Bộ Công Thương, Bộ TN&MT đang lấy ý kiến về điều kiện nhập khẩu phế liệu làm nguyên liệu sản xuất để thay thế cho thông tư liên tịch giữa hai bộ này đã được ban hành từ cuối tháng 8-2007.
“Mở” danh mục phế liệu
Dự thảo mới nhất (lần 7) chỉ cho phép tổ chức, cá nhân trực tiếp sử dụng phế liệu làm nguyên liệu sản xuất và thương nhân nhận ủy thác mới được phép nhập khẩu phế liệu. Như vậy, dự thảo đã “loại”, không cho phép tổ chức, cá nhân nhập phế liệu để bán lại như quy định tại Thông tư 02/2007.
Theo Tổng cục Môi trường (Bộ TN&MT), với quy định cũ, nhiều vi phạm về nhập phế liệu đã xảy ra, chủ yếu ở nhóm nhập để kinh doanh. Do vậy, dự thảo thông tư sửa đổi không cho nhóm này nhập nhằm hạn chế việc đưa rác vào Việt Nam. Ngoài ra, dự thảo cũng bổ sung một số điều kiện đối với cá nhân, tổ chức nhập “rác”, như phải có bản cam kết pháp lý và tài chính, đã chấp hành tốt các quy định về bảo vệ môi trường và buộc cá nhân, tổ chức nhập ủy thác cam kết tái xuất trong trường hợp phế liệu không đạt…
Tuy vậy, hai bộ Công Thương, TN&MT lại “mở” danh mục nhập khẩu phế liệu thay vì “chỉ được nhập phế liệu có trong danh mục” như Thông tư 02/2007. Cụ thể, theo dự thảo, tổ chức, cá nhân được nhập phế liệu trong danh mục do Bộ TN&MT ban hành. Trường hợp nếu có nhu cầu nhập phế liệu ngoài danh mục thì Bộ TN&MT sẽ xem xét từng trường hợp cụ thể để quyết định. Sau đó, Bộ TN&MT sẽ nghiên cứu bổ sung loại phế liệu mới phát sinh này vào danh mục.
Kiểm tra một container rác tại cảng Hải Phòng. Ảnh: KIM LINH
Nỗi lo nhập rác
Gần đây có xu hướng chuyển chất thải dưới hình thức phế liệu từ các nước phát triển vào nước đang phát triển, trong đó có Việt Nam. Xu thế này cộng với việc cho nhập phế liệu lẫn rác thải, đặc biệt dự thảo “mở” danh mục phế liệu gây ra lo ngại nước ta sẽ trở thành bãi rác của thế giới.
Tại một hội thảo diễn ra vào cuối tháng 9-2011, Trung tá Phạm Khắc Hiếu, Phó Đội trưởng, Phòng 5, Cục Cảnh sát phòng, chống tội phạm về môi trường (C49), cho hay hằng năm các doanh nghiệp trên toàn quốc đã nhập khẩu 1 tỉ tấn hàng hóa vào Việt Nam theo đường chính ngạch. Trong đó, nhiều mặt hàng là máy móc, thiết bị lạc hậu có chứa chất hữu cơ khó phân hủy (PCB), hàng hóa là chất thải nguy hại, chứa các thành phần nguy hại vượt nhiều lần ngưỡng chất thải nguy hại theo quy định.
Cũng theo Trung tá Hiếu, doanh nghiệp thường lợi dụng hình thức tạm nhập tái xuất, lợi dụng ưu tiên miễn kiểm tra phân luồng hàng hóa để khai báo không đúng tên hàng, kiểm hóa xác suất 5%… nhằm đưa máy móc, thiết bị lạc hậu có chứa chất PCB, chất thải nguy hại vào Việt Nam. “Khi bị phát hiện, đơn vị nhập thường có văn bản từ chối nhận hàng với lý do hợp đồng không đúng hoặc gửi nhầm địa chỉ. Thực tế cho thấy nếu quản lý không tốt, Việt Nam sẽ biến thành một bãi thải công nghiệp của thế giới” - ông Hiếu lo ngại.
Cần theo danh mục cụ thể
Theo C49, hiện tình trạng vi phạm pháp luật về môi trường rất phổ biến, đặc biệt là việc nhập khẩu phế liệu. Tuy nhiên, khi cơ quan chức năng phát hiện thì chỉ xử phạt vi phạm hành chính.
Hiện nay trong lĩnh vực xuất nhập khẩu, có nhiều văn bản pháp luật điều chỉnh như Luật Bảo vệ môi trường, Luật Thương mại, Luật Hàng hải, Luật Hải quan và các văn bản liên quan đến y tế, nông nghiệp, lâm nghiệp… Tuy nhiên, do nhiều quy định chồng chéo hoặc có nhiều kẽ hở nên khi bị phát hiện, doanh nghiệp đứng tên trên lô hàng sẽ không nhận trách nhiệm và đổ cho đối tác đã nhầm lẫn. Điều này gây khó khăn cho việc truy cứu trách nhiệm hoặc xử phạt.
Ngoài ra, theo Trung tá Hiếu, các quy định hiện còn chưa rõ ràng, cụ thể. “Điều 43 Luật Bảo vệ môi trường đưa ra một số khái niệm chung chung như “làm sạch” nhưng không giải thích thế nào là “làm sạch”, “tạp chất” nhưng không nêu rõ tỉ lệ ra sao… nên rất khó áp dụng trên thực tế” - ông cho biết.
Tương tự, Thượng tá Nguyễn Đức Đáng, Trưởng phòng PC49, Công an TP Hải Phòng, cũng cho rằng dù Luật Bảo vệ môi trường cấm nhập khẩu, quá cảnh chất thải dưới mọi hình thức nhưng nhiều doanh nghiệp lợi dụng chính sách trong hoạt động thương mại, xuất nhập khẩu đã đưa chất thải nguy hại, rác thải công nghiệp, phế liệu không được làm sạch vào nước ta. Ông kiến nghị xây dựng danh mục các chất cụ thể không được lẫn trong các lô hàng phế liệu, trong đó định lượng rõ mức độ cho phép tạp chất có lẫn là bao nhiêu, như thế nào là sạch, thế nào là bẩn, là vi phạm pháp luật.
| Được cho tiền để nhập “rác” Thời gian qua, lợi dụng sơ hở của pháp luật, nhiều doanh nghiệp đã nhập hàng trăm ngàn tấn chất thải, kể cả chất thải nguy hại, chất thải phóng xạ vào Việt Nam dưới hình thức nhập phế liệu. Điển hình như vụ nhập 36.000 tấn ắc-quy đã qua sử dụng hoặc vụ Vinashin Cửu Long Hải Phòng nhập máy biến thế đã sản xuất từ 41 năm trước. Trong khi ở nước họ phải tốn đến 3,5 triệu USD để xử lý thì doanh nghiệp Việt Nam bỏ ra 110.000 USD/máy để nhập về. Hậu quả là chất thải nguy hại từ nhà máy phát điện này tràn xuống cảng Cái Lân đến nay vẫn chưa xử lý. Với một container ắc-quy nhập vào Việt Nam, đơn vị nhập chẳng những không tốn tiền mà còn được nước ngoài “cho” 2.000 USD. Thực tế hiện nay có sự đan xen về tội phạm môi trường với tội phạm tham nhũng. Việc nhập rác thải vào Việt Nam thì “quan” làm được chứ dân sao làm được, tức cửa ở một số cơ quan quản lý đã bị “thủng”. Thiếu tướng NGUYỄN XUÂN LÝ,Cục trưởng Cục Cảnh sát phòng, chống tội phạm về môi trường, phát biểu tại hội thảo về quản lý chất thải nguy hại vào tháng 8-2011 |
MINH PHONG
