Tháng 9-2016, ba ngày trước khi TAND huyện Đắk Hà (Kon Tum) xét xử kiểm lâm Phan Tiến Dũng và bốn bị cáo về tội trộm cắp tài sản chỉ vì cưa một cây gỗ chết khô trong rừng đặc dụng tự nhiên, luật sư (LS) Lê Văn Hoan (Văn phòng LS Lê Văn) gọi tới tòa soạn. Ông nói chắc như đinh đóng cột: “Tôi khẳng định năm bị cáo vô tội!”.
Báo phôtô đắt như tôm tươi
Tiếp cận hồ sơ vụ án, chúng tôi tham khảo nhanh một số thẩm phán, kiểm sát viên ở một số tỉnh Tây Nguyên vì những vụ vi phạm về rừng diễn ra khá phổ biến ở đây.
Nghe chúng tôi kể, các thẩm phán, kiểm sát viên đều khẳng định không thể truy cứu năm bị cáo về tội trộm cắp tài sản (Điều 138 BLHS cũ) được bởi nếu các bị cáo cưa gỗ trong rừng đặc dụng tự nhiên thì phải truy cứu họ về tội vi phạm các quy định về khai thác và bảo vệ rừng (Điều 175 BLHS cũ). Mà muốn kết tội năm bị cáo theo Điều 175 BLHS cũ thì đòi hỏi họ phải khai thác từ 5 m3 gỗ trở lên, trong khi ở đây họ chỉ khai thác có 0,123 m3. Hành vi của năm bị cáo là sai nhưng chỉ là vi phạm hành chính.
Tòa soạn quyết định cử chúng tôi đi Kon Tum dự phiên tòa. Ngay ngày TAND huyện Đắk Hà mở phiên xử sơ thẩm (26-9-2016), báo đăng bài phân tích khẳng định năm bị cáo không phạm tội của giảng viên Trần Thanh Thảo (Trường ĐH Luật TP.HCM). Tòa xử lưu động tại hội trường UBND xã Đắk Mar. Báo giấy chưa về kịp, hàng trăm người dân địa phương lên báo điện tử tải bài về đọc, đi in, phôtô rồi chuyền tay nhau đọc. Tuy nhiên, lấy lý do kiểm tra xem trong các tờ phôtô viết gì, công an và cán bộ tòa đã đi gom hết.
Tại phiên xử, LS Lê Văn Hoan khẳng định năm bị cáo không phạm tội trộm cắp tài sản, VKS truy tố các bị cáo là áp dụng pháp luật không đúng. LS phân tích hành vi của năm bị cáo chỉ có thể bị phạt tiền từ 30 đến 50 triệu đồng chứ chưa đủ định lượng để xử hình sự… Đối đáp, đại diện VKS nói vẫn giữ nguyên quan điểm truy tố, đề nghị phạt năm bị cáo 12-18 tháng tù. TAND huyện cũng bác quan điểm của LS, kết án năm bị cáo.
Thất vọng rồi lại tràn trề hy vọng
Lúc này, áp lực rất nặng nề bởi chỉ còn phiên xử phúc thẩm nữa thôi là số phận pháp lý của năm bị cáo sẽ được quyết định.
Với quyết tâm đấu tranh bảo vệ năm người bị oan, Pháp Luật TP.HCMđã mời LS Nguyễn Thành Công (Công ty Đông Phương Luật), LS Trần Cao Đại Kỳ Quân (Công ty luật Tri Ân) tiếp sức với LS Lê Văn Hoan hỗ trợ pháp lý miễn phí cho năm bị cáo.
Trước ngày TAND tỉnh Kon Tum xử phúc thẩm, TS Phan Anh Tuấn (Trường ĐH Luật TP.HCM) cũng có bài viết phân tích hành vi các bị cáo không đủ cơ sở xử lý về tội trộm cắp tài sản.
Tháng 3-2017, tại phiên xử phúc thẩm, đại diện VKS đề nghị HĐXX bác kháng cáo kêu oan của năm bị cáo và y án sơ thẩm. Trong khi đó, các LS đề nghị HĐXX tuyên năm bị cáo không phạm tội và tiếp tục khẳng định theo Thông tư liên ngành số 19/2007, để kết luận năm bị cáo phạm tội trộm cắp tài sản thì rừng bị xâm hại phải là rừng trồng và rừng khoanh nuôi tái sinh. Ở đây, cây gỗ chết khô mà các bị cáo cưa là cây mọc tự nhiên - là tài nguyên nên không phải là đối tượng để xử lý theo tội trộm cắp. Nếu có bị xâm hại thì phải bị xử lý về hành vi khai thác trái phép nhưng các bị cáo khai thác chưa đủ định lượng để xử lý hình sự mà chỉ có thể phạt hành chính theo Nghị định 157/2013.
Phần xét hỏi, phòng xử ngột ngạt khi chủ tọa đặt nhiều câu hỏi như kết tội năm bị cáo. Gia đình năm bị cáo, các LS, người theo dõi và chúng tôi đều nghĩ khả năng HĐXX y án sơ thẩm là rất cao. Do đó, khi HĐXX tuyên hủy án sơ thẩm, dù chỉ với lý do có vi phạm tố tụng nghiêm trọng thì cũng đủ để cả phòng xử ôm chầm lấy nhau mừng rỡ.
Năm công dân được tòa phúc thẩm tuyên vô tội. Ảnh: N.NGA
Giây phút cảm xúc vỡ òa
Thời gian sau đó, năm bị cáo và các LS tiếp tục gửi rất nhiều đơn kêu oan tới các cơ quan chức năng. Có tháng cán bộ các ban, ngành gửi khoảng 30 thư mời năm bị cáo lên làm việc nhưng cũng chỉ dừng ở việc tiếp nhận thông tin rồi chuyển đơn.
Tháng 9-2017, phiên tòa sơ thẩm lần hai diễn ra. Dù quy định rất rõ và không có cách hiểu khác nhưng đại diện VKS huyện vẫn tiếp tục cho rằng hành vi của năm bị cáo đã cấu thành tội trộm cắp. Một số nội dung các LS nêu ra, đại diện VKS không chịu tranh luận. Một lần nữa TAND huyện Đắk Hà tiếp tục kết án năm bị cáo. Nhiều người theo dõi không kiềm chế được đã nói oang oang ngay tại tòa rằng tòa xử không công bằng. Không khí trầm lắng, những bước chân ra về nặng nề, chỉ còn cái lắc đầu ngao ngán.
Pháp Luật TP.HCM đăng bài phân tích của PGS-TS Trần Văn Độ (nguyên Phó Chánh án TAND Tối cao) và nhiều chuyên gia khác đánh giá về bản án sơ thẩm lần hai. Ông Độ khẳng định: “Hành vi của năm bị cáo không cấu thành bất cứ tội danh nào của BLHS. Hy vọng TAND tỉnh Kon Tum xem xét, đánh giá vụ án một cách khách quan và toàn diện hơn”.
Chúng tôi tiếp tục mời thêm LS Nguyễn Thị Kim Vinh (nguyên thẩm phán TAND Tối cao, Công ty Luật LNT & Partners) tham gia bào chữa miễn phí cho năm bị cáo.
Trước ngày TAND tỉnh Kon Tum xử phúc thẩm lần hai, đã có tới năm lần tòa hoãn xử. Không chỉ các LS và chúng tôi đi lại xa xôi, tốn kém mà những người dân cũng phải bỏ cả việc nương rẫy đến tòa. Quá mệt mỏi khi tòa liên tục hoãn xử vì các thẩm phán thay phiên nhau bệnh, các LS bất đắc dĩ đã phải “vịn” chánh án TAND tỉnh yêu cầu có thẩm phán dự khuyết.
Ngày 31-5-2018, phiên tòa phúc thẩm lần hai diễn ra. Khác với những phiên tòa trước, lần này chủ tọa điều hành phiên tòa đúng tinh thần cải cách tư pháp khiến mọi người hài lòng. Tuy nhiên, thật sự các bị cáo, gia đình họ, các LS và chúng tôi cũng chỉ dám hy vọng là HĐXX sẽ hủy án sơ thẩm. Cho nên khi chủ tọa đọc bản án bác đề nghị y án sơ thẩm của đại diện VKS, cả phòng xử ngỡ ngàng rồi vỗ tay dồn dập khiến chủ tọa phải nhắc nhở mọi người giữ trật tự.
Mọi người lắng nghe từng câu, từng chữ của bản án trong niềm vui sướng cố kìm nén khi HĐXX tuyên bố các bị cáo không phạm tội trộm cắp tài sản, hủy bản án sơ thẩm, đình chỉ vụ án. Chủ tọa tuyên bố bế mạc, mọi người mới dám ồ lên, ôm nhau, ôm chầm lấy các LS, chạy đi tìm HĐXX nói lời cám ơn vì đã bản lĩnh, dũng cảm minh oan cho năm bị cáo.
Lúc ấy chúng tôi chẳng còn nghĩ được gì. Người xúc động khóc, người thở phào nhẹ nhõm. Vậy là kết thúc một hành trình kêu oan đầy cảm xúc. Tất cả lo lắng, nỗi buồn dường như qua hết, chỉ còn những tiếng nói, tiếng cười mà thôi.
| Các luật sư: Tòa thật bản lĩnh! “Nhận lời mời hỗ trợ pháp lý cho năm bị cáo của Pháp Luật TP.HCM, nghiên cứu hồ sơ, gặp các bị cáo, tôi thấy ái ngại cho họ. Hành động của họ là sai và chúng tôi hoàn toàn không cổ súy cho cái sai ấy. Tuy nhiên, cái sai này không đủ để truy cứu trách nhiệm hình sự. Sau hai năm đeo bám vụ án, công lý đã tìm đến và có hình thù rõ ràng chứ không chỉ lóe sáng. Tôi vui mừng vì thứ mình tìm là có thật” - LS Nguyễn Thành Công tâm sự. LS Nguyễn Thị Kim Vinh cũng còn nguyên vẹn cảm xúc: “HĐXX đã cho chúng tôi thấy cuộc sống này còn nhiều niềm hy vọng. Trong phần thẩm vấn của HĐXX, các câu hỏi có vẻ hướng về những vi phạm tố tụng của tòa sơ thẩm. Không những vậy, chủ tọa còn nhắc nhở kiểm sát viên tranh luận thêm về Thông tư 19, làm rõ những vấn đề mà các LS nêu ra trong việc áp dụng pháp luật. Cẩn thận hơn nữa, dù đang ở phần tranh luận, chủ tọa còn quay lại phần xét hỏi để làm rõ vấn đề rừng đặc dụng Đắk Uy có phải rừng tự nhiên hay không. Điều này khiến chúng tôi nghĩ về khả năng HĐXX sẽ hủy án sơ thẩm. Nhưng sau phần tranh luận nảy lửa giữa chúng tôi với đại diện VKS, HĐXX đã có phán quyết thật bản lĩnh, đảm bảo tính nghiêm minh của pháp luật. HĐXX đã căn cứ vào diễn biến kết quả tranh tụng tại phiên tòa để ra một bản án tôn trọng sự thật khách quan, đảm bảo được nguyên tắc mới được quy định trong BLTTHS 2015 là suy đoán vô tội. Tôi mong rằng ngành tòa án ngày càng có nhiều thẩm phán có đủ bản lĩnh và trách nhiệm tuyên những bản án đúng đắn như thế nữa”.
Riêng LS Lê Văn Hoan lại tâm đắc là khi ông “than thở” có nhiều vấn đề ở cấp sơ thẩm mà các LS nêu ra nhưng kiểm sát viên tranh luận chưa đầy đủ, chủ tọa lập tức đề nghị LS tranh luận tất cả nội dung mà các LS muốn nhắc tới để HĐXX đánh giá toàn diện vụ án. “Có thể thấy HĐXX đã không hạn chế quyền bào chữa của LS như ở một số phiên tòa khác” - LS Hoan nói. “Nhìn khuôn mặt các bị cáo cố tỏ ra mạnh mẽ nhưng vẫn không giấu được sự âu lo, LS chúng tôi lại càng quyết tâm dồn hết tâm huyết cho vụ án. Và thần công lý đã mỉm cười” - LS Trần Cao Đại Kỳ Quân cười tươi rói. |
