Theo tờ The Diplomatic, việc giảng dạy ngôn ngữ và văn hóa Trung Quốc ở Mỹ sẽ vẫn đóng một vai trò vô cùng quan trọng. Tuy nhiên, quốc gia này cũng bày tỏ quan ngại về vấn đề an ninh chính trị đối với các Viện Khổng Tử do chính phủ Trung Quốc tài trợ.
Do có thể đối mặt nhiều rủi ro an ninh chính trị, Washington đã thông qua các đạo luật nhằm đối phó với những rủi ro từ các viện này.
Sức mạnh mềm của Viện Khổng Tử
Các Viện Khổng Tử - nơi dạy ngôn ngữ và văn hóa Trung Quốc ở nhiều quốc gia - được đặt theo tên nhà tư tưởng cổ đại của Trung Quốc, tuyên truyền và giảng dạy các nguyên tắc do Khổng Tử đã đề xướng - đó là sự trung thực, công bình và đạo đức. Các viện này là một tổ chức của Ban Công tác Mặt trận Thống nhất của Trung Quốc.
Viện Khổng Tử tại trường Đại học Troy, bang Alabama, Mỹ. Ảnh: NAS
Trụ sở của Viện Khổng Tử là Hán Biện, được thành lập vào năm 2004. Người sáng lập là Phó Thủ tướng Trung Quốc kiêm Ủy viên Bộ Chính trị Lưu Diên Đông khi bà là người đứng đầu Ban Công tác Mặt trận Thống nhất. Theo đó, Hán Biện chủ trương thành lập “các tổ chức công phi lợi nhuận nhằm quảng bá ngôn ngữ và văn hóa Trung Quốc ra nước ngoài”.
Hiện có 541 học viện và gần 2.000 lớp học Khổng Tử đang hoạt động ở 162 quốc gia ở các cấp tiểu học, trung học và đại học. Hán Biện cung cấp giáo viên, sách giáo khoa và kinh phí để vận hành. Các viện còn lại phụ thuộc vào nguồn tài chính tương ứng từ các cơ sở nơi đặt các viện này.
Từ năm 2008 đến năm 2016, Hán Biện báo cáo đã chi hơn 2 tỉ USD cho các Viện Khổng Tử trên toàn thế giới. Bắt đầu từ năm 2017, Hán Biện đã không còn thông báo về chi tiêu cho chương trình này nữa.
Nỗi dè chừng của Mỹ đối với Viện Khổng Tử
Tại Mỹ, hoạt động của các Viện Khổng Tử đã bị giám sát kỹ càng hơn trong các năm gần đây, bắt đầu từ một bản báo cáo vào năm 2014 của Hiệp hội Các Giáo sư Đại học Mỹ (AAUP). Theo đó, báo cáo kêu gọi các trường đại học hoặc là đàm phán lại để bảo đảm tự do học thuật hoặc là đóng cửa các viện này.
Một báo cáo khác của Hiệp hội Các Học giả Quốc gia Mỹ vào năm 2017 tiết lộ cách Trung Quốc xâm nhập các trường đại học Mỹ để nâng cao hình ảnh của họ.
Vào năm 2019, Giám đốc Cục Điều tra Liên bang Mỹ (FBI) Christopher Wray đã xác thực trước Quốc hội Mỹ rằng các viện này “mang lại một nền tảng để chính quyền Trung Quốc truyền bá các tuyên truyền của mình, khuyến khích kiểm duyệt và hạn chế tự do học thuật”. Điều này dẫn tới việc đóng cửa 27% số Viện Khổng Tử ở Mỹ kể từ năm 2017.
Không chỉ Mỹ mà còn Australia, Bỉ, Canada, Đan Mạch, Pháp, Đức, Hà Lan, và Thụy Điển cũng đã yêu cầu đóng cửa các Viện Khổng Tử của Trung Quốc. Nếu các viện nào được phép hoạt động tiếp thì phải chịu các hạn chế và giám sát chặt chẽ hơn.
Các Viện Khổng Tử dưới thời chính quyền ông Trump
Dưới thời Tổng thống Mỹ Donald Trump, đảng cầm quyền tại Trung Quốc trở thành “kẻ thù số 1” của Mỹ, dẫn tới việc Mỹ có tới hơn 200 biện pháp nhằm vào chính quyền Trung Quốc, bao gồm cả các Viện Khổng Tử.
Hồi tháng 10-2020, Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo và Bộ trưởng Giáo dục Mỹ Betsy DeVos cùng gửi thư cho các trường đại học và các quan chức giáo dục bang để khuyên họ nên “thực hiện hành động bảo vệ môi trường giáo dục". Các bức thư này đã nhắc đến “mối nguy hiểm” của Luật An ninh Quốc gia dành cho Hong Kong được thông qua vào tháng 6-2020.
Các bức thư được đưa ra sau khi có chỉ thị của Bộ Ngoại giao Mỹ hồi tháng 8-2020, yêu cầu Trung tâm Viện Khổng Tử tại Mỹ đăng ký là một “phái đoàn ngoại giao” theo Đạo luật Đăng ký Đại diện Nước ngoài (FARA).
Hiện các viện này bị cấm gây ảnh hưởng đến các trường cung cấp khuôn viên cho họ và bị yêu cầu phải báo cáo các món quà nước ngoài tặng cho các trường có giá trị trên 50.000 USD.
Một báo cáo năm 2019 của Tiểu ban Thường trực Thượng viện về Điều tra cho thấy, có tới 69% các trường học của Mỹ không báo cáo các món quà, hợp đồng, hoặc các khoản đóng góp từ Hán Biện có trị giá trên 250.000 USD như được yêu cầu.
Mặc dù các lá thư không kêu gọi đóng cửa các Viện Khổng Tử, nhưng vào năm 2020, Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo nói rằng ông “hy vọng chúng ta sẽ buộc tất cả các viện đó đóng cửa trước cuối năm nay”.
Liệu chính quyền ông Biden có cứng rắn với các Viện Khổng Tử?
Một số dự luật về việc xử lý ảnh hưởng của các Viện Khổng Tử ở Mỹ đã được đề xướng trong những năm gần đây, bao gồm Đạo luật Khổng Tử được Thượng nghị sĩ bang Louisiana John Kennedy bảo trợ, và đã được Thượng viện Mỹ thông qua vào tháng 6-2020.
Cụ thể, đạo luật cấm các cơ sở giáo dục nhận tài trợ liên bang từ Bộ Giáo dục Mỹ trừ khi các cơ sở này bảo đảm rõ ràng các điều sau:
1- Bảo vệ tự do học thuật tại trường;
2- Cấm áp dụng bất cứ luật nước ngoài nào tại khuôn viên của trường;
3- Trao toàn quyền quản lý Viện Khổng Tử cho trường, bao gồm việc kiểm soát những nội dung giảng dạy, các hoạt động giảng dạy, học bổng, và quản lý nhân sự làm việc tại Viện Khổng Tử.
Sự ủng hộ cho việc xây dựng luật đối phó với Trung Quốc có thể sẽ tiếp tục gia tăng tại Quốc hội Mỹ. Tổng thống Mỹ Joe Biden sẽ khó phủ quyết các dự luật đó nếu phần đông các nghị sĩ lưỡng đảng ủng hộ chúng.
Làm đầy khoảng trống kiến thức bằng chương trình trong nước
Mỹ có thể tài trợ nhiều hơn cho các khóa học nội địa về văn hóa và ngôn ngữ Trung Quốc, chẳng hạn như là các khóa trong khuôn khổ Chương trình Giáo dục An ninh Quốc gia (NSEP).
NSEP là một sáng kiến của Bộ Quốc phòng Mỹ. Sáng kiến này sử dụng học bổng để thu hút các sinh viên và cử nhân Mỹ vào các vị trí trong bộ máy an ninh quốc gia.
Đối với những sinh viên quan tâm đến Trung Quốc, các môn học không chỉ bao gồm đào tạo tiếng Hoa mà còn về kinh tế, dân tộc học, địa lý, lịch sử, văn chương, và âm nhạc Trung Quốc.
Cho đến tháng 8-2020, Bộ Quốc phòng Mỹ vẫn tài trợ cho các chương trình này ngay tại các trường cho mở Viện Khổng Tử.
Thực ra, không có gì sai về một viện văn hóa được chính phủ tài trợ để quảng bá ngôn ngữ, văn hóa, và các giá trị của nước họ tới các nước khác. Nhưng nếu bất cứ cơ sở nào như thế mà kiểm duyệt thông tin, bóp méo lịch sử để đạt mục đích chính trị thì nước chủ nhà có thể buộc phải chấm dứt hoặc thay đổi hoạt động của cơ sở đó.
