Để chuẩn bị xây dựng tuyến đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam, mới đây Thường trực Chính phủ giao Bộ GTVT chủ động phối hợp với các bộ, ngành xây dựng kế hoạch đào tạo nguồn nhân lực trong lĩnh vực đường sắt. Mục tiêu để trong nước có nhân lực xây dựng dự án cũng như quản lý, vận hành, khai thác và tiến tới làm chủ công nghệ đường sắt.
Công tác nhân lực phải đi trước
Theo Viện Chiến lược và phát triển GTVT (Bộ GTVT), nguồn nhân lực là một trong những yếu tố then chốt quyết định sự thành công của quá trình đầu tư xây dựng, vận hành, khai thác dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam, cũng như đảm bảo khả năng tiếp nhận chuyển giao, làm chủ công nghệ vận hành bảo trì, đặt mục tiêu nâng cao tỉ lệ nội địa hóa, khuyến khích phát triển công nghiệp để từng bước làm chủ công nghệ.
Kinh nghiệm thế giới cho thấy các quốc gia bao gồm cả tự nghiên cứu phát triển hệ thống đường sắt cao tốc như Nhật Bản, Pháp, Đức, Ý cũng như nhận chuyển giao và tiến tới làm chủ công nghệ như Trung Quốc, Hàn Quốc, Tây Ban Nha đều xây dựng chương trình phát triển quốc gia về nguồn nhân lực từ rất sớm, khoảng 5-7 năm trước khi đầu tư xây dựng.
Theo như dự kiến, tuyến đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam sẽ được khởi công vào năm 2027, đưa vào khai thác giai đoạn 1 vào năm 2032, giai đoạn 2 vào năm 2040. “Như vậy, công tác phát triển nguồn nhân lực đường sắt của chúng ta cần được ưu tiên phát triển trước một bước, kịp thời đáp ứng nhu cầu triển khai đầu tư xây dựng ngay từ năm 2025…” - Viện Chiến lược và phát triển GTVT đề xuất.
Vận hành đường sắt cao tốc cần 13.880 người
Theo tính toán của Viện Chiến lược và phát triển giao GTVT, Tổng Công ty Đường sắt Việt Nam (VNR), trong quá trình xây dựng dự án đường sắt tốc độ cao, cần nguồn lao động khoảng 263.700-332.300 người. Trong đó, giai đoạn 2025-2030 cần khoảng 111.280-160.020 người, giai đoạn 2030- 2040 cần khoảng 152.420 người - 186.280 người và phần lớn phải có tay nghề cao.
Giải pháp với nguồn lao động trên là tuyển dụng thông qua đào tạo trong nước, liên kết và đào tạo ở nước ngoài. Dự kiến kinh phí đào tạo khoảng 19.718-24.096 tỉ đồng. Sau khi hoàn thành, dự án cần khoảng 13.880 người để khai thác vận hành, trong đó lao động trực tiếp là 11.050 người, kỹ sư đại học cần khoảng 2.349 người... “Để có đội ngũ trên cần phải chi số tiền khoảng 9.715 tỉ đồng cho công tác đào tạo” - Viện Chiến lược và phát triển GTVT dự báo.
Tuy nhiên, Viện Chiến lược và phát triển GTVT nhận định nguồn nhân lực cho đầu tư xây dựng cơ bản hiện trong nước đáp ứng được 80% nhu cầu để phục vụ cho các công tác xây dựng cơ bản như nền, móng, công trình… 20% nhân lực còn lại tập trung chủ yếu vào các chuyên ngành chuyên sâu của đường sắt tốc độ cao như hệ thống ray, thông tin tín hiệu... và cần có kế hoạch đào tạo chuyên sâu, đáp ứng yêu cầu công việc.
“Đối với nguồn nhân lực vận hành, cơ bản sẽ cần tái đào tạo, đào tạo mới toàn bộ nguồn nhân lực để phù hợp với công nghệ vận hành và khai thác của đường sắt tốc độ cao và sẽ được tích hợp cùng quá trình đầu tư xây dựng nhằm đảm bảo sự đồng bộ trong khai thác…” - Viện Chiến lược và phát triển GTVT thông tin.
Tạo cơ chế thu hút tư nhân đầu tư
Với số tiền và nhu cầu đào tạo nguồn lao động lớn như trên, Viện Chiến lược và phát triển GTVT vừa đề xuất Bộ GTVT sớm xây dựng và hoàn thiện chính sách đãi ngộ thỏa đáng đối với nguồn nhân lực chất lượng cao. Tạo cơ chế phù hợp để thu hút các nguồn vốn nước ngoài đầu tư cho phát triển nguồn nhân lực.
Cạnh đó, trong nước cũng cần tăng cường quan hệ đào tạo giữa VNR với các cơ sở giáo dục và các ngành đào tạo trong và ngoài nước như ĐH Công nghệ GTVT, các tổ chức đường sắt tại Nhật Bản, Ấn Độ, Trung Quốc... để có được nguồn lao động đầu vào chất lượng, sát với nhu cầu thực tế.
Thêm vào đó, Nhà nước cần ban hành và triển khai chính sách hỗ trợ các doanh nghiệp về kinh phí trong việc tăng cường đào tạo đội ngũ nhân lực quản lý, khai thác trong lĩnh vực đường sắt tốc độ cao; đặc biệt là nguồn nhân lực có trình độ cao, có khả năng ứng dụng khoa học công nghệ mới, hiện đại.
“Thành lập Viện Nghiên cứu và phát triển đường sắt tốc độ cao thuộc hệ thống trường, viện nghiên cứu chuyên ngành giao thông, đảm nhận vai trò nghiên cứu, tiếp nhận công nghệ, chuyển giao mô hình đào tạo, tổ chức đào tạo nguồn nhân lực cho đường sắt tốc độ cao…” - đại diện Viện Chiến lược và phát triển GTVT cho hay.
Theo TS Trần Việt Hùng, Tổng hội Cơ khí Việt Nam, giai đoạn đầu của dự án phải gửi lượng nhân sự đi học nước ngoài, ưu tiên tuyển chọn các kỹ sư trẻ có năng lực đi học để sau này trở về có thể phát triển thành các chuyên gia đầu ngành trong lĩnh vực đường sắt tốc độ cao. Kinh phí đào tạo do Nhà nước cấp toàn bộ để khỏi lệ thuộc vào nước ngoài.
Giai đoạn 2, dự án kết hợp hai hình thức gửi người đi đào tạo ở nước ngoài và đào tạo trong nước đủ để đảm bảo đủ nhân sự phục vụ cho việc quản lý, vận hành, bảo dưỡng… đường sắt tốc độ cao. “Hình thành Viện hoặc Học viện Đường sắt, nơi kết hợp các chuyên gia trong và ngoài nước để nghiên cứu phát triển và đào tạo nhân lực cho đường sắt tốc độ cao Việt Nam” - ông Hùng đề xuất.•
Cần thành lập Học viện Đường sắt tốc độ cao
Theo một chuyên gia, đường sắt tốc độ cao là một hệ thống đồng bộ, rất phức tạp, đòi hỏi trình độ cao từ khâu xây dựng đến quản lý và vận hành khai thác. Mỗi dự án đường sắt tốc độ cao cần số lượng khổng lồ về nhân sự từ giai đoạn xây dựng đến vận hành. Ước tính dự án sẽ tạo ra việc làm cho khoảng 120.000-160.000 kỹ sư và công nhân xây dựng, cơ khí, điện và công nghệ thông tin…
Theo kinh nghiệm các nước, để vận hành dự án cần thành lập Học viện Đường sắt tốc độ cao riêng để đào tạo nguồn nhân lực, nắm vững các công nghệ cốt lõi như kết cấu hạ tầng, phương tiện, hệ thống điện, hệ thống thông tin - tín hiệu, trung tâm điều khiển vận hành.
Học viện sẽ có chức năng, nhiệm vụ hợp tác, liên kết, phối hợp với các công ty đầu tư, quản lý khai thác đường sắt lớn, nhiều kinh nghiệm trên thế giới; phối hợp với các trường đại học trong và ngoài nước, các doanh nghiệp trong và ngoài nước đào tạo lập chương trình đào tạo dựa trên đơn đặt hàng của học viện và được hội đồng đào tạo thống nhất thành chương trình khung.
