Tháng trước, Chính phủ của Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi đã nhanh chóng gác lại kế hoạch “giải cứu” thế giới bằng lương thực của mình.
Vào tháng 4, ông Modi từng tuyên bố công khai rằng, nền dân chủ đông dân nhất thế giới đã sẵn sàng lấp đầy khoảng trống mà Ukraine để lại trên thị trường ngũ cốc toàn cầu bằng cách tăng xuất khẩu lúa mì, sau 5 vụ thu hoạch kỷ lục liên tiếp.
 |
Công nhân sàng lọc lúa mì ở ngoại ô Ahmedabad, Ấn Độ. Ảnh: Reuters |
Theo truyền thông, Ấn Độ vốn chỉ xuất khẩu một lượng bột mì rất hạn chế, giữ lại phần lớn sản lượng để phục vụ nhu cầu của 1,4 tỷ dân trong nước.
Ngày 12-5, Bộ Thương mại và Công nghiệp Ấn Độ thông báo chuẩn bị cử phái đoàn đến 9 quốc gia để xuất khẩu kỷ lục 10 triệu tấn bột mỳ trong tài khóa hiện nay, tăng mạnh so với mùa vụ trước.
Nhưng tình hình đã nhanh chóng thay đổi. Trước tiên là số liệu sản lượng lúa mỳ giảm đột ngột hồi đầu tháng 5 do đợt nắng nóng bất thường đã làm ảnh hưởng đến mùa màng.
Sau đó là dữ liệu ngày 12-5 cho thấy lạm phát ở quốc gia 1,4 tỷ dân này đã tăng lên tới mức cao nhất trong 8 năm do giá lương thực và nhiên liệu tăng cao vì xung đột tại Ukraine.
Lo ngại nguy cơ lạm phát tăng cao – đây cũng là vấn đề từng làm lung lay chính phủ tiền nhiệm của đảng Quốc đại năm 2014, Văn phòng Thủ tướng Modi ngày 13-5 đã chỉ đạo Bộ Thương mại lập tức “hãm phanh” xuất khẩu lúa mỳ.
Một nguồn tin cho biết, chính dữ liệu về lạm phát nói trên đã khiến chính phủ Ấn Độ ban hành lệnh cấm xuất khẩu lúa mỳ ngay trong đêm.
Từ Delhi đến Kuala Lumpur, Buenos Aires đến Belgrade, các chính phủ liên tiếp áp đặt các biện pháp hạn chế, vào đúng lúc nền kinh tế đang bị ảnh hưởng vì đại dịch COVID-19 cộng thêm nhiều nhân tố như thời tiết cực đoan và tắc nghẽn chuỗi cung ứng, làm gia tăng nạn đói trên khắp thế giới đến mức chưa từng thấy.
Chương trình Lương thực Liên hợp quốc (WFP) hồi tháng 4 cho rằng số người phải đối mặt với tình trạng mất an ninh lương thực nghiêm trọng đã tăng hơn gấp đôi so với năm 2019. Trước khi xảy ra cuộc xung đột tại Ukraine, con số này đã lên tới 276 triệu người tại 81 quốc gia.
Theo dự báo của WFP, căng thẳng chiến tranh giữa Nga – Ukraine, sẽ làm gia tăng con số trên ít nhất 33 triệu và khu vực chịu ảnh hưởng lớn nhất là vùng cận sa mạc Sahara, châu Phi.
Theo quy định của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), các nước thành viên có thể áp đặt cấm xuất khẩu hoặc hạn chế xuất khẩu lương thực và các sản phẩm khác nếu nước thành viên trong tình trạng “khan hiếm nghiêm trọng” loại sản phẩm đó.
Bộ trưởng Thương mại Ấn Độ Piyush Goyal tháng trước cho biết ông đã tiếp xúc với các quan chức WTO và Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF) để giải thích rằng Ấn Độ cần ưu tiên an ninh lương thực và ổn định giá cả trong nước.
Nhưng chuyên gia kinh tế hàng đầu của Ngân hàng Thế giới (WB) – Michele Ruta phân tích, các lệnh hạn chế xuất khẩu đang có nguy cơ làm trầm trọng hơn đà tăng giá lương thực toàn cầu, gây ra hiệu ứng domino và cuộc khủng hoảng sẽ tồi tệ hơn khi các nước khác cũng có bước đi tương tự.
Nhiều chuyên gia kinh tế khác nhận định cuộc khủng hoảng lương thực toàn cầu hiện nay đang nghiêm trọng hơn cuộc khủng hoảng năm 2008, vốn xuất phát từ các nguyên nhân như hạn hán, dân số tăng, tiêu dùng lúa mỳ tăng ở các nước đang phát triển và việc tăng cường sử dụng cây trồng để sản xuất nhiên liệu sinh học...
Và tình trạng khủng hoảng lần này sẽ khó tìm được nguồn cung thay thế. Bởi theo dữ liệu của Bộ Nông nghiệp Mỹ, trong mùa vụ năm 2020/2021, Nga và Ukraine đóng góp khoảng 28% lượng lúa mỳ xuất khẩu toàn cầu, 15% lượng ngô và 75% lượng dầu hướng dương.
Trong khi đó, hạn hán ở Mỹ và những trận mưa đá, gió mạnh kèm theo mưa lớn tại Pháp dự kiến sẽ làm giảm sản lượng lúa mỳ vụ Đông. Khí hậu khô hạn ở Argentina – nước xuất khẩu lúa mỳ đứng thứ 6 thế giới – cũng khiến việc trồng trọt bị đình trệ và dự báo làm giảm sản lượng trong mùa vụ 2022/2023.
Giáo sư về phát triển thương mại và kinh tế quốc tế tại Đại học St. Gallen, ông Simon Evenett cho biết: “Tình hình hiện nay, dù nhìn từ góc độ nào cũng có nhiều vấn đề hơn cuộc khủng hoảng năm 2008. Dự báo, khoảng 6 - 9 tháng tới, tình hình này sẽ còn căng thẳng hơn nữa”.
