- Chưa.
- Chưa. Có phải là cuốn sách ấy được dựng thành phim có tên là Thiên nga đen không?
- Chưa nhưng mình đã xem phim Thiên nga đen rồi.
Câu trả lời thứ nhất là của những người chưa đọc và cũng không hề có khái niệm nào liên quan đến Thiên nga đen. Câu trả lời thứ hai của người chưa đọc và liên tưởng đến bộ phim mang tên Thiên nga đen chiếu gần đây ở rạp. Câu trả lời thứ ba của người chưa đọc và suy nghĩ rằng cuốn sách ấy và bộ phim cùng tên có liên quan đến nhau. Các câu trả lời thứ hai và thứ ba phản ánh tư duy của chúng ta vận hành theo cách thông thường như Nassim Nicholas Taleb đề cập trong cuốn Thiên nga đen của ông. Hầu như chúng ta gặp câu trả lời tương tự như sau đối với những người đã xem bộ phim cùng tên với cuốn sách:
- Chưa. Cuốn sách ấy có gì hay không?
Câu trả lời trên thuộc dạng phi thông thường. Tác giả N.N. Taleb cho rằng chúng ta, trong suy nghĩ và hành động của mình, thường có xu hướng theo số đông, trong khi thực tế cuộc sống vận động chứa đựng không ít, thậm chí ngày càng nhiều, các yếu tố hiếm hoi hoặc cực đoan. Các yếu tố này có các cái tên khác như “yếu tố bất thường”, “yếu tố ngoại lai” được tác giả gọi chung một tên là “yếu tố Thiên nga đen”. Nói một cách vắn tắt, các yếu tố có xác suất xảy ra cực nhỏ nhưng có tác động cực lớn.
N.N. Taleb lập luận rằng: Nếu muốn nắm bắt được tính khí, đạo đức và sự lịch lãm của một con người, cái bạn cần là chú ý tới anh ta qua những thử nghiệm trong một số tình huống khắt khe chứ không phải qua lăng kính màu hồng của cuộc sống thường nhật. Ông cũng đặt câu hỏi tương tự như: Bạn có thể đánh giá sự nguy hiểm của một tên tội phạm gây ra bằng việc quan sát những gì hắn làm trong một ngày bình thường không?
Cuốn sách dũng cảm về tư duy, đôi chỗ mang tính thách thức cao của N.N. Taleb tấn công các thói quen tư duy của số đông chúng ta và khẳng định thế giới hiện nay đang bị chi phối bởi những bí ẩn, cực đoan, ít có khả năng xảy ra, trong khi chúng ta hằng ngày dành quá nhiều thời gian vào những câu chuyện phiếm, sống theo những lối mòn đã biết và lặp đi lặp lại cho đến khi một sự biến xảy ra và chúng ta trở nên hoang mang, vô định như bị ném về thủa hồng hoang của loài người. Mục đích chính của cuốn sách, như tác giả thẳng thắn với người đọc, là góp một phần động lực để mỗi chúng ta “tập trung” vào những giá trị, sự kiện, hay quy tắc nào đó thật sự có ý nghĩa đối với cuộc sống của chính mình.
Sách dày 440 trang, do NXB Tổng hợp TP.HCM phát hành. Dịch giả: Cam Thảo, Hoàng Trung.
QUANG THÀNH
