Tại phiên thảo luận về chủ đề "Hệ giá trị mới - Tăng tốc chuyển đổi kép ngành công nghiệp thu hút đầu tư giá trị cao" thuộc Diễn đàn Khu Công nghiệp Việt Nam diễn ra chiều 11-12, các chuyên gia nhận định năng lực sản xuất đơn thuần không còn là lợi thế cạnh tranh duy nhất. Thay vào đó, các khu công nghiệp (KCN) và doanh nghiệp cần đồng thời chuyển đổi số và chuyển đổi xanh.
Từ hạ tầng cứng sang hệ sinh thái
Theo các chuyên gia, hệ giá trị mới của ngành công nghiệp đến từ cách quản trị rủi ro, đổi mới mô hình và kết nối chuỗi giá trị bền vững.
Hệ giá trị này là tổ hợp các yếu tố cạnh tranh mà nhà đầu tư chất lượng cao đang ưu tiên. Đó không chỉ là giá đất mà là một hệ sinh thái đầy đủ. Hệ sinh thái này bao gồm năng lượng xanh, nước, hóa chất, xử lý chất thải an toàn, dữ liệu minh bạch và kỹ năng lao động.
Trả lời câu hỏi về yếu tố quan trọng nhất để thu hút dự án xanh, ông Chế Văn Trung, Giám đốc KCN Cát Lái, nhận định các KCN mới thành lập có lợi thế nhờ tiếp thu công nghệ mới. Điều này tạo ra áp lực cạnh tranh lớn đối với những KCN đã hình thành lâu đời.
Ông Trung cho rằng TP.HCM đã phê duyệt Đề án chuyển đổi các Khu chế xuất, KCN TP.HCM và đang thí điểm cho 5 đơn vị, trong đó có KCN Cát Lái. Tuy nhiên, ông nhận thấy có nhiều vấn đề cần giải quyết đồng bộ để thu hút đầu tư hiệu quả.
Vấn đề đầu tiên nằm ở quy hoạch cũ. Trước đây, sứ mệnh của KCN chủ yếu là tập trung doanh nghiệp sản xuất trong nội thành hoặc khu dân cư về một mối để giảm ô nhiễm. Do đó, tính chất đa ngành nghề của các KCN này không còn phù hợp với bối cảnh hiện nay. Việc điều chỉnh lại quy hoạch và hạ tầng là bước đi bắt buộc.
Tiếp đến là câu chuyện cơ chế, chính sách pháp luật. Để làm được KCN liên quan đến nhiều luật như Luật Đất đai, Luật Kinh doanh bất động sản, Luật Xây dựng... Hiện nay, Luật Khu công nghiệp vẫn chưa có, chỉ mới có Nghị định 35. Hành lang pháp lý chưa đủ an toàn để doanh nghiệp yên tâm đầu tư mới, thu hút nhà đầu tư hoặc chuyển đổi.
Bên cạnh đó, ông Trung nhấn mạnh công tác chuẩn bị đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao cũng là yếu tố then chốt. Cuối cùng là sự kết nối nhanh chóng, đồng bộ hạ tầng giao thông đến các vùng quy hoạch KCN.
Theo ông Trung, hiện nay, địa bàn TP.HCM có những KCN mà nhà đầu tư từ sân bay Tân Sơn Nhất muốn về tham quan phải mất hơn một tiếng đồng hồ. "Có một chủ đầu tư KCN kể rằng từ UBND TP.HCM về tới KCN của vị này có ba trạm thu phí. Ông phải cho người đứng sẵn ở ba trạm đó mua vé trước. Khi xe đến sẽ đưa vé ngay để đi cho nhanh. Nếu không, khách hàng vừa xuống sân bay, đi về tới chỗ đầu tư mất hơn một tiếng, thậm chí hai tiếng đồng hồ", ông Trung dẫn chứng.
Ông Trung cũng chia sẻ kinh nghiệm khi tham quan các nước. Tại đó, đường cao tốc hoặc đường sắt kết nối thẳng vào khu kinh tế, KCN. Như vậy mới có thể thu hút được đầu tư.
Trao đổi riêng với Pháp Luật TP.HCM, ông Joost Jan Oosterhuis, Giám đốc Ngành tư vấn công nghiệp & Xây dựng Haskoning Việt Nam, nhắc lại cam kết đạt Net Zero vào năm 2050 của Việt Nam. Điều này rất quan trọng đối với các doanh nghiệp, dòng vốn FDI đang hoạt động tại Việt Nam và phục vụ thị trường nội địa.
Theo ông, nhóm doanh nghiệp FDI vào Việt Nam để xuất khẩu sang phương Tây hoặc châu Âu phải đáp ứng hệ thống quy định khắt khe. Trong đó, tiêu chuẩn ESG (Môi trường, Xã hội và Quản trị) là yếu tố sống còn. "Tôi nghĩ một trong những thách thức lớn nhất, hoặc cũng có thể là cơ hội, nằm ở việc phát triển đủ nguồn năng lượng xanh", ông Joost Jan Oosterhuis nhận định.
Ông dẫn chứng trường hợp một nhà đầu tư nước ngoài mới vào Việt Nam chuyên làm xuất khẩu. Với họ, ESG bao gồm toàn bộ quá trình chứng nhận sản phẩm. Do đó, việc tiếp cận nguồn năng lượng xanh đủ lớn và đúng thời điểm mang ý nghĩa then chốt.
"Nhà đầu tư có thể chấp nhận trong vài năm đầu sử dụng năng lượng tái tạo. Nhưng giai đoạn 3-5 năm, họ bắt buộc phải có đủ năng lượng xanh tại khu vực vận hành. Đây chính là một thách thức của các KCN Việt Nam nói chung và TP.HCM nói riêng", ông nói.
Liên kết vùng để đón các "đại bàng" công nghệ cao
Nhìn về tương lai, ông Đào Xuân Đức, Chủ tịch Hiệp hội các doanh nghiệp Khu công nghiệp TP.HCM (HBA), cho rằng nếu quy hoạch mở rộng theo hướng liên kết giữa TP.HCM với Bình Dương, Đồng Nai, Bà Rịa - Vũng Tàu, bản đồ phân bổ các KCN sẽ thay đổi hoàn toàn so với trước đây.
Dẫn chứng về sự cần thiết của quy hoạch đất đai quy mô lớn, ông Đức kể lại câu chuyện đầy tiếc nuối khi TP.HCM "lỡ nhịp" với dự án tỉ đô của LEGO.
"Tôi nhớ trước đây, có những dự án công nghệ cao chúng tôi buộc phải từ chối, đơn cử như LEGO. Ban đầu, tập đoàn này định chọn TP.HCM làm điểm đến chứ không phải Bình Dương", ông Đức kể.
Tuy nhiên, thời điểm đó TP.HCM không đáp ứng được yêu cầu về quỹ đất quy mô lớn, từ 50 đến 100 ha, do đa số các KCN đã lấp đầy. Vì vậy, nhà đầu tư này đã chuyển hướng sang tỉnh lân cận.
"Hiện nay, nhà máy LEGO ở Bình Dương là mô hình kiểu mẫu về giảm phát thải carbon. Từ khâu xây dựng đến vận hành sản xuất, họ đều chắt lọc tối đa để bảo vệ môi trường", ông Đức nói.
Theo ông, việc phân bổ lại quy hoạch các ngành thu hút đầu tư trong bối cảnh liên kết vùng mới sẽ tạo ra cơ hội lớn, khắc phục tình trạng thiếu quỹ đất để đón các "đại bàng" công nghệ cao.
Thách thức "cơm áo gạo tiền" khi chuyển đổi xanh
Ông Đức, chủ tịch HBA bày tỏ sự đồng cảm với doanh nghiệp. Việc chuyển đổi xanh, chuyển đổi số hay giảm thải carbon khi đi vào thực hiện là bài toán cực khó.
"Trước mắt doanh nghiệp là cơm, áo, gạo, tiền. Thị trường, đơn hàng, vốn ở đâu? Hàng tháng tiền đâu trả lương công nhân?", ông Đức trăn trở.
Lãnh đạo HBA kỳ vọng Trung tâm tài chính tại TP.HCM và Đà Nẵng sẽ là động lực tăng trưởng mới. Thông qua thị trường này, dòng vốn sẽ khơi thông nhanh hơn, giúp doanh nghiệp tiếp cận nguồn lực dễ dàng hơn.
