Sáng 10-12, Tổng Kiểm toán Nhà nước (KTNN) Hồ Đức Phớc đã trình bày tờ trình đề nghị bổ sung dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật KTNN vào chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2019 của Quốc hội.
Ông Hồ Đức Phớc.
Theo ông Phớc, Luật KTNN 2015 (có hiệu lực thi hành từ ngày 1-1-2016) xuất hiện những bất cập, hạn chế sau thực tiễn ba năm thực hiện như nhiệm vụ, quyền hạn của KTNN chưa tương xứng với vị trí, chức năng, nhiệm vụ được giao; quy định về đơn vị được kiểm toán chưa bao quát hết các cơ quan, tổ chức có quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công; thiếu chế tài xử lý các hành vi vi phạm pháp luật về KTNN...
Tổng KTNN đề nghị cần quy định đầy đủ về đơn vị được kiểm toán để làm cơ sở tiến hành kiểm toán đối với tất cả cơ quan, tổ chức quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công thuộc đối tượng, phạm vi kiểm toán của KTNN…
Theo ông Phớc, Luật KTNN hiện hành quy định một số chủ thể như cơ quan, tổ chức, cá nhân có nghĩa vụ nộp ngân sách nhà nước (NSNN); các đơn vị, tổ chức, chủ đầu tư sử dụng, khai thác đất đai, tài nguyên khoáng sản... không phải là đơn vị được kiểm toán. Do vậy, khi quyết định kiểm toán, KTNN không đưa vào danh mục các đơn vị được kiểm toán nên không thể áp dụng các quyền và nghĩa vụ của đơn vị được kiểm toán đối với các cơ quan, tổ chức này.
Trong khi đó, thực tiễn cho thấy qua hoạt động kiểm toán ngân sách, KTNN đối chiếu thuế đã phát hiện và kiến nghị tăng thu NSNN với số tiền thuế truy thu khá lớn. Cụ thể, năm 2016, qua đối chiếu hơn 1.600 người nộp thuế, KTNN kiến nghị các khoản phải nộp NSNN tăng thêm hơn 2.000 tỉ đồng.
Năm 2017, qua đối chiếu gần 2.500 doanh nghiệp ngoài quốc doanh tại 47 tỉnh, thành phố, KTNN phát hiện hơn 2.300 trường hợp có sai phạm (tương đương 94%) và kiến nghị xác định nộp NSNN tăng thêm hơn 1.300 tỉ đồng.
Trong sáu tháng đầu năm 2018, qua đối chiếu thuế hơn 1.400 doanh nghiệp ngoài quốc doanh tại 24 tỉnh, thành phố, KTNN phát hiện gần 1.300 (tương đương 90%) trường hợp có sai phạm và kiến nghị xác định nộp NSNN tăng thêm 443 tỉ đồng.
Cạnh đó, theo pháp luật thuế hiện hành, đối tượng nộp thuế tự kê khai, tự nộp, tự chịu trách nhiệm nên cơ quan thuế chỉ hậu kiểm được khoảng 18% trong tổng số các doanh nghiệp nộp thuế. Theo KTNN, điều này có nghĩa khoảng 82% đang là “khoảng trống” chưa được cơ quan nào kiểm tra, phát hiện.
“Việc trốn thuế, chuyển giá đang trở nên nhức nhối, hiện làm thất thu lớn NSNN” - ông Phớc nhấn mạnh và cho hay thời gian qua, KTNN đã phát hiện chuyển giá, trốn thuế ở các doanh nghiệp kể cả doanh nghiệp nước ngoài như Unilever, Sabeco... truy thu ngân sách hàng chục ngàn tỉ đồng.
Tổng KTNN cũng cho hay cuộc kiểm toán chuyên đề công tác quản lý hoàn thuế giá trị gia tăng tại Tổng cục Thuế và 19 tỉnh, thành phố, KTNN kiến nghị xử lý về số liệu liên quan đến việc thực hiện hoàn thuế chưa phù hợp quy định gần 1.400 tỉ đồng.
“Việc kiểm toán các dự án BOT đã giảm 222 năm thời gian thu phí của 61 dự án, kiến nghị những bất cập về cơ chế, chính sách. Kiểm toán 30 dự án BT giảm 4.500 tỉ đồng. Kiểm toán các khu đô thị, truy thu hàng chục tỉ đồng về cho NSNN. Kiểm toán việc quản lý, sử dụng đất đai đã phát hiện nhiều sai phạm của cơ quan quản lý và chủ đầu tư, truy thu hàng ngàn tỉ đồng về cho NSNN” - ông Phớc nói và cho biết đây là những vấn đề liên quan trực tiếp đến quyền lợi, trách nhiệm của chủ đầu tư nhưng việc kiểm toán lại phải thực hiện thông qua các cơ quan nhà nước, rất khó khăn trong công tác kiểm toán.
Trong khi đó, kinh nghiệm quốc tế cho thấy việc kiểm toán thuế được thực hiện toàn diện, bao gồm cả cơ quan quản lý thuế và người nộp thuế.
Để tháo gỡ những vướng mắc hiện nay, KTNN đề nghị cần sửa đổi, bổ sung Luật KTNN theo hướng bổ sung đơn vị được kiểm toán ở Điều 55 cho đầy đủ, bao gồm: “Người nộp thuế; tổ chức sử dụng, khai thác đất đai, tài nguyên khoáng sản; tổ chức khác có hoạt động liên quan đến việc quản lỷ, sử dụng tài chính công, tài sản công”. Tổng KTNN quy định cụ thể mục tiêu, nội dung và phương pháp kiểm toán đối với các đối tượng trên.
Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân sau đó cho rằng Luật KTNN mới có hiệu lực từ đầu nhiệm kỳ này. Đáng chú ý, những vấn đề KTNN đề xuất thì Chính phủ “bác” hết. “Có những việc là của hành pháp chứ không phải của kiểm toán” - bà Ngân nhận xét và cho rằng có mở rộng phạm vi kiểm toán tới tất cả doanh nghiệp ngoài nhà nước hay không là vấn đề cần cân nhắc.
Ủy ban Tài chính-Ngân sách Nguyễn Đức Hải cũng cho hay đến hôm nay, ông mới được đọc báo cáo của Chính phủ, các nội dung ngược lại với đề nghị của KTNN khiến ông khá phân vân. Ông Hải cũng cho hay Luật KTNN mới thi hành được ba năm. Ông lo ngại khi một số luật rơi vào tình trạng “kỳ này làm luật, kỳ sau lại sửa, kỳ tới không biết có sửa hay không”, dẫn tới không có tính ổn định.
Phát biểu quan điểm cá nhân, ông Hải cho rằng dự án luật sửa đổi chỉ đề xuất tăng thêm địa vị pháp lý, phạm vi, nội dung và một số công cụ cho KTNN. Có những điều này, KTNN sẽ làm tốt hơn, mạnh hơn nhưng để được như vậy lại phải giải quyết nhiều vấn đề khác.
“Nên cân nhắc. Đề nghị chưa nên sửa luật này, có thể chậm lại để tổng kết, đánh giá tình hình thực tiễn. Chưa đủ điều kiện chín muồi thì chưa nên sửa” - ông Hải nói và cho biết với trách nhiệm của cơ quan thẩm tra, Ủy ban Tài chính-Ngân sách “chưa an tâm lắm nếu tập trung sửa những nội dung này”.
