TS Lê Đăng Doanh: Tôi tâm đắc triết lý 'chào đón thất bại’

TS Lê Đăng Doanh, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương, đã chia sẻ nhiều câu chuyện thú vị tại hội thảo về thương mại điện tử trước thềm Hiệp định đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) vừa tổ chức tại Hà Nội.

Pháp Luật TP.HCM lược ghi một số thông tin của ông Doanh xung quanh chủ đề làm sao để Việt Nam hội nhập thành công.

Bán sản phẩm khác biệt

Việt Nam là một trong những nước tiên phong về hội nhập. Đến nay chúng ta đã ký hiệp định thương mại tự do với 57 nền kinh tế như Mỹ, châu Âu (EU).

Để cạnh tranh, chúng ta không nên nghĩ rằng cần phải xuất khẩu những mặt hàng công nghệ cao, mà là cần có những sản phẩm khác biệt, có lợi thế cạnh tranh và có đối tác. Tôi xin lấy ví dụ, ở TP.HCM hiện nay một số người sản xuất cá kho tộ xuất khẩu sang EU; ở ngoài Bắc (tỉnh Hà Nam, quê hương của nhà văn Nam Cao - PV) cũng có người đang sản xuất cá kho nồi làng Vũ Đại để xuất khẩu. Loại cá sử dụng làm nguyên liệu là cá trắm đen, nặng tối thiểu khoảng 3 kg.

Nhưng để xuất khẩu sang những thị trường này đòi hỏi phải đáp ứng được những điều kiện ngặt nghèo. Tôi vừa sang Malaysia dự một hội thảo với chủ đề “TPP, Mỹ có bắt nạt chúng ta hay không?”. Malaysia đang tỏ ra rất băn khoăn vì sao Mỹ lại đặt ra nhiều điều kiện khó khăn.

Người dân làng Vũ Đại đang kho cá. Mỗi nồi cá kho có giá thấp nhất là 500.000 -700.000 đồng, đắt nhất 1-1,2 triệu đồng. Ảnh: NGỌC LAN

Tôi phải giải thích: “Tôi không có bằng chứng nào cho thấy vào TPP, Mỹ sẽ bắt nạt Việt Nam về chính trị và kinh tế. Nền kinh tế của Mỹ và Việt Nam có thể bổ sung cho nhau. Việt Nam đã tăng xuất khẩu sang Mỹ rất nhanh với kim ngạch đạt 37 tỉ USD trong năm 2014. Nhưng việc chống bán phá giá là không bình đẳng và không thiện chí”.

Chẳng hạn, khi Việt Nam xuất khẩu cá ba sa vào Mỹ dưới 8% thị phần thì không xảy ra kiện chống bán phá giá. Nhưng khi thị phần chiếm trên 8% thì Mỹ bắt đầu thưa kiện với lý do tại sao cá ba sa của Việt Nam lại gọi là “catfish” (một loại cá có râu tại Mỹ)?”.

Khi đó, Đại sứ Việt Nam tại Mỹ Nguyễn Tâm Chiến liền chụp ảnh một con “catfish” ở bang Mississipi và một con cá ba sa của Việt Nam mang cho phía Mỹ coi và nói: Về mặt sinh học, hai con cá hoàn toàn giống nhau. Phía Mỹ nhìn một hồi và bảo: Cá ba sa của ông râu dài hơn con catfish của tôi nên hai con này không giống nhau.

Đấy là cái cớ của người Mỹ để sau này bắt Việt Nam phải gọi cá ba sa là “Mekong Ba sa Fish”. Mà tên cá ba sa này thì người Mỹ phải mất một thời gian dài mới có thể quen được và mới chịu mua.

Việt Nam dễ bị kéo vào các vụ kiện chống bán phá giá. Đây là điều mà các doanh nghiệp Việt cần phải chú ý để không bị thiệt hại.

Họ không ngồi lề đường bán gạo cho ta

Còn nhiều câu chuyện thách thức chúng ta khi hội nhập. Chẳng hạn đối với gạo Việt Nam, vốn không có thương hiệu, nhãn mác nên khó vào được thị trường EU và Mỹ.

Muốn vào được thị trường này, gạo Việt phải đăng ký thương hiệu. Ví dụ gạo Tám thơm Nam Định, gạo Nàng hương, gạo An Giang… với các tiêu chí hàm lượng thuốc bảo vệ thực vật, xuất xứ, pháp nhân chịu trách nhiệm rõ ràng. Đối tác của Việt Nam ở EU, Mỹ sẽ nhập về đóng gói, bán ở siêu thị… chứ không có chuyện họ ngồi lề đường bán gạo cho chúng ta.

Có một cơ hội rất lớn để nông nghiệp nói chung và gạo Việt Nam nói riêng có thể thắng lợi là hợp tác với Nhật. Người Nhật đã tính toán nếu họ đầu tư được 5.000 ha nhà kính ở Lâm Đồng thì có thể cung cấp hoa tươi, rau, củ, quả cho cả nước Nhật.

Người Nhật hiện đang rất thích thú và quan tâm với kế hoạch này. Trên thực tế họ đã đầu tư 2.000 ha trồng gạo Nhật ở An Giang; 50 ha gạo Nhật ở Hà Nam; đầu tư sản xuất vừng (mè) ở Nghệ An và họ đang muốn tăng sản lượng mè đen để xuất khẩu sang Nhật. Họ cũng đã chuyển giao công nghệ thủy sản cho Việt Nam.

 “Chào đón thất bại”

Không ít người Việt thường có quan niệm giải thể, phá sản là chấm hết, là kết thúc sự nghiệp kinh doanh. Israel không như vậy, họ có khẩu hiệu “phổ biến vi khuẩn khởi nghiệp”, theo đó mỗi sinh viên năm thứ hai phải lập một doanh nghiệp để vận dụng kiến thức đã được học tại đại học.

Tôi cũng rất tâm đắc với triết lý “chào đón thất bại” (welcome the failure) của đất nước này. Họ coi việc vấp ngã, sai lầm là điều bình thường. Đó không phải là chủ đề để ném đá, chê bai mà là để giúp đỡ, tạo điều kiện cho người vấp ngã đứng lên đi tiếp. Chính vì vậy, Israel là một đất nước có tốc độ phát triển cao, trở nên hùng mạnh.

Một câu chuyện khác: Ông Lý Quang Diệu khi lập quốc đã có ba nguyên tắc. Trước hết là thực dụng, điều gì có lợi cho Singapore là làm ngay, không theo một chủ thuyết nào. Thứ hai trọng dụng nhân tài. Ông đưa ra một quy tắc: Trên thế giới, ai viết một bài báo để chê Singapore thì mời người đó sang để lắng nghe ý kiến. Thứ ba là sẵn sàng thay đổi.

Kinh tế gia người Mỹ đoạt giải Nobel là Paul Krugman năm 1970 viết hai bài báo. Một bài tiên đoán kinh tế Liên Xô sẽ sụp đổ vì Liên Xô ngày càng cần nhiều vốn hơn để đầu tư, để tạo ra một GDP lớn hơn. Ông cho rằng đến một lúc nào đó Liên Xô sẽ không còn vốn để đầu tư và GDP sẽ trở về 0. Liên Xô rất tức giận và viết một số bài báo phản ứng lại.

Bài thứ hai ông  viết về Singapore, cảnh báo nước này không nên đi theo vết xe đổ của Liên Xô. Lý do là thời điểm này Singapore quá cứng nhắc, điều hành kinh tế theo mệnh lệnh, đầu tư không hiệu quả.

Nhưng khác với Liên Xô, ông Lý Quang Diệu mời ông Paul Krugman sang và tiếp đón như một quốc khách, đồng thời nhờ ông chỉ ra thêm những điều Singapore cần làm để phát triển.

Ông Paul Krugman cho biết sau đó ông trở thành bạn thân với ông Lý Quang Diệu. Singapore có bất cứ vấn đề gì về kinh tế, ông Lý Quang Diệu đều tham khảo ý kiến ông Paul Krugman.

Chúng ta nên học tập tinh thần của ông Lý Quang Diệu. Khi bị phê phán thì nên coi những người phê phán là thầy mình.