Những năm gần đây, lượng người đổ về tham gia các lễ hội truyền thống ngày càng đông hơn, đặc biệt là một số hội lớn, có tiếng là linh thiêng như Hội Gióng, Hội Khai ấn đền Trần hay Hội chùa Hương. Việc người dân quan tâm đến các hoạt động văn hóa và điều đáng mừng.
Tuy nhiên, nó không dừng lại ở đó. Cùng với lực lượng đi trẩy hội hùng hậu này là quá nhiều những thái độ, hành vi không thể kiểm soát đã diễn ra. Lễ hội vì vậy mà có nơi, có lúc đã không còn giữ được sự tôn nghiêm, những giá trị tinh thần tốt đẹp mà trở nên lộn xộn, thậm chí bát nháo. Quan trọng hơn cả, nó còn có thể trở thành mối nguy hiểm cho những người tham gia.
Giành lộc hay cướp lộc?
Trong Hội Gióng diễn ra ở huyện Sóc Sơn, Hà Nội ngày 24-2 vừa qua, bên cạnh những nghi lễ truyền thống diễn ra khá suôn sẻ, một vụ việc đáng tiếc đã xảy ra, khiến dư luận xôn xao bàn tán.
Sau khi lễ vật gồm có voi, ngựa chiến, trầu cau, cỏ voi, ngà voi và đặc biệt là lễ giò hoa tre (gậy Thánh Gióng) được cung tiến vào đền Thượng, dân làng đưa đồ cúng xuống đền Hạ. Số hoa tre này sẽ tung lên để du khách lấy lộc.
Khi lễ vật đang được rước ra sân, rất nhiều thanh niên đã lao vào cướp hoa tre. Một đoạn clip cho thấy rõ các thanh niên này đã tạo nên một cảnh tranh cướp rất hỗn loạn. Trong khi đó những người mặc lễ phục, có nhiệm vụ hộ tống lễ vật thì giơ gậy tre lên vụt vào đám đông.
Cảnh "hỗn chiến" trong lễ hội đền Gióng hôm 24-2.
Dù ban tổ chức phủ nhận xảy ra đánh nhau, công an Sóc Sơn cũng cho biết không nhận được trình báo hay khiếu kiện gì nhưng những hình ảnh về cảnh tranh cướp hoa tre đến mức xô đẩy, tranh cãi, gây rối trật tự công cộng thì khó có ai có thể phủ nhận.
Theo lời một số người tham gia trực tiếp, khi không cướp được hoa tre, nhiều thanh niên đã cầm gậy vụt, thậm chí thượng cẳng tay hạ cẳng chân vào người bảo vệ kiệu để trả đũa.
Clip quay tại hội Gióng năm nay.
Nói về hiện tượng này trên báo Trí thức trẻ, nhà nghiên cứu văn hóa dân gian, giảng viên khoa Văn học (ĐH KHXH&NV Hà Nội) Nguyễn Hùng Vỹ cho rằng xin lộc cầu phước tại các lễ hội dưới hình thức phát hoặc cướp là chuyện bình thường. Tục này có từ xưa, nhưng ngày nay các tục cướp này đã bị lạm dụng và biến thái tiêu cực, bất thường. Biến thái rõ ràng nhất là phát triển theo xu hướng bạo lực.
Vui hội hay phá hoại tài sản?
Nếu chuyện giành giật lợi lộc về cho bản thân mình mà ẩu đả, khiến nét đẹp vốn có của lễ hội bị bào mòn thì chuyện phá hoại tài sản trong lễ hội rước "kiệu bay" tại xã Xuân Đỉnh (Bắc Từ Liêm, Hà Nội) càng khiến người ta bất bình, giận dữ.
Trong hội này, một đám đông phu kiệu sẽ thay phiên nhau khiêng chiếc kiệu chạy như bay trên đường. Quá trình đó, nếu kiệu đâm va, phá hỏng tài sản là bình thường vì đó là do “Thánh nhập".
Kính xe bể nát trên đường kiệu bay.
Hình ảnh mới cập nhật trong Tết Ất Mùi cho thấy đám rước kiệu áo quần rực rỡ, liên tục vác chiếc kiệu đầu rồng sơn son, thiếp vàng húc vào kính của một chiếc Kia Morning đậu bên đường cho đến khi chiếc kính bể nát. Người rước kiệu hồ hởi, đám đông hò reo trong khi chủ xe kêu khóc, quỳ gối tay cầm tiền liên tục vái lạy.
Đáng ngạc nhiên đây không phải lần đầu tiên “hiện tượng” này xảy ra. Những chiếc kiệu bay này không chỉ phá hỏng ô tô, vật dụng, nhà cửa của các hộ dân hai bên đường đi của nó mà còn sẵn sàng lao cả vào cửa kính lớn của trung tâm thương mại mà chủ nhân không dám lên tiếng vì “niềm tin tâm linh”.
Cúng sao giải hạn, bịt kín con đường
Sẽ không có gì đáng bàn nếu việc cúng sao được tổ chức quy củ, gói gọn trong khuôn viên chùa. Thế nhưng, hiện tượng xảy ra tại chùa Phúc Khánh (Đống Đa, Hà Nội) lại trở thành “khó coi” khi hàng ngàn người đã ùn ùn kéo nhau tràn ra bịt kín hết mặt đường lộ cả đoạn dài ở khu vực Ngã Tư Sở khiến xe cộ không thể lưu thông.
Còn đường bị bịt kín bởi người đi cúng sao.
Chỉ trong phút chốc, cả con đường rộng lớn bỗng trở thành “sân nhà” của những người đi lễ. Do quá đông nên nhiều người bày cả đồ lễ ngay vệ đường, trên cầu vượt, đứng ngồi lổm nhổm trên xe máy để… khấn vái. Sao càng xấu, lễ vật phải càng lớn, nhà càng đông người thì càng tốn kém. Không ít gia đình nghèo khó, thiếu ăn cả năm vẫn phải cố sắm lễ cho chỉn chu để cầu an.
Chực chờ dâng lễ.
Tiếp sau phần lễ là “màn” đè nén nhau để giành giật đồ lễ, từ nhánh hoa cho đến cái oản, nếu giật được rồi dù hoa đã tan tác họ vẫn rất hoan hỉ ra về. Để lại sau lưng… một bãi rác khổng lồ.
Giành giật lộc.
Bãi rác còn lại sau khi đám đông ra về.
Không hiểu ý nghĩa nhưng vẫn sống chết giành giật
Một trong những lễ hội quy tụ lượng khách thập phương đổ về nhiều nhất với khí thế “hừng hực” nhất hiện nay là Hội khai ấn đền Trần, diễn ra giữa đêm 14 và mở đầu cho ngày 15 tháng Giêng hằng năm, tại Khu di tích đền Trần phường Lộc Vương, TP.Nam Định.
Những năm trước, đây đã trở thành một “điểm nóng” hỗn loạn khi hàng ngàn người chực chờ suốt nhiều tiếng đồng hồ để giật bằng được “ấn đền Trần” cầu may cho cả năm. Họ tin rằng ấn sẽ mang đến may mắn, phúc lộc, thăng quan tiến chức cho mình.
Cảnh tượng trong lễ hội "cướp" ấn đền Trần.
Dù mỗi năm lực lượng an ninh mỗi dày hơn, biện pháp an ninh siết chặt hơn nhưng tình hình vẫn không thể ổn định hơn. Cảnh tượng hỗn loạn xảy ra ngay trong những giờ khắc đầu tiên của lễ phát ấn đền Trần khiến người ta phải choáng váng.
Chỉ chờ đến giờ khai ấn, cả biển người ùa lên, dẫm đạp lên nhau để giành lộc, đẩy ngã người khác, xô đổ hàng rào, leo lên cả rào chắn, đỉnh đồng, đu lên xà nhà, cành cây, vò tiền ném rào rào vào kiệu rước và la hét ầm ĩ không còn là lạ nữa. Cái mà đám đông tranh cướp không chỉ là lá ấn “quý báu” mà còn là tất cả những thứ họ mà họ tin là có “linh khí” như hoa và nến trên bàn thờ cũng bị cướp sạch.
Đạp cả lên đỉnh đồng thì lòng thành ở đâu?
Không ít người bị thương, ngất xỉu vì chen lấn, những vật dụng, tài sản dùng để thờ cúng bị phá hoại, hư hỏng. Đáng nói là tham gia vào những vụ tranh cướp đầy “hung hăng” này có không ít người là các quan chức, đại biểu được mời hoặc tự tìm về đền Trần với hi vọng cầu danh, cầu lợi.
Thực chất, lễ khai ấn đền Trần chỉ là một nghi thức truyền thống đánh dấu thời điểm bắt đầu hoạt động trở lại sau khi nghỉ Tết của các đơn vị hành chính thời phong kiến thời Trần. Lá ấn chưa từng có giá trị phong chức tước hay ban lộc nhưng vì bị “hiểu lầm”, cộng thêm lòng ham muốn thái quá của người dân mà nó trở thành mục tiêu tranh đoạt, bất chấp việc tranh cướp đó “xấu mặt” và phản cảm đến đâu.
***
Những hiện tượng nêu trên không còn là đơn lẻ. Trong lễ hội cướp phết cầu may ở Vĩnh Phúc hôm 25-2, trong lúc lễ tế, một số thanh niên cầm dao “truy sát” ngay tại sân đình Đông Lai vì tranh giành chỗ đứng.
Hay dịch vụ mới cho thuê thang tre để… vượt tường ở chùa Bái Đính, chùa Hương khiến người ta phải ngỡ ngàng. Ở đây có giá rõ ràng cho việc “bật tường” đến vị trí nào, sân chính hay trước cổng, vé một chiều hay khứ hồi. Người dân cho biết họ chẳng hề muốn leo trèo ở cửa chùa nhưng cứ chờ đợi thì không biết đến khi nào.
Tiền lẻ được rải bừa bãi trong sân chùa. Ảnh: TNO
Tín ngưỡng là truyền thống văn hóa và là nét đẹp trong đời sống tinh thần của mỗi dân tộc, nó hướng con người ta đến chân, thiện, mỹ. Bất cứ ai cũng có nhu cầu cầu mong những điều tốt đẹp cho gia đình và bản thân.
Từ một việc làm, suy nghĩ tốt nhưng đã bị biến tướng đến mức dẫn dắt ra những hành vi mê tín dị đoan, không văn minh, thậm chí là mang tính tranh đua, giành giật đầy hiếu chiến, gây nguy hại cho cộng đồng, mất mỹ quan ở nơi linh thiêng.
Tìm đến nơi đình, chùa lý ra tâm phải tịnh, ngôn hành phải thư thả, thong dong để có được khoảnh khắc lắng mình, thật tâm cầu mong điều tốt đẹp, thế nhưng những hành động trên đều cho thấy một nghịch lý ngược ngạo đến buồn lòng.
Gạo, muối trắng rải khắp nơi tạo nên quang cảnh rất nhếch nhác
Xưa kia, lễ vật Lang Liêu dâng lên cho vua cha là bánh chưng, bánh dày giản dị, ý nghĩa bao nhiêu thì ngày nay lễ vật trong hội Đền Hùng lại… càng to càng tốt, càng tốn kém càng thể hiện lòng thành.
Như vậy, bản thân lễ hội là tốt đẹp, trải qua hàng trăm năm, cội nguồn của lễ hội không gì ngoài tạ ơn tiền nhân, cầu an lạc cho chúng sinh. Cái lỗi là ở lớp con cháu đời sau, vì thiếu ý thức và hiểu biết đúng đắn, thiếu một thái độ bảo tồn văn hóa một cách văn minh đã đẩy những cuộc vui này xa rời căn nguyên, tôn chỉ ban đầu, “phá nát” cả ý nghĩa tốt đẹp của các lễ hội mà chính họ đang sùng bái.
