Trong những năm gần đây, mặc dù hệ thống giáo dụcĐH Việt Nam đã đạt được một số thành tựu nhưng chưa thực sự tương xứng với những kết quả nổi bật về tăng trưởng kinh tế công bằng và phát triển con người. Vì sao việc tiếp cận giáo dục bậc cao còn hạn chế?
Về mặt xã hội học, theo quan điểm của nhà xã hội học lừng danh người Pháp Pierre Bourdieu, con đường học vấn ngắn hay dài của một cá nhân phụ thuộc vào vốn văn hóa (capital culturel) của gia đình cá nhân ấy. Vốn văn hóa của gia đình được hiểu như là trình độ học vấn của cha mẹ cá nhân. Những cá nhân nào được sinh ra trong một gia đình có nền tảng học vấn cao thì con đường học vấn của cá nhân ấy cũng dài hơn do được thụ hưởng sự hướng dẫn từ gia đình, có những phương tiện văn hóa như sách vở làm giàu thêm vốn hiểu biết của cá nhân. Những cá nhân có thân nhân có trình độ học vấn cao cũng sẽ giúp các em giải đáp được những thắc mắc, những điều chưa rõ ở trường học. Đây là một lợi thế lớn mà những cá nhân xuất thân trong gia đình không có nền tảng học vấn cao không thể có được và vì vậy, con đường học vấn của những cá nhân này sẽ ngắn hơn, tức việc tiếp cận giáo dục bậc cao sẽ ít hơn.
Bên cạnh rào cản về vốn văn hóa, rào cản lớn nhất khiến các cá nhân khó tiếp cận với nền giáo dục bậc cao đó là vốn kinh tế (capital économique). Hiện nay, việc tiếp cận với nền giáo dục bậc cao đòi hỏi khả năng chi trả rất lớn từ phía gia đình người học. Nói cách khác, nền giáo dục bậc cao hiện nay chỉ dành cho những gia đình có khả năng chi trả học phí mà thôi. Điều này có nguyên nhân rất lớn từ việc nhà nước ngày càng ít đầu tư cho giáo dục bậc cao. Theo số liệu của nhóm nghiên cứu thuộc Ngân hàng Thế giới, ngân sách nhà nước Việt Nam chỉ đóng góp 9% trong tổng ngân sách đào tạoĐH-CĐ, giảm rất nhiều so với con số 24% vào năm 2017. Hệ quả là hệ thống giáo dục bậc cao của Việt Nam phụ thuộc ngày càng nhiều hơn vào học phí, tức phần chi trả của người học. Cụ thể là năm 2017, học phí chiếm 57% ngân sách đào tạo ĐH-CĐ thì năm 2021 con số này lên đến 77%.
Do đó, nếu Nhà nước không có chính sách đầu tư hợp lý cho giáo dục bậc cao thì sẽ hạn chế rất nhiều khả năng tiếp cận của các học sinh xuất thân từ các gia đình khó khăn và điều này dĩ nhiên ảnh hưởng rất lớn đến chất lượng nguồn nhân lực và sự phát triển của xã hội nói chung.
