Nhà văn Nguyên Ngọc trong bài diễn thuyết “Xây dựng con người tự chủ, để dân tộc tự chủ, chương trình vĩ đại bị dở dang của Phan Châu Trinh” đã khẳng định chủ trương của Phan Châu Trinh là xây dựng tinh thần tự trị và đi đến tự trị bằng con đường hòa bình. Tự trị ở đây còn có thể hiểu là tự chủ. Khẩu hiệu nổi tiếng của Phan Châu Trinh: Khai dân trí chính là xây dựng nên con người tự chủ, cá nhân tự chủ để đi đến tập thể tự chủ, dân tộc tự chủ. Nhà văn Nguyên Ngọc chỉ ra Phan Châu Trinh chính là hình ảnh tiêu biểu của một con người hiện đại tự chủ, tự do. Trong thư viết cho nhân dân, toàn quyền Beau, vua Hàm Nghi, vua Khải Định ông đều xưng tôi, một cái tôi độc lập, có ý thức về nhân cách độc lập và ngang bằng của ông với người đối thoại. Chính từ tinh thần tự chủ ấy, ông đã dũng cảm chỉ ra hai nhược điểm chí tử của dân tộc: chủ nghĩa yêu nước hẹp hòi và ý thức vọng ngoại mù quáng. Ông coi ý nghĩa cuộc đời ông là nỗ lực cứu nhân dân thoát ra khỏi những điểm yếu chí tử ấy, tự xây dựng cho mình, từ từng cá nhân, đến toàn dân tộc ý thức tự chủ. Tư tưởng đó tập trung trong khẩu hiệu: Khai dân trí, Chấn dân khí, Hậu dân sinh…
Từ trái qua Bà Nguyễn Thị Bình (cháu ngoại Phan Châu Trinh), TS Bùi Trân Phượng, Nhà văn Nguyên Ngọc, GS Chu Hảo. Ảnh: TG
Nhà văn Nguyên Ngọc khẳng định tư tưởng của Phan Châu Trinh hôm nay vẫn còn nguyên tính thời sự, thậm chí còn nóng hổi hơn, cấp bách hơn. Và trách nhiệm của chúng ta hôm nay và cả ngày mai là tiếp tục chương trình lớn của Phan Châu Trinh.
Phát biểu trong hội thảo, nhiều trí thức đã đồng tình với quan điểm này cho rằng GS Chu Hảo tiếp lời, nhiệm vụ trước mắt cần phải khai dân trí trước thì mới bàn tới dân khí.
TRÀ GIANG
