“Nếu nền giáo dục làm đúng thì 15 năm sau chúng ta có một dân tộc khác"

Phóng viên: Năm nay đã gần 80 tuổi, có thể nói ông đã dành tâm huyết cả đời mình cho ngành giáo dục. Có những công trình ông viết từ gần 40 năm trước giờ mới được công nhận, đưa vào giảng dạy. Vậy trong con mắt của ông, nền giáo dục của chúng ta đứng ở đâu so với thế giới?

- Nếu so với thế giới, nền giáo dục của chúng ta quá lạc hậu. Tôi có thể nói thế này: Vào thời điểm này từ cuộc sống, tất cả các ngành, các nghề của con người và xã hội đã biến đổi rất lớn so với cách đây 15-20 năm, nhưng nghiệp vụ sư phạm của chúng ta thì từ nửa thế kỷ nay không thay đổi gì cả. Thậm chí còn tệ hại hơn trước vì trước là thầy giảng, trò ghi nhớ nhưng bây giờ là thầy đọc, trò chép.

Bộ GDĐT đã nhận thức được điều đó nên trong những năm gần đây đã đưa ra hàng loạt phương án đổi mới giáo dục như 10+2 hoặc 9+3, hoặc các phương án đổi mới SGK, đổi mới kỳ thi... đó cũng là cách đổi mới đấy chứ?

- Với lực lượng hiện nay tôi không tin là làm được bởi bản chất vẫn là xào xáo cái hiện có. Người ta thay ngôn từ này bằng ngôn từ khác cho khéo léo hơn, lọt tai hơn nhưng bản chất không thay đổi gì vì tư duy và trình độ không có gì thay đổi giống như cái cày chìa vôi thì dù cải tiến bằng trời nó vẫn là cái cày chìa vôi. Cuộc đời tồn tại bằng sự vật vì vậy muốn cải tiến thì hãy cải tiến từ sự vật, từ cuộc sống chứ không phải bằng ngôn từ.

Vậy theo GS, việc đổi mới phải từ đâu?

- Muốn đổi mới thì phải nhìn nhận lại tư duy triết học về giáo dục bởi tư duy hiện nay về giáo dục là tư duy triết học học trò, triết học thi cử, triết học sách giáo khoa mà đáng lẽ ra phải có cái nhìn triết học bác học. Vấn đề nữa là tâm lý học giáo dục rồi mới đến khoa học chuyên ngành.

Vấn đề triết học bác học về giáo dục là gì ạ?

- Đó là anh phải nhìn nhận đối tượng giáo dục mà bắt đầu từ trẻ em là cái gì? Quan điểm của tôi  về trẻ em thế này:“Trẻ em là mỗi người tự sinh ra nó” bố mẹ sinh ra con là cho nó cái hình hài vật chất, còn quá trình lớn lên là nó tự sinh ra nó. Vì vậy vai trò của giáo dục ở đây là định hướng để họ phát triển và làm cho người nào trở thành chính con người ấy, chứ không phải trở thành người khác.

Vậy có nghĩa là quá trình giáo dục là quá trình hướng cho đứa trẻ tự hoàn thiện mình?

- Đúng vậy. Chúng ta phải giáo dục sao cho trẻ em tiếp thu được nền văn minh xã hội, phải tổ chức để người học tiếp nhận được điều đó. Tôi vẫn muốn nhấn mạnh về việc ưu tiên giáo dục mầm non bởi đây là giai đoạn hình thành nhân cách của trẻ. Ưu tiên trẻ con là ưu tiên dân tộc, vì tương lai dân tộc. Nếu nền giáo dục này mà lành mạnh và làm đúng thì tôi tin 10-15 năm nữa chúng ta sẽ có một dân tộc khác. Phương pháp của tôi là dạy cho trẻ tự làm lấy hết mọi việc, khi con trẻ  biết tự làm lấy mọi việc thì sẽ tự tin. Khi đã tự tin thì sẽ tự trọng. Nếu một đất nước mà công dân đất nước đó ai cũng tự tin và tự trọng thì đất nước đó vĩ đại lắm. Muốn như thế thì phải đổi mới căn bản trong giáo dục. Nếu làm được thì 10-15 năm nữa chúng ta có một dân tộc khác, một dân tộc đầy tự tin và tự trọng.

Nền giáo dục toàn lý thuyết như  vậy có phải là nguyên nhân để đất nước ta có một số lượng tiến sĩ, cử nhân vô cùng lớn, nhưng những công trình nghiên cứu của những tiến sĩ này đều không thể đưa vào áp dụng trong thực tế, cử nhân thì không biết làm việc ?

- Đúng là nền giáo dục của chúng ta đã đẻ ra một hệ thống tiến sĩ “từ chữ sang chữ, từ sách sang sách”. Cái gọi là công trình khoa học của tiến sĩ ấy là chép từ sách này sang sách khác, hoàn toàn là những bản photocopy lẫn nhau. Đây là trò chơi chữ nghĩa, trò chơi trong phòng thi, trò chơi trong phòng kín giữa những nhóm người với nhau chứ không phải từ cuộc đời mà ra. Cử nhân cũng vậy, ra trường không biết làm việc không biết một nghề gì cụ thể. Tôi cho rằng nếu muốn cải cách giáo dục hiệu quả thì việc cải cách đó phải từ cuộc đời mà ra.

Xin trân trọng cảm ơn GS!