Một cuộc nghiên cứu được thực hiện tại University of Liverpool (Anh quốc) đã được đăng tải trên tạp chí British Medical Journal thời gian gần đây cho thấy hàng ngàn bệnh nhân đã chết hằng năm do những phản ứng bất lợi của thuốc vốn được sử dụng cho những cơn đau thông thường.
Nhận diện các loại thuốc giảm đau
Thuốc giảm đau (analgesics) là những dược phẩm có tác dụng làm dịu hoặc chặn đứng cơn đau. Những loại thuốc giảm đau “vừa phải” như aspirine, paracetamol (ở Mỹ paracetamol được gọi là acetaminophen) được sử dụng trong những trường hợp đau đầu, đau răng, đau khớp. Những loại thuốc “nặng đô” hơn bao gồm những loại thuốc giảm đau narcotic (hoặc opioids) như mophine, pethidine... rất dễ gây nghiện và lạm dụng thuốc nên chỉ được sử dụng khi có sự giám sát của bác sĩ.
Những loại thuốc giảm đau thông thường là những loại thuốc kháng viêm, giảm đau không Steroid (NSAIDs) thể hiện chức năng “hai trong một” hữu hiệu nhất: kháng viêm và giảm đau, nhất là những trường hợp đau do viêm khớp. Những thuốc NSAIDs có tác dụng giảm đau bởi chúng sẽ ức chế những men cyclo-oxygenase 1 (COX1) và cyclo-oxygenase 2 (COX2). COX1 và COX2 đóng vai trò trong việc tạo ra prostaglandins vốn là ngòi nổ cho quá trình viêm. Ức chế COX cũng có nghĩa là ức chế quá trình viêm, từ đó ngăn chặn cảm giác đau. Những loại thuốc NSAIDs thông thường nhất là aspirin, azapropazone, diflunisal, ibuprofen, ketoprofene, naproxen…
Uống thuốc giảm đau, kháng viêm nhất thiết phải theo toa và có hướng dẫn cụ thể của bác sĩ.
Các tác dụng "không mời mà đến"
Một trong những tác dụng phụ phổ biến nhất của NSAIDs là gây tác động có hại lên dạ dày, biến đổi từ nhẹ đến nặng, “lai rai” thì gây khó chịu dạ dày, nặng hơn thì gây tổn hại màng bảo vệ thành dạ dày. Chúng cũng có thể ức chế năng lực tiểu cầu, từ đó hình thành nên các cục máu đông… Điều này dẫn đến sự thâm tím cơ thể hoặc sự chảy máu bất thường.
Một dạng tác dụng phụ phổ biến khác của NSAIDs là gây tăng huyết áp và sưng phồng chân. Sử dụng các loại thuốc NSAIDs liều cao trong một khoảng thời gian dài có thể gây tổn hại thận, gan, chẳng hạn như paracetamol (acetaminophen).
Nếu sử dụng aspirin để ngăn ngừa những cơn nhồi máu cơ tim hoặc ngăn ngừa những cơn đột quỵ chung với các loại NSAIDs khác có thể làm giảm những lợi ích trên của aspirin. Muốn giữ được hiệu quả của aspirin trong trường hợp này, tốt nhất không nên uống aspirin chung với các thuốc NSAIDs khác ít nhất từ một tới hai giờ.
Uống đúng cách
Khi sử dụng một liều lượng đủ cao để kiểm soát những cơn đau, aspirin (cho dù đã được bao viên) là một trong những loại thuốc kháng viêm, giảm đau phổ biến nhất gây viêm và xuất huyết dạ dày. Vì vậy, cần phải ăn no khi uống loại thuốc này để giảm những rủi ro bị xuất huyết dạ dày.
Nếu khi sử dụng những loại thuốc giảm đau, kháng viêm NSAIDs có thể gây ra những tác dụng phụ nghiêm trọng như viêm loét bao tử, tăng huyết áp thì thầy thuốc có thể đề nghị bệnh nhân sử dụng celecoxib (celebrex). Celecoxib là một loại tác nhân ức chế COX-2 có tác động giống NSAIDs. Tuy nhiên, khi sử dụng celecoxib, bệnh nhân cần phải thận trọng, nếu bệnh nhân bị dị ứng với các loại kháng sinh có chứa sulfa (hoặc tất cả loại thuốc có chứa sulfa) thì không nên sử dụng nếu chưa thực hiện các xét nghiệm về dị ứng.
Các loại thuốc kháng viêm, giảm đau NSAIDS và các tác nhân ức chế COX-2 có thể gây rủi ro đối với các bệnh tim mạch. Những nghiên cứu cho thấy phần nhiều các loại thuốc này làm tăng rủi ro nhồi máu cơ tim từ 50% đến 80% nếu sử dụng trong nhiều năm từ liều trung bình cho tới liều cao (Vioxx, Bextra là các thuốc nằm trong nhóm thuốc này, đã bị thu hồi và rút khỏi thị trường từ năm 2004).
Để hạn chế tối đa những bất lợi trong việc sử dụng thuốc giảm đau, người bệnh cần nhớ là không bao giờ sử dụng quá liều lượng được đề nghị. Khoảng cách giữa hai lần sử dụng không dưới bốn giờ.
DS NGUYỄN BÁ HUY CƯỜNG (Úc)
