽ biện hộ từ phía TQ, cho đến hiện nay sự hiện diện của Mỹ tại Biển Đông mang nhiều yếu tố thuận lợi.

Thứ nhất, Mỹ dựa vào luật quốc tế (dù nước này chưa là thành viên của UNCLOS). Các cơ sở pháp lý của việc tập trận, tuần tra tự do hàng hải và hợp tác mà Mỹ triển khải ở Biển Đông cho đến lúc này là rõ ràng, phù hợp và nhất quán. Việc Mỹ công khai bác bỏ yêu sách đường lưỡi bò của TQ và ủng hộ phán quyết của Tòa Trọng tài năm 2016 càng củng cố lập trường thượng tôn pháp luật của quốc gia này tại Biển Đông.

Thứ hai, Mỹ được nhiều nước ủng hộ. Đã có nhiều nước chứ không chỉ đồng minh và đối tác của Mỹ tại Ấn Độ - Thái Bình Dương ít nhiều bắn đi tín hiệu ủng hộ chiến lược mang tính “cởi mở và tự do” của Washington. Mỹ và các quốc gia có tranh chấp Biển Đông với TQ đều có chung lập trường thượng tôn pháp luật, phi vũ lực và giải quyết mâu thuẫn dựa vào các biện pháp pháp lý và hòa bình.

Thứ ba, cho đến nay sự hiện diện của Mỹ tại Biển Đông được giới quan sát đánh giá là chuyên nghiệp, cẩn trọng và an toàn. Mặc dù chạm mặt tàu chiến, máy bay TQ ở khu vực nhiều lần nhưng sự kiềm chế và an toàn được duy trì.

Mổ xẻ sự chính danh suy yếu của Trung Quốc ở Biển Đông

(PLO)- Dù là một bên trong tranh chấp Biển Đông, nhưng sự chính danh mà Trung Quốc cố gắng tạo ra là không đáng kể và càng lúc bị suy yếu trầm trọng.

ĐỖ THIỆN