Hạn chế ghi âm, ghi hình tại tòa: Cần phân biệt đối với báo chí

Luật sư TRƯƠNG NGỌC LIÊU, Đoàn Luật sư TP Hà Nội:

Nhà báo đến tòa tác nghiệp khác với người dân đi nghe xử

Với một phiên tòa công khai, có nhiều đối tượng được tham gia để theo dõi phiên tòa với những mục đích và nhiệm vụ khác nhau. Cụ thể nhà báo có quyền tác nghiệp theo quy định của Luật Báo chí, quyền của họ cần có tại tòa sẽ khác đối với người dân đến theo dõi một phiên tòa để được nghe, phổ biến pháp luật. Do đó nên có quy định riêng đối với nhà báo tác nghiệp tại tòa.

Đối với phiên tòa hình sự, dự thảo đề ra phương án bắt buộc tất cả phiên tòa (kể cả công khai) chỉ được phép ghi âm, ghi hình khi được chủ tọa đồng ý đồng nghĩa với nhà báo khi tác nghiệp cũng tuân thủ quy định này. Tôi cho rằng điều này là không phù hợp và không thực sự cần thiết.

Việc hạn chế quyền ghi âm đối với báo chí chỉ nên thực hiện trong những trường hợp thật sự đặc biệt, được quy định theo hướng liệt kê để tránh việc áp dụng tùy nghi. Còn lại các cơ quan báo chí đương nhiên có quyền ghi âm để phục vụ việc tác nghiệp, đảm bảo độ chính xác của thông tin khi truyền tải tới người dân.

Ngay cả trong trường hợp hạn chế như trên thì đối với việc ghi âm những người tham gia tố tụng khác như người bào chữa (luật sư), bị cáo, bị hại... thì cũng chỉ cần sự đồng ý của họ chứ không cần thêm sự đồng ý của chủ tọa (như dự thảo quy định).

Việc đồng ý có thể thông qua văn bản, lời nói hoặc sự xác nhận lại của chủ tọa thông qua việc hỏi những đối tượng này.

Khi đó, cơ quan báo chí tự chịu hoàn toàn trách nhiệm pháp lý đối với việc sử dụng các tệp (file) ghi âm, ghi hình trái với tôn chỉ hoạt động, quy định của pháp luật chuyên ngành báo chí và các quy định của pháp luật khác có liên quan đến quyền bí mật đời tư, quyền hình ảnh, quyền sở hữu trí tuệ... (nếu có).

Từ kinh nghiệm thực tiễn tham gia nhiều vụ án hình sự được người dân và báo chí quan tâm. Tôi nhận thấy sự có mặt của các PV không gây ảnh hưởng đến việc thực hiện hoạt động nghiệp vụ của luật sư. Ngược lại, sự có mặt của báo chí góp phần tăng tính chuyên nghiệp của luật sư trong hoạt động nghề nghiệp của mình. Chúng tôi luôn phải ý thức về tác phong, lời nói, cử chỉ nhằm đảm bảo mọi hoạt động, ứng xử của luật sư khi tham gia phiên tòa tuân thủ đúng quy định của pháp luật về tố tụng, Bộ quy tắc đạo đức và ứng xử nghề nghiệp luật sư.

Bên cạnh đó, quá trình tác nghiệp của báo chí tại phiên tòa cũng là kênh rất hiệu quả trong công tác tuyên truyền, giáo dục, phổ biến kiến thức pháp luật đến người dân. Góp phần vào mục đích “răn đe, phòng ngừa chung” trong pháp luật hình sự.

Luật sư NGUYỄN HỒNG HÀ, Đoàn Luật sư tỉnh Khánh Hòa:

Bản ghi âm là “vũ khí” bảo vệ nhà báo trên hành trình bảo vệ sự thật

Ghi âm tại phiên tòa xét xử công khai phải xin phép và được sự đồng ý của chủ tọa, của bị cáo… là hạn
chế quyền giám sát của nhân dân và cơ quan báo chí. Thực tiễn xét xử đã xảy ra những vụ án diễn biến
tranh tụng một đằng, án nhận định và tuyên một nẻo hoặc án tuyên một đằng phát hành án một nẻo đã bị các đương sự khiếu nại, tố cáo.

Một số cơ quan báo chí đăng bài phản ánh là sự thật và khi xử lý những sai phạm tiêu cực trong hoạt động tư pháp thì chứng cứ hữu hiệu vẫn là file ghi âm xác thực. Việc nhà báo ghi âm là nhằm đảm bảo thông tin chính xác, khách quan, không có lý do gì phải hạn chế.

Luật sư tham gia phiên tòa hay nhà báo sẽ rất yên tâm trong hoạt động nghề nghiệp, ghi âm để có bằng chứng xác thực trong quá trình bảo vệ sự thật, bảo vệ lẽ phải, phòng, chống tiêu cực xảy ra trong giai đoạn có liên quan đến “sinh mệnh pháp lý” của các bên.

Phiên tòa xét xử công khai nếu có nhà báo hoạt động nghiệp vụ báo chí không bị hạn việc ghi âm bằng những “giấy phép con” sẽ hạn chế tối đa được tiêu cực vì tránh được tình huống “lời nói gió bay”.

“Lời nói máy ghi” và file ghi âm của nhà báo hoàn toàn độc lập không phụ thuộc vào việc tòa án có chủ động ghi âm, ghi hình hay không.

Khi có vấn đề pháp lý có liên quan đến khiếu nại, tố cáo, những hành vi vi phạm tại chốn công đường, không có gì đảm bảo tính xác thực bằng các file ghi âm. Đây là phương tiện hữu hiệu, là “vũ khí” bảo vệ nhà báo trong hành trình bảo vệ sự thật.

Ghi âm là một quyền, còn việc sử dụng file ghi âm, công bố file ghi âm ở đâu đó là trách nhiệm, nghĩa vụ mà người ghi âm phải tuân thủ luật pháp, vì việc đăng tải đã có hàng loạt đạo luật khác điều chỉnh như Luật Báo chí, Luật Luật sư, BLDS, BLHS, Luật An ninh mạng, Pháp lệnh Xử phạt vi phạm hành chính đối với hành vi cản trở hoạt động tố tụng…

Tóm lại, dự thảo Luật Tổ chức TAND không nên có thêm những quy định theo hướng hạn chế quyền ghi âm, ghi hình trong các phiên tòa công khai, đặc biệt là phiên tòa hình sự.

Đưa ra hai phương án vì còn nhiều ý kiến khác nhau

Trước đó, Ủy ban Thường vụ QH cũng đã có báo cáo giải trình, tiếp thu, chỉnh lý về dự luật gửi các ĐBQH. Trong đó đáng chú ý là việc tiếp thu, chỉnh lý khoản 3 Điều 141 quy định về tham dự và hoạt động thông tin tại phiên tòa, phiên họp.

Do còn ý kiến khác nhau nên dự thảo trình QH thảo luận được thiết kế hai phương án.

Phương án 1 (gồm khoản 3 và khoản 4): Việc ghi âm lời nói, ghi hình ảnh của HĐXX tại phiên tòa, phiên họp phải được sự đồng ý của chủ tọa phiên tòa; việc ghi âm lời nói, ghi hình ảnh của người tiến hành tố tụng khác, người tham gia phiên tòa, phiên họp thì phải được sự đồng ý của họ và sự đồng ý của chủ tọa phiên tòa, phiên họp. Việc ghi hình ảnh tại phiên tòa, phiên họp chỉ được thực hiện trong thời gian khai mạc phiên tòa, phiên họp và tuyên án, công bố quyết định.

Tòa án tiến hành ghi âm lời nói, ghi hình ảnh toàn bộ diễn biến phiên tòa, phiên họp trong trường hợp cần thiết để phục vụ nhiệm vụ chuyên môn. Việc sử dụng, cung cấp kết quả ghi âm lời nói, ghi hình ảnh diễn biến phiên tòa được thực hiện theo quy định của pháp luật. Chánh án TAND Tối cao quy định chi tiết khoản này.

Phương án 2: Không quy định khoản 3 và khoản 4 (thực hiện theo quy định của các luật tố tụng và pháp luật có liên quan).