Chiều 17-4, Tổng cục Hải quan (TCHQ) ra một thông cáo báo chí rất chi tiết để giải thích về những vấn đề liên quan đến xuất khẩu 400.000 tấn gạo đêm 11-4 vừa qua. Đồng thời, kiến nghị Thủ tướng cho điều tra, làm rõ có hay không dấu hiệu trục lợi từ chính sách quản lý hạn ngạch xuất khẩu gạo. Chúng tôi xin trở lại thời điểm giữa tháng 3-2020 để nhìn được toàn diện câu chuyện này.
Đề xuất dừng xuất khẩu rồi rút lại đề xuất
Ngày 23-3, Thông báo 121 của Văn phòng Chính phủ cho hay Bộ Công Thương đề nghị dừng xuất khẩu gạo cho đến hết tháng 5-2020 để bảo đảm an ninh lương thực. Thủ tướng đồng ý với đề xuất này và yêu cầu Bộ Công Thương ra thông tư hướng dẫn và Bộ Tài chính chỉ đạo TCHQ tạm dừng đăng ký, tiếp nhận và thông quan các lô hàng các loại gạo xuất khẩu từ 0 giờ ngày 24-3. Tuy nhiên, các lô hàng gạo xuất khẩu đã đăng ký tờ khai hải quan trước thời điểm trên vẫn được giải quyết theo quy định.
Ngày 24-3, TCHQ ra công văn hỏa tốc yêu cầu Cục Hải quan các tỉnh, thành phố thực hiện yêu cầu nói trên. Hỏa tốc không kém, chiều cùng ngày, Bộ trưởng Bộ Công Thương Trần Tuấn Anh gửi công văn cho Thủ tướng đề nghị tiếp tục cho xuất khẩu gạo do có phản ánh từ các doanh nghiệp (DN) và để đánh giá lại sản lượng lương thực vụ đông xuân.
Ngày 25-3, Thủ tướng có ý kiến giao Bộ Công Thương chủ trì kiểm tra, đánh giá nguồn cung và tình hình xuất khẩu gạo. Ngay trong ngày, Bộ trưởng Bộ Công Thương Trần Tuấn Anh ký quyết định thành lập đoàn kiểm tra và cử Thứ trưởng Trần Quốc Khánh làm trưởng đoàn.
Ra được “quota” 800.000 tấn, mỗi người dân thêm 7,3 kg gạo
Ngày 26-3, đoàn công tác liên ngành nói trên đã làm việc tại TP.HCM với UBND TP.HCM, một số tỉnh, thành phố thuộc khu vực ĐBSCL và Hiệp hội Lương thực Việt Nam, cùng với đại diện của 20 thương nhân có kim ngạch xuất khẩu gạo lớn nhất cả nước.
Kết quả là: Lượng thóc còn dư để xuất khẩu khoảng 13,5 triệu tấn, tương đương 6,5-6,7 triệu tấn gạo. Bộ Công Thương nói các số liệu cơ bản khớp với thống kê của Bộ NN&PTNT và số liệu xuất khẩu cũng khớp số liệu do TCHQ cung cấp.
Ngoài ra, tổng số lượng các hợp đồng đã ký của các DN nhưng chưa giao hàng là gần 1,67 triệu tấn gạo. Lượng gạo hiện có trong kho của các DN là hơn 1,7 triệu tấn gạo và 144.000 tấn thóc (tương đương 75.000 tấn gạo).
Như vậy, nếu chỉ tính các DN hội viên của VFA, nếu tuân thủ nghiêm túc chỉ đạo không ký mới các hợp đồng xuất khẩu gạo của Thủ tướng, lượng gạo tính tới thời điểm ngày 31-5 vào khoảng 266.000 tấn.
Nhu cầu xuất khẩu gạo của các DN là rất lớn, trong khi tổng lượng được xuất khẩu trong tháng 4 chỉ 400.000 tấn là quá ít. Ảnh: GIA TUỆ
Từ các số liệu trên, Bộ Công Thương thay mặt đoàn kiểm tra báo cáo Thủ tướng Chính phủ cho phép tiếp tục xuất khẩu gạo trong thời gian tới với điều kiện kiểm soát chặt số lượng xuất khẩu theo từng tháng. Trước mắt là kiểm soát lượng gạo xuất khẩu của tháng 4 và tháng 5.
Trong báo cáo, Bộ Công Thương cũng cho hay Tổng cục Dự trữ nhà nước đang mua vào 300.000 tấn gạo và sẽ giữ lại thêm 400.000 tấn gạo để dự phòng. Tức là lượng gạo xuất khẩu giữ lại cho nhu cầu trong nước trong hai tháng 4 và 5 đạt 800.000 tấn. Và như vậy “mỗi người dân sẽ được dự phòng thêm 7,3 kg gạo, một hộ gia đình bốn người sẽ được dự phòng thêm khoảng 30 kg cho tháng 4 và tháng 5”.
Sau đó, Thủ tướng đã đồng ý với đề xuất này của Bộ Công Thương và ngày 10-4, bộ này ra quyết định cấp hạn ngạch 400.000 tấn gạo xuất khẩu cho tháng 4.
| Thủ tướng yêu cầu tháo gỡ khó khăn cho xuất khẩu gạo Ngày 17-4, tại Văn bản số 3083, Thủ tướng Chính phủ đã có yêu cầu Bộ Công Thương khẩn trương nghiên cứu ý kiến của Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam về việc tháo gỡ khó khăn cho xuất khẩu gạo và việc cho phép xuất khẩu gạo nếp. Báo cáo Thủ tướng Chính phủ trong ngày 20-4, đồng thời báo cáo Phó Thủ tướng Trịnh Đình Dũng tại cuộc họp về tháo gỡ khó khăn cho xuất khẩu gạo sẽ diễn ra vào sáng 20-4. Trước đó, Phó Thủ tướng Trịnh Đình Dũng cũng yêu cầu Bộ Tài chính phải báo cáo về trách nhiệm quản lý, kiểm soát số lượng gạo được phép xuất khẩu tháng 4 theo ý kiến chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ. |
Lùm xùm đăng ký xuất khẩu gạo lúc nửa đêm
Trước những lùm xùm quanh vụ mở tờ khai hải quan đăng ký xuất khẩu gạo lúc nửa đêm, chiều 17-4, TCHQ ra thông cáo báo chí để nói về những vấn đề này trong bối cảnh trước đó Bộ Công Thương đã đề nghị Bộ Tài chính công khai danh sách các DN đã mở tờ khai thành công trong hạn ngạch 400.000 tấn gạo xuất khẩu vào đêm 11-4.
Theo TCHQ, Quyết định số 1106 của Bộ Công Thương (công bố hạn ngạch và nguyên tắc quản lý hạn ngạch 400.000 tấn gạo - PV) có hiệu lực kể từ 0 giờ ngày 11-4 nhưng tới thời điểm đó TCHQ chưa nhận được bản chính thức từ Bộ Công Thương. Phải đến 9 giờ 30 sáng 11-4, TCHQ mới nhận được bản chụp do Bộ Công Thương gửi qua thư điện tử và đến 13-4 mới nhận được bản chính thức.
Căn cứ nguyên tắc quản lý hạn ngạch trong quyết định nêu trên, TCHQ tiến hành thiết lập các chỉ tiêu thông tin trên hệ thống xử lý dữ liệu điện tử hải quan (VNACCS) để tự động theo dõi trừ lùi số lượng gạo xuất khẩu trong hạn ngạch được phép xuất khẩu và áp dụng từ 0 giờ ngày 12-4.
Việc trừ lùi sẽ được hệ thống tự động thực hiện ngay sau khi người khai hải quan gửi thông tin tờ khai hải quan đến hệ thống theo nguyên tắc tờ khai hải quan đăng ký trước sẽ được trừ vào hạn ngạch xuất khẩu trước.
“Hệ thống sẽ tự động dừng tiếp nhận thông tin đăng ký tờ khai hải quan nếu số lượng đăng ký chạm mốc hạn ngạch được phép xuất khẩu (là 400.000 tấn), không có sự can thiệp của công chức hải quan” - TCHQ khẳng định.
Đáng chú ý, TCHQ kiến nghị Thủ tướng giao cơ quan chức năng tiến hành điều tra, xác minh, làm rõ các tổ chức, cá nhân có liên quan không thực hiện nghiêm Nghị định số 107/2018, chỉ đạo của Thủ tướng tại Thông báo số 121 ngày 23-3 và Công văn số 2827 ngày 10-4, có hay không dấu hiệu trục lợi từ chính sách quản lý hạn ngạch xuất khẩu gạo để xử lý nghiêm theo quy định của pháp luật.
| Đề xuất hai phương án Theo TCHQ, cùng với những rủi ro về hạn ngạch, việc không đăng ký được tờ khai xuất khẩu cũng gây ra bức xúc cho DN. TCHQ kiến nghị Thủ tướng cho phép xuất khẩu các lô hàng gạo đã đưa vào cảng trước ngày 24-3 nhưng chưa đăng ký tờ khai hải quan trong tháng 4 được xác nhận bởi DN, đơn vị kinh doanh cảng, cơ quan hải quan (theo phản ánh của Hiệp hội Lương thực Việt Nam là 146.453 tấn). Số lượng gạo xuất khẩu sẽ trừ vào hạn ngạch xuất khẩu. Về quản lý hạn ngạch trong giai đoạn phòng, chống dịch COVID-19, TCHQ đưa ra hai phương án. Thứ nhất, giao Bộ Công Thương tổ chức bán đấu giá hạn ngạch xuất khẩu gạo (tương tự như việc đấu giá hạn ngạch nhập khẩu đường đã và đang được Bộ Công Thương triển khai). Thứ hai, giao Bộ Công Thương phân bổ hạn ngạch xuất khẩu gạo cho các DN đáp ứng đủ điều kiện kinh doanh gạo theo quy định tại Nghị định số 107/2018. Khi ban hành quyết định phân bổ hạn ngạch xuất khẩu, Bộ Công Thương cần thống nhất với Bộ Tài chính (TCHQ) về thời điểm bắt đầu áp dụng để thông báo công khai cho các DN biết, thực hiện. ______________________________ Thành lập đoàn kiểm tra liên ngành kiểm tra gạo còn tại cảng Tối 17-4, Bộ Công Thương đã có quyết định thành lập đoàn kiểm tra liên ngành làm việc với một số cơ quan có liên quan để nắm tình hình về lượng gạo hàng hóa tại các cảng phục vụ công tác điều hành xuất khẩu gạo. Đoàn kiểm tra có nhiệm vụ làm việc với cơ quan hải quan và một số cơ quan có liên quan để nắm tình hình về lượng gạo hàng hóa tại các cảng. Trên cơ sở đó, xây dựng báo cáo Thủ tướng Chính phủ về tình hình xuất khẩu gạo tháng 4 và phương án điều hành xuất khẩu gạo trong tháng 5 theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ. Thời gian làm việc từ ngày 20 đến 24-4. AN HIỀN |
