Chiều 21-11, Cục Quản lý và Xây dựng công trình thủy lợi phối hợp với Báo Nông nghiệp và Môi trường tổ chức Diễn đàn “Chuyển đổi số, ứng dụng công nghệ trong vận hành, bảo đảm an toàn đập, hồ chứa nước”.
Trong 6.723 hồ chứa thủy lợi chỉ 213 hồ có cửa van điều tiết
Ông Vũ Minh Việt, Phó Tổng biên tập Báo Nông nghiệp và Môi trường, cho biết, diễn đàn được tổ chức trong bối cảnh các tỉnh Khánh Hòa, Đắk Lắk, Gia Lai... đang trải qua đợt lũ và ngập lụt khủng khiếp do ảnh hưởng của mưa lũ cực đoan.
Những hình ảnh mưa, lũ, ngập lụt và số người thiệt mạng, mất tích thúc đẩy chúng ta phải suy nghĩ, đặt câu hỏi vì sao và phải hành động, thực hiện bổn phận và trách nhiệm của mình trước nhân dân.
Ông Việt cho hay, mưa lớn ở thượng nguồn và các lưu vực đang đặt ra thách thức rất lớn cho công tác quản lý, vận hành, đảm bảo an toàn công trình thủy lợi, hồ chứa nước, đồng thời khai thác hiệu quả nguồn nước phục vụ sản xuất, dân sinh.
“Làm thế nào để vận hành an toàn? Làm thế nào để điều tiết lũ kịp thời, chính xác, đảm bảo an toàn công trình và hạn chế ảnh hưởng thấp nhất đối với vùng hạ du? Làm thế nào để thông tin kịp thời, chính thống khi phải đối mặt với các tình huống nguy hiểm, khẩn cấp để toàn dân chủ động ứng phó” - ông Việt đặt câu hỏi.
Ông Việt cho rằng những câu hỏi đó có thể trả lời được khi chúng ta đẩy mạnh chuyển đổi số, ứng dụng khoa học công nghệ vào vận hành đập, hồ chứa nước và phải coi đó là giải pháp đột phá, cần phải được ưu tiên hàng đầu.
Trong số 6.723 hồ chứa thủy lợi có 4 hồ quan trọng đặc biệt, 895 hồ lớn, 1.540 hồ vừa và 4.284 hồ nhỏ, với 213 hồ chứa có cửa van điều tiết. Trong 4 hồ quan trọng đặc biệt do Bộ NN&MT quản lý đã được xây dựng phần mềm quản lý giám sát dự báo lũ đơn hồ, tuy nhiên chưa cập nhật thông tin hạ du.
Ông Phan Tiến An, Trưởng phòng An toàn đập và Hồ chứa nước (Cục Quản lý và Xây dựng công trình thủy lợi), cho biết, cả nước hiện có khoảng 7.315 đập, hồ chứa thủy lợi; trong đó có 592 đập dâng có chiều cao trên 5m và 6.723 hồ chứa thủy lợi.
Bộ NN&MT đã xây dựng trang thông tin điện tử http://thuyloivietnam.vn từ năm 2016. Trong đó, hầu hết các hồ chứa thủy lợi được lưu trữ trên phần mềm nhưng chỉ có khoảng 900 hồ có thông số kỹ thuật tương đối đầy đủ, các hồ chứa còn lại chỉ có tên hồ, dung tích và vị trí, thiếu nhiều thông tin; chưa có các thông số kỹ thuật của 592 đập dâng.
Chia sẻ dữ liệu giữa hồ thủy điện và hồ thủy lợi còn hạn chế
Một thông tin đáng chú ý được chỉ ra trong tham luận của Cục Quản lý và Xây dựng công trình thủy lợi, đó là hiện mới có 3 tỉnh trước khi sáp nhập (Quảng Nam, Bình Định, Hà Tĩnh) xây dựng phần mềm quản lý cơ sở dữ liệu về phòng chống thiên tai có tích hợp module quản lý hồ chứa nước (thông số kỹ thuật, vị trí, thông tin vận hành, mực nước, lưu lượng khi xả lũ).
Tuy nhiên, các phần mềm này cũng chưa có kết nối, liên kết được với cơ sở dữ liệu của bộ, chưa cập nhật với tình hình an toàn hạ du. Hầu hết các tỉnh còn lại chưa xây dựng phần mềm quản lý cơ sở dữ liệu, công tác lưu trữ dữ liệu hồ chứa thực hiện bằng thủ công.
Ngoài ra, dữ liệu hồ sơ công trình đối với các hồ chứa vừa và nhỏ còn thiếu. Nhiều số liệu không được cập nhật thường xuyên như dung tích, sau 30-40 năm khai thác đã thay đổi nhiều, nhiều hồ không có hồ sơ thiết kế.
Ở nhóm hồ chứa vừa và nhỏ do cấp xã quản lý, chỉ có 30% số hồ có phương án ứng phó với tình huống khẩn cấp, 51% số hồ có phương án bảo vệ, 9% số hồ được kiểm định an toàn đập, 31% số hồ có quy trình vận hành, 19% số hồ lắp đặt thiết bị quan trắc khí tượng thủy văn chuyên dùng và chỉ 11% số hồ cắm mốc phạm vi bảo vệ…
Cục Quản lý và Xây dựng công trình thủy lợi
Cùng với hiện trạng hồ chứa như trên, sự thay đổi và tính bất định của thời tiết; quá trình công nghiệp hóa, đô thị hóa phát triển nhanh đã gây ảnh hưởng tiêu cực và khó khăn rất lớn trong công tác vận hành, quản lý an toàn hồ đập. Hạ tầng tại vùng trũng, thấp, ven sông giảm không gian chứa - thoát lũ; xây dựng cơ sở hạ tầng giao thông không đủ khẩu độ thoát lũ.
Về phối hợp vận hành liên hồ chứa, theo Cục Quản lý và Xây dựng công trình thủy lợi, hiện nay, chưa có quy chế phối hợp thống nhất giữa các địa phương trong cùng lưu vực. Mỗi hồ vận hành theo quy trình riêng, trong khi chưa có cơ quan đầu mối chịu trách nhiệm điều phối chung khi xảy ra tình huống khẩn cấp.
Sự phối hợp giữa các nhóm đơn vị vận hành liên hồ chứa (hồ thủy điện và hồ thủy lợi) chưa thực sự đồng bộ. Việc chia sẻ dữ liệu giữa hồ thủy điện và hồ thủy lợi còn hạn chế; chưa có một nền tảng điều hành và giám sát tập trung dùng chung cho toàn lưu vực.
Thúc đẩy chuyển đổi số mạnh mẽ
Để giải quyết những bất cập trên, ông Phan Tiến An, Trưởng phòng An toàn đập và Hồ chứa nước, cho rằng cần thúc đẩy mạnh mẽ chuyển đổi số và ứng dụng công nghệ trong toàn bộ chuỗi quản lý hồ chứa.
Trước hết là hoàn thiện thể chế, sửa đổi các quy định pháp lý, ban hành tiêu chuẩn chung cho cơ sở dữ liệu, quan trắc và phần mềm vận hành. Cơ sở dữ liệu ngành phải được chuẩn hóa và vận hành theo nguyên tắc dùng chung, cho phép địa phương dùng phần mềm riêng nhưng bắt buộc kết nối qua API chuẩn.
Song song đó, cần đầu tư hoặc thuê dịch vụ quan trắc hiện đại, xây dựng hệ thống cảnh báo tự động, nâng cao năng lực cán bộ trong phân tích dữ liệu và vận hành công nghệ mới. Việc bổ sung định mức kinh tế - kỹ thuật cho đầu tư IoT, phần mềm giám sát, AI và điện toán đám mây sẽ tạo cơ sở để các địa phương lập dự toán và triển khai thống nhất hơn.
